Læknaneminn - 01.11.1978, Blaðsíða 18

Mynd 2. Krystallinn (transducer), sem sendir og tekur viS
sonarbylgjunum. Krystallinn er festur upp í hólk, sem er
merktur T á myndinni og sést þannig í neSri hluta krystals-
ins.
og vöxt þess hverju sinni, en fósturvernd byggir að
mestu leyti á mælingum á fósturþroska og fóstur-
vexti á hverjum tíma, eins og komið verSur aS síS-
ar.
Orbylgjur eru bylgjur, sem hafa hærri tíSni en
mannlegt eyra getur greint, þ. e. 16 khz (1 khz 1000:
sek). Örbylgjur, sem notaSar eru í sonargreiningu
um meSgöngutímann, hafa hins vegar tíSnina 2,5 og
nú nýlega 3,5 mhz (megaherz). Þessar örbylgjur
eru sendar út frá tækinu meS svo kölluSum piezzo-
krystall eSa transducer, sem er byggSur þannig aS
hver krystall hefur sína ákveSnu tíSni. TækiS sendir
örbylgjurnar í púlsum (hretum), en hlustar á milli
og tekur þá viS bergmálinu og breytir þannig hljóSi í
mynd. Rétt er aS geta þess hér aS krystall meS lágri
tíSni, t. d. 1 mhz nær djúpt niSur í vefina, en gefur
grófa mynd (stóra bylgjulengd), en krystall meS
hárri tíSni nær mjög stutt niSur í vefina en gefur
fíngerSa mynd (stutta bylgjulengd). ASurnefndur
2,5 mhz krystall hefur fram aS þessu veriS mest not-
aSur í obstetiskri skoSun, þar sem hljóSbylgjurnar
ná 20-25 cm niSur frá yfirborSinu og myndin verS-
ur ekki alltof gróf.
Hins vegar er nú aS birtast á markaSnum krystall
meS öldutíSninni 3,5 mhz og sama penetrations-
möguleika og ætti því aS vera mikil bót af honum
hvaS skiptir myndskýrleikann.
Flest örbylgjutæki hafa nú 2 skerma: A-scan og
B-scan og er yfirleitt annar skermurinn stilltur inn á
einvíddarmynd (A-scan), en hinn skermurinn stillt-
ur inn á tvívíddarmynd (B-scan). Tvívíddarmyndin
er notuS til skoSunar og skyggningar, en einvíddar-
myndin er notuS til: 1. Nákvæmari mælinga, 2. Til
þess aS sjá hreyfingar á líffærum, t. d. hjartslátt
fósturs. Einnig er hægt aS stilla tækiS þannig aS
þaS gefi línurit (sonar-trace), en þaS er mikiS not-
aS til aS sýna hjartsláttt fósturs, sérstaklega á fyrsta
trimestri. (Sjá myndir 3 og 9.)
Flest tæki eru nú einnig útbúin sjónvarpsskerm-
um (grey-scale), sem gefa mynd í 10-12 gráum lit-
brigSum og sést því miklu greinilegar á þessum
myndum ýmislegt, stórt og smátt sem B-scan sýnir
aSeins óglöggt, enda gefur B-scan aSeins tvo and-
stæSa liti. Grey-scale er því aSallega notaS til skoS-
unar og skyggningar, en ekki notaS ýkja mikiS til
mælinga enn sem komiS er.
Transoncns - Rcsonens
Örbylgjur fara óhindraS gegnum vökva (vatn,
blóS, gröft o. s. frv.), sem er því algjörlega tran-
sonent og kemur fram sem dökkur eSa svartur
skuggi á skyggningu eSa mynd. Þannig má því sjá
hjá tnóður: Legvatn, fulla þvagblöSru og önnur
vökvafyllt líffæri. Hjá fóstri: Heilahólf, hjarta,
vökvafylltan maga, þvagblöSru eSa ascites. VöSvar,
lifur, milta, nýru eru allvel transonent, og koma þá
einnig fram sem dökkir skuggar.
Resonent eru þeir hlutir kallaSir, sem endurkasta
örbylgjum algjörlega, eSa því sem næst, og koma
fram sem gráir eSa hvítir skuggar. Þannig er loft
algjörlega resonent svo og þéttur vefur, bein- og
bandvefur.
Ýmsir vefir þekkjast einnig af hlutfalli milli tran-
sonens og resonens, en í þessum tilvikum er grey-
scale hjálplegast.
Þar sem örbylgjur endurkastast þannig algjörlega
frá ioftfylltum vefjum, verSur aS bera olíu á húS til
aS fylla hársekki og kirtla, því aS öSrum kosti
16
LÆKNANEMINN