Læknaneminn - 01.04.2010, Blaðsíða 36

Hvernig veita kennarar í verknámi lœknanemum leiðsögn varðandi siðferðileg
álitamál og samskipti við sjúklinga?
Inngangur
Bylting hefur orðið í siðfræði- og samskiptafræðikennslu
læknanema við Háskóla Islands á allra síðustu árum. Arið
2002 var umfangsmikil og skipuleg kennsla í þessum greinum
innleidd í námskrá læknadeildarinnar á fyrsta og öðru námsári
en fram að þeim tíma höfðu einungis verið kennd mun minni
námskeið í samskipta- og siðfræði.
Rannsóknin mín miðaði að því að varpa ljósi á það hvernig
leiðbeiningar og óformlega tilsögn læknanemar í verklegu námi
fá frá kennurum sínum varðandi siðferðileg álitamál og sam-
skipti við sjúklinga.
I svipuðum rannsóknum sem gerðar hafa verið á kennslu-
spítölum annars staðar í heiminum kemur í ljós að læknanemar
lenda reglulega í krefjandi aðstæðum í verknámi þar sem reynir
á siðferðisvitund þeirra og dómgreind. Nemendur í einni slíkri
rannsókn sem gerð var í Bretlandi sögðust hafa lítið sjálfstraust
til að takast á við slíkar aðstæður og töldu sig ekki fá nægan
stuðning frá kennurum sínum þegar kæmi að því að útkljá slík
vandamál1. Nemendur vilja geta rætt við kennara sína um svona
tilfelli og segja slíkan stuðning ómetanlegan ef hann fæst1’2. I
bandarískri rannsókn var rætt við kennara og þeir spurðir
hvernig þeir myndu gagnrýna nemendur sem kæmu illa fram
eða þyrftu á siðferðilegri leiðsögn að halda. Kennarar sögðu
að strangt yrði tekið á þeim nemendum. Síðan var þeim fylgt
eftir og kom í ljós að kennarar gripu alls ekki til markvissra
aðgerða ef nemanda varð á í verknáminu. Þeir notuðu frekar
ógreinilegar aðferðir eins og að brosa ekki, þegja eða slá
aðstæðunum upp í grín til að koma gagnrýni sinni á framfæri.
Eftir á sögðust þeir hafa samúð með læknanemanum og vildu
ekki draga hann niður. Einnig báru þeir fyrir sig að þeir vildu
ekki spillaandrúmsloftinu á spítalanum3.
í kjölfar ýmssa annarra rannsókna hafa verið settar fram
tillögur eða sýnt fram á ástæður fyrir því að leiðbeiningum
um siðfræði og samskiptafræði sé ábótavant í læknadeildum
almennt. Tilgangur rannsóknar minnar var að komast að
því hvort einhver formleg kennsla færi fram í siðfræði og
samskiptafræði á verklegu árum læknanámsins við læknadeild
Háskóla íslands og kanna upplifun læknanema af þeirri kennslu
sem og viðhorf þeirra til hennar ef hún væri fyrir hendi.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var unnin með eigindlegum aðferðum. Tekin
voru viðtöl við nemendur sem allir voru á verklegu árum
læknanámsins við Háskóla íslands. Viðtölin voru rýnihópa-
viðtöl sem fóru þannig fram að margir einstaklingar tóku þátt
í sama viðtalinu. Tekin voru tvö viðtöl, annars vegar við sex 4.
árs læknanema og hins vegar sex 5. árs læknanema. Tók hvort
um sig tvær klukkustundir. Viðtölin voru svo sett orðrétt inn í
tölvu og unnið úr þeim þannig.
Niðurstöður
Læknanemarnir segjast læra framkomu af kennurum sem
eru fyrirmyndir þeirra í verknáminu fremur en að kennarar
veiti þeim beinlínis leiðsögn. Nemarnir veita því eftirtekt að
sjúklingar finna til öryggis og trausts ef læknir kemur fram við
þá af nærgætni og mannúð, þá sé auðvelt fyrir sjúklinginn að
koma því á framfæri sem honum liggur á hjarta og fyrir lækninn
að komast að því sem máli skiptir varðandi sjúklinginn.
Læknanemunum þykir mikið til koma þegar þeir verða vitni
af fagmannlegri og góðri framkomu gagnvart sjúklingum. Til
dæmis er aðdáunarvert hvernig tiltekinn sérfræðingur fer að
því að færa sjúklingi slæmar fréttir:
[...] það er ótrúlegt hvab hún fór flott íþað að segja sjúklingi að
hann væri með krabbamein. Það var eiginlega alveg magnað að
fylgjast með þvi hvað hún fór varfisrið í þetta og hvað sjúklingarnir
voru sáttir eftirþað. Maður dáist aðþví... það er auðvitað velgert.
Þótt margir kennarar séu góðar fyrirmyndir að mati
lækna-nemanna upplifa nemarnir ítrekað að kennarar þeirra
brjóti á sjúklingum, aðstandendum eða læknanemum.
Læknanemunum þykir útilokað að ræða slík tilvik við
kennara sína og reyna jafnvel að bæta fyrir framkomu þeirra
ef sjúklingur eða aðstandandi hefur verið niðurlægður eða
honum sýnd ónærgætni.
Þessi sérfræðingur gengur inn í stofuna, horfir svona á
sjúklinginn [...] og segir „Þetta er alversta lærleggsbrot sem ég hef
nokkurn tímann séð, þetta mun aldrei gróa almennilega“ og svo