Bændablaðið - 21.09.2023, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. september 2023
Síðustu misseri hefur okkur á skrifstofunni,
í ljósi umræðu síðustu vikna, verið tíðrætt
um atvinnufrelsið sem varið er samkvæmt
75. gr. stjórnarskrárinnar.
Þar er sú grundvallarregla orðuð að öllum
sé frjálst að stunda þá atvinnu sem þeir kjósa
og til þess að skerðing á þessu frelsi sé lögleg
þurfi tvö skilyrði að vera uppfyllt. Í fyrsta lagi
verður að kveða á um skerðinguna í lögum. Í
öðru lagi þurfa almannahagsmunir að krefjast
þess að gripið sé til skerðingarinnar.
Dómstólar hafa gert strangar kröfur til þess
að skilyrðið um að skerðingar á atvinnufrelsi
eigi sér stoð í lögum sé uppfyllt. Þannig er
löggjafanum, hinu háa Alþingi, t.d. óheimilt að
framselja framkvæmdarvaldinu frjálst mat um
slíkar skerðingar. En hvað hefur verið að gerast
síðustu mánuði? Í annan stað, þá velti ég því
fyrir mér hvort það sé þá heimilt að framselja
vald til eftirlitsstofnana í Brussel? Höfum í huga
að samkvæmt EES-reglum þá ber aðildarríkjum
að sýna sveigjanleika gagnvart framleiðendum
og gæta meðalhófs.
Til upprifjunar þá var á liðnu þingi til
umfjöllunar þingmannafrumvarp frá Flokki
fólksins um bann við blóðmerahaldi sem hefur
verið lagt fram síðastliðin þrjú löggjafarþing,
eða frá árinu 2020, og 154. löggjafarþing sem nú
hefur verið sett, verður þar engin undantekning.
Vegferð „góða fólksins“ hefur nú birst í því að
reglugerð um blóðtöku úr fylfullum hryssum nr.
900/2022 verður felld úr gildi frá 1. nóvember
nk., þrátt fyrir að hafa verið sett með gildistíma
til þriggja ára. Eftirlitsaðilinn, MAST, og
ráðuneytið klóra sér eflaust í hausnum þessa
dagana um hvernig skuli útfæra starfsemina
og á meðan bíða bændur eftir svörum um
hvort atvinnustarfsemi sem heimilt hefur verið
að stunda hér á landi sl. 40 ár eða svo, verði
fram haldið með góðu móti. Fyrirsjáanleikinn
er enginn.
Það sló mig óneitanlega um daginn þegar
samtal erlendra mótmælenda sem hlekkjuðu
sig við hvalveiðibáta afhjúpaðist í beinni
útsendingu. Af hverju? Jú, vegna þess að í
samtali þeirra á milli kom fram að hvorugur
þeirra hafði séð hval! Ég leyfi mér að fullyrða
að fæstir þeir sem tala gegn blóðmerahaldi
hafi verið viðstaddir þá framkvæmd og þá veit
ég fyrir víst að flutningsmanni frumvarpsins
um bann við blóðmerahaldi hefur ítrekað verið
boðið að fylgjast með, en hún aldrei þegið.
Þingmenn hafa mörgum hlutverkum
að gegna en eitt af því getur ekki verið að
tala gegn atvinnugreinum sem heimilar
eru samkvæmt lögum, og skapa störf og
verðmæti. Til viðbótar hlýtur það að vera
hlutverk fastafulltrúa Íslands á erlendum
vettvangi sem starfa í utanríkisþjónustunni
að gæta hagsmuna Íslands en ekki tala gegn
atvinnuréttindum samborgara sinna en ekki
viðra persónulegar skoðanir sínar í fréttum.
Hér þykir manni hreinlega að verið sé
að káfa upp á atvinnufrelsið sem varið
er samkvæmt stjórnarskrá á grundvelli
persónulegra skoðana.
Endurskoðun búvörusamninga
Undanfarna mánuði hafa staðið yfir
viðræður við samninganefnd ríkisins um
endurskoðun gildandi búvörusamninga sem
gildir til ársins 2026. Fram til þessa hefur
enginn vilji verið til að auka fjármagn inn
í búvörusamningana og það endurspeglast
í nýbirtu fjárlagafrumvarpi og einnig í
fjármálaáætlun sem gildir frá 2024 til 2028.
Við höfum ítrekað bent á að samkvæmt
búvörulögum segir að ávallt skuli tryggja
nægjanlegt vöruframboð við breytilegar
aðstæður í landinu og að kjör þeirra sem
landbúnað stunda skulu vera í sem nánustu
samræmi við kjör annarra stétta. Hvað
séu eðlileg kjör samanborið við aðrar
stéttir hefur síðan verið skýrt nánar m.a.
í 1. mgr. 8. gr. búvörulaga þar sem fjallað
er um verðlagningu mjólkur en þar segir
að áætlað vinnuframlag skili endurgjaldi
hliðstæðu og gerist hjá starfsstéttum sem
bera sambærilega ábyrgð á rekstri og mæta
hliðstæðum kröfum um viðveru og færni.
Þá segir í 30. gr. búvörulaga að heimilt
sé að mæla fyrir um endurskoðun samnings
skv. 1. mgr. á samningstímanum þar sem
metin eru áhrif og þróun samkvæmt
samningi og teknar upp samningaviðræður
að nýju teljist þess þörf. Því verður að telja
að samkvæmt lögum sé skýrt að bæði eigi
innlend landbúnaðarframleiðsla að anna
innanlandsmarkaði auk þess sem afkoma
þeirra sem slíka framleiðslu stunda eigi að
vera í eðlilegu samræmi við kjör annarra
stétta. Bændur bera jafnframt ákveðnar
skyldur samkvæmt búvörulögum og
búvörusamningnum. Þeir skuldbinda sig m.a.
til að framleiða landbúnaðarafurðir og báðir
aðilar, þ.e. ríkið og bændur, skuldbinda sig til
að stuðla að þróun atvinnugreinarinnar. Það
gefur auga leið að slíkt raungerist ekki nema
afkoma bænda sé tryggð til framleiðslunnar.
Hækkanir aðfanga í landbúnaði árið
2022 hafa ekki gengið til baka. Þar að auki
hefur fjármagns- og launakostnaður hækkað
verulega milli ára, svo telur í milljörðum.
Flestar búgreinar standa frammi fyrir miklum
áskorunum í sínum rekstri og hluti þeirra býr
við afkomubrest. Staðan er ekkert frábrugðin
því sem var árið 2022. Bændasamtökin
gera ráð fyrir því að það vanti um 9.400
12.200 milljónir til að landbúnaðurinn geti
staðir undir rekstrarlegum skuldbindingum
og eðlilegri launagreiðslugetu árið 2023.
Sú sviðsmynd sem hefur verið rakin hér
er ekki burðug og hefur bæði verið kynnt
fyrir þingmönnum í atvinnuveganefnd og
fjárlaganefnd á vordögum. Skilnings gætir
en fátt er um aðgerðir.
Án íslensks landbúnaðar mun þjóðin
glata einu því besta sem í henni er og við
getum verið viss um að þegar bændur verða
ekki lengur til staðar eða þeim mun fækka
svo um munar að þá höfum við glatað
hlutverki okkar sem sjálfstæð þjóð.
SKOÐUN
Neytendavernd
Hér í blaðinu er viðtal við mann sem hefur
tileinkað sér lífsstíl sem felst í því að neyta
eingöngu dýraafurða – og í hans tilfelli að
mestu leyti nautakjöts.
Það sem vakir fyrir honum er að halda
heilsu stöðugri í gegnum dagana og vellíðan
– sem kann að skjóta skökku við því það er
þvert á allar næringarráðleggingar yfirvalda
sem mæla með fjölbreyttu fæði og mjög
takmarkaðri neyslu á rauðu kjöti.
Hann var hrjáður af þrálátum bólgum
í líkamanum og ýmsum lífsstílskvillum
og illa gekk að fá bót meina sinna innan
heilbrigðiskerfisins. Hann fór því að stúdera
næringarfræði og náði sæmilegum árangri
með lágkolvetna mataræði, en það var ekki
fyrr en hann fór alveg yfir í dýraafurðaneyslu
eingöngu sem hann öðlaðist góða og stöðuga
heilsu.
Og þetta var fyrir um sjö árum síðan.
Blóðprufur hafa staðfest góð áhrif
mataræðisins á líkamann.
Hann tilheyrir samfélagi á Facebook
sem heitir Carnivore Tribe-kjötætur sem
lofsyngur einum rómi þennan lífsstíl. Enda
finnur fólkið þar á eigin skinni betri líðan og
heilsu – og engin ástæða til að tortryggja það.
Vilhjálmur Árnason heimspekingur hefur
gefið út endurskoðaða bók sína Siðfræði lífs
og dauða, um siðfræði og heilbrigðisþjónustu.
Í viðtali á dögunum sagði hann frá því að
hann hafi þurft að gera breytingar á bókinni
í gegnum árin vegna tiltekinna breytinga sem
hafa orðið í samfélaginu. Forræðishyggja
lækna gagnvart sjúklingum væri til dæmis
nú á undanhaldi, sem gekk út á það að
hlýða einfaldlega læknisráði. Í staðinn væri
tilhneiging í þá átt að líta beri á sjúklinga sem
neytendur og þeirra sjálfræðisrétt í samræmi
við það – sem Vilhjálmur varar mjög við. Ekki
sé skynsamlegt að líta á sjálfræði sjúklinga
með sama hætti og sjálfræði neytenda, vegna
þess að sjúklingurinn sé alltaf háður hinu
faglega mati. Fagmaðurinn verður að vera
ábyrgur í að veita viðnám gegn ákveðnum
óskum sem stangast á við faglega ábyrgð.
Læknirinn hafi þessa faglegu vitneskju en
sjúklingurinn hefur annars konar vitneskju
um eigin líkama. Þess vegna sé samtal þeirra
mjög mikilvægt.
Auðvitað væri ákjósanlegt ef það væri
alltaf boðið upp á frjóar samræður milli
sjúklings og læknis varðandi mögulegar
meðferðir við heilsufarsvandamálum. En
þar held ég að við eigum enn langt í land,
eins og í allri næringar- og lífsstílsráðgjöf til
forvarnar gegn sjúkdómum.
Framþróunin er hröð á vettvangi
læknavísinda og sömuleiðis bætast sífellt
við upplýsingar um hvað sé heilsusamlegt og
hvað ekki. En svo breytast líka upplýsingar
hratt; það sem var heilsusamlegt í gær er
það ekki lengur í dag. Upplýsingaóreiðan
er nánast yfirþyrmandi. Bæði sjúklingar og
neytendur eru að vissu leyti varnarlausir.
Læknar þurfa í raun að vera í stöðugri
endurmenntun ef vel ætti að vera. Það er
líka þörf á ákveðnum rannsóknum sem
hagsmunaaðilar hafa ekki áhuga á að
fjármagna. Hver hefur áhuga á að kosta
langtímarannsóknir á heilsufarslegum
áhrifum föstu á fólk?
Þótt jafnan beri að virða fagleg læknisráðin
þá hafa þau mörg verið misráðin.
Það á við um mörg svið heilbrigðismála –
ekki síst næringarráðleggingar. Hvað gera svo
neytendur þegar hin faglega ábyrgð bregst? –
þeir verða að bjarga sér sjálfir og bera ábyrgð
á eigin heilsu.
Tilhneigingin er sú að neytendur og
sjúklingar taka málin æ meira í sínar
hendur og ábyrgðina á eigin heilsu. Taka
„samræðuna“ þá frekar á netinu eins og
við sjáum í dæmisögunni af fyrrnefndri
nautakjötsætu.
En þá er vissara að vera vel vopnaður
gagnrýnni hugsun. /smh
Káfað upp á atvinnufrelsið
Blómabúðin Dögg stóð meðal annars á horni Bæjarhrauns og Hólshrauns. Árið 1982 ákváðu eigendur hennar, hjónin Ásmundur Jónasson og
Halldóra Hermannsdóttir, að byggja þar fyrsta sérhannaða húsnæðið undir blómaverslun. Var húsnæðið sexstrendingur að lögun og sérstaklega
hugað að sem bestu birtuskilyrðum. Var verslunin annars stofnuð árið 1977 og stóð lengi vel að Álfheimum 6, en í dag má hana finna að Bæjarhrauni
26 í Hafnarfirðinum. Hurðarop þeirrar verslunar er nákvæmlega sex skrefum frá þeim inngangi er þjónaði gestum frá ómunatíð – kemur fram í
Fjarðarpóstinum árið 2011, og tekið fram að sama persónulega þjónustan og úrvalið hafi ekkert breyst. /SP
GAMLA MYNDIN
Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
gunnar@bondi.is
Bændablaðið kemur út 23 sinnum á ári.
Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim
í pósti gegn greiðslu burðargjalds. Árgangurinn (23. tölublöð) kostar þá kr. 14.900
með vsk. Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar kr. 11.900 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Borgartún 25, 4. hæð - 105 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Kt: 631294-2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
Ritstjóri: Sigurður Már Harðarson (ábm.) smh@bondi.is – Sími: 563 0300 – Blaðamenn: – Ástvaldur Lárusson astvaldur@bondi.is – Hulda Finnsdóttir hulda@bondi.is
Sigrún Pétursdóttir sigrunpeturs@bondi.is – Steinunn Ásmundsdóttir steinunn@bondi.is – Þórdís Anna Gylfadóttir thordisanna@gmail.com
Auglýsingastjóri: Þórdís Una Gunnarsdóttir thordis@bondi.is – Sími: 866 3855
Netfang auglýsinga: thordis@bondi.is − Vefur blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Sigrún Pétursdóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: 33.000 – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621