Læknaneminn - 01.04.2010, Síða 80

hægðalosun. Útbreiðsla og virkni
bólgunnar ákvarðar hversu mikil
einkenni eru og er þannig talað um
vægan, í meðallagi slæman og loks
svæsinn sjúkdóm eftir virkni (sjá töflu
1). Þessi skipting er mjög þýðingarmikil
við upphafsgreiningu og alltaf þegar
verið er að meta sjúkling með versnandi
einkenni til að ákveða hvar og hvernig
eigi að meðhöndla hann.
Endaþarmsbólga (Proctitis)
Bólgan er neðst á svæði upp í 15
cm. Einkenni eru oft stöðug og bráð
hægðaþörf og losun á blóði og slími
frekar en mikill niðurgangur. Reyndar
er oft tilfinning um hægðatregðu
frekar en niðurgang þar sem bólgan
neðarlega í ristli virðist hemja ristil ofar
svo að flæðistími i gegnum ristil lengist.
Einkenni endaþarmsbólgu eru mjög
lík einkennum við til dæmis iðraólgu
með innri gyllinæð og því mikilvægt
að skoða alla með svona einkenni með
holsjárspeglun því meðferðin er gjörólík.
Vinstri ristilbólga - allur ristill bólginn
(Left-sided colitis - Pancolitis)
Ristilbólgan stuðlar að auknum
flæðishraða í gegnum ristil sem þá orsakar
þrálátan niðurgang, oft mörgum sinnum
á sólarhring og næturhægðalosun er ekki
óalgeng. Venjulega eru krampaverkir og
mikið blóð og slim. Með vaxandi virkni
koma almenn einkenni fram, svo sem
þreyta, máttleysi, hraður hjartsláttur,
hiti og stundum ógleði og uppköst.
Líkamsskoðun
Er stundum eðlileg í vægari tilfellum
en við erfiðari tilfelli er viðkomandi
slappur, fölur og máttlaus, kviður
er aumur, og blóð og slím sést við
endaþarmsþreifingu. Ef viðkomandi er
kominn í alvarlegt ástand, með til dæmis
toxic megacolon, þá er kviður þaninn
og garnahljóð nánast horfin. Ekki er til
staðar lífhimnuerting nema rof sé komið
á görn og er hægt að finna sleppieymsli
og vöðvavörn.
Rannsóknir
Blóðrannsóknir eru ekki sértækar fyrir
sáraristilbólgu en geta verið hjálplegar
við greiningu sjúkdómsins og til að meta
virkni bólgunnar:
• CRP og sökk hækkar,
blóðflögufjölgun
• Hemóglóbín lækkar
• Saur calprotectin hækkar
• Albúmín lækkar
Ymis önnur blóðpróf geta verað
hjálpleg, eins og ANCA, lifrarpróf
og járn, járnbindigeta og ferritín. Við
greiningu á þarmabólgu þarf alltaf að
útiloka þarmasýkingar.
• Saurræktun með tilliti til Shigella,
Salmonella, Camphylobakter,
E-coli 0157
• Clostridium Difficile toxínleit
• Sníkjudýraleit
Greining sáraristilbólgu byggist síðan
á holsjárspeglun. Venjulega er byrjað
með stuttri ristilsspeglun og má þannig
fá góða yfirsýn yfir bólguna og taka sýni.
Seinna getur þurft að gera alspeglun á
ristli til að meta útbreiðslu sjúkdóms.
Myndgreiningarrannsóknir
Þær gegna litlu hlutverki við greiningu á
sáraristilbólgu en eru mikilvægar við að
leita að aukaverkunum. Ristilinnhelling
getur sýnt fínkornóttar breytingar
í slímhúð við vægan sjúkdóm en í
svæsnari tilfellum sjást sár, þykknun
i slímhúð, og síðan hverfa fellingar í
ristli og hann verður sléttur (mynd 4).
Tölvusneiðmynd er fyrst og fremst
hjálpleg við greiningu á aukaverkunum.
Aukaverkanir sáraristilsbólgu
Langflestir eru með væg einkenni við
greiningu en 15% eru verulega veikir
strax við greiningu. Það skiptir miklu
máli að meta ástand sjúklings snemma
og ákveða hversu svæsin sjúkdómurinn
er (sjá töflu 1) til að gefa rétta meðferð og
forðast aukaverkanir.
• Veruleg blæðing: Sjaldgæft en getur
kallað á brottnám á ristli.
• Toxic Megacolon: Þegar ristill
víkkar út og þynnist (þverristill >
5-6 cm í þvermál). Þetta eru alvarleg
veikindi og helmingur þarf að fara í
brottnám á ristli til að forðast rof á
ristli sem hefur háa dánartíðni.
• Verulega svæsin ristilbólga:
Mikil einkenni með almennum
einkennum svo sem hita og hröðum
hjartslætti þrátt fyrir lyfjameðferð.
Talsverð hætta er á rofi á ristli og
margir lenda í aðgerð.
Crohn's sjúkdómur
Einkenni
Sjúkdómseinkenni hafa venjulega
staðið í nokkurn tíma við greiningu.
Megineinkenni Crohn's sjúkdóms er
kviðverkur en einkennin geta verið
mismunandi eftir því hvar í þarminum
bólgan er mest og hvort bólgan veldur
þrengslum (fibrostenotic) eða fistlum
(penetrating-fistolous).
Smáþarmaristilbólga (ileocolitis)
Þarna er sjúkdómurinn aðallega á
mótum ileum og ristils umhverfis
ileocecal valvulu. Bólgan þrengir
að flæði úr smáþarmi yfir í ristil og
stíflueinkenni verða áberandi við
langvinnt sjúkdómsástand. Oft er saga
um endurtekin kviðverkjaköst neðarlega
og hægra megin í kvið með niðurgangi
og minnkar verkur við hægðalosun.
Venjulega lítið sjáanlegt blóð en oft er
lystarleysi, megrun og lágur hiti. Við
skoðun finnst stundum aum fyrirferð.
Þessi einkenni eru oft nauðalík bráðri
botnlangabólgu en hafa þó yfirleitt
staðið nokkuð lengi, eru langvinn.
Á fyrri stigum sjúkdómsins er bólga
áberandi en síðan kemur örvefur og
þrengsli myndast og svarar þá sjúklingur
verr og verr bólgueyðandi lyfjameðferð.
Við langvinna bólgu getur komið
staðbundið rof og bólgan nær út fyrir
þarminn í aðlæga vefi svo sem fitu í
mesenterium og finnst þá oft fyrirferð
á þessu svæði. Út frá bólgunni geta
síðan myndast fistlar eða holrúm á
milli þarms og annarrar þarmalykkju
(entero-entero), þarms og húðar (entero-
cutaneous) og jafnvel inn í þvagblöðru
(entero-vesical) og fær þá sjúklingur oft
blöðrubólgueinkenni og stundum loft
með þvaglátum (pneumaturia).
*-
*