Bændablaðið - 21.09.2023, Blaðsíða 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. september 2023
Á 19. öld voru hákarlar (Somniosus
microcephalur) veiddir vegna
lifrarinnar sem er mjög rík af
A-vítamíni. Hákarlinn var þannig
með verðmætustu nytjafiskum
Íslendinga á 19. öldinni og undirstaða
þilskipaútgerðar í landinu. Hafa
veiðar síðan smáminnkað en þó voru
til dæmis veidd um 45 tonn árið 2000,
skv. tímaritinu Útvegi.
Veiðar hafa verið litlar hin síðustu
ár. Er hákarlinn nú nýttur sem
gómsæti á þorranum. Hákarl veiðist
stundum sem meðafli í botnvörpum
fiskiskipa og handfæraveiðar með
línu eru aðeins stundaðar. Samkvæmt
mælaborði Fiskistofu hafa veiðst 22
hákarlar það sem af er ári. Mest af því
mun vera meðafli í botnvörpu. Talan
var 19 dýr í fyrra og 2021 voru þau 4.
Um 20 tegundir háfiska eru
þekktar við Ísland. „Það veiðast
u.þ.b. 10 aðrar tegundir en
hákarl af háfiskum við Ísland,“
segir Klara Björg Jakobsdóttir,
fiskifræðingur á botnsjávarsviði hjá
Hafrannsóknastofnun.
„Sumar veiðast sjaldan og í
litlu magni og margar þeirra eru
djúpsjávarháfiskar.“ Hún segir
allan afla af háfum (háfiskum) við
Ísland meðafla en undantekningin
hefðbundnar sögulegar hákarlaveiðar
á línu. Allar veiðar á háfi, hámeri og
beinhákarli hafi verið bannaðar við
Ísland frá 2017.
Hinn syfjaði smáhaus
Giskað hefur verið á að um 100
milljónir hákarla séu drepnar árlega
á heimsvísu, ekki síst vegna ugganna
sem einkum eru notaðir í kínverskar
sælkerasúpur, þ.e.a.s. brjósknálarnar
úr þeim, en brjóskvefur
ugganna er einnig nýttur
í heilsuvörur. Fer ljótum
sögum af því erlendis frá að
stundum séu uggarnir sneiddir af
og dýrið svo látið sigla sinn sjó.
Gerviuggaafurð, unnin úr hryggsúlu
og höfuðbeinum hákarls, hefur þó
rutt sér nokkuð til rúms.
Þeir sem verka hákarl innanlands
hafa sagt erfitt að fá nóg af honum
á Íslandsmiðum til verkunar fyrir
þorrann og sé því stundum leitað
til skipa sem veiða við Grænland.
Íslenskir sjávarhættir eftir Lúðvík
Kristjánsson er ein helsta heimild
Íslendinga fyrir þeim veiðum á
hákarli sem tíðkuðust áður fyrr hér
við land. Veitt var á hákarlalínu
og notuð sérstök lóð, krókar og
beita. Veiðar í dag fara fram með
svipuðum hætti.
Sagt er frá því
í bókinni Útgerð og aflabrögð við
Ísland 1300–1900, Hafrannsóknir,
48. hefti, 1994, að hákarl kippi ekki
í á króki heldur sígi í og smáþyngist.
Eftir að hákarl náist frá botni hætti
hann oftast allri mótspyrnu, enda beri
hann með rentu hið latneska nafn
sitt, Somniosus microcephalur: hinn
syfjaði smáhaus. Þegar fiskurinn
kom upp úr sjólokunum var hann
annaðhvort rotaður eða stunginn í
brjóst eða mænu.
Fuglinn fær alltaf lifrina
„Ég er að veiða og verka,“ segir Jón
Svansson, skipstjóri á Norðurljósi
NS sem gerir út frá Vopnafirði.
Hans veiðislóð er norðaustan við
Bjarnarey út af Kollumúla, þ.e.a.s.
Héraðsflóinn. „Það er ekki mikið
róið á hákarl um þessar mundir,“
segir Jón. Hann sé sá eini á
Vopnafirði og þetta séu kannski 5
eða 7 menn allt í allt á landinu. „Við
erum að deyja út. Ég held að mér
hafi samt gengið einna skást af þeim
sem hafa eitthvað verið í þessu.“
„Hákarlavertíðin er búin að vera
mjög góð. Ég byrjaði í maí, svo
þurfti ég að stoppa í sumar vegna
aðstöðuleysis en byrjaði síðan aftur.
Það var áfram góð veiði og ég er
kominn með 17 hausa.“ Þrír hafi þó
verið litlir. Hann lætur vigta allt og
skráir í veiðidagbók eins og vera
ber. Meðalþyngdin sé um 6–800 kíló
með lifur. „Ég gef alltaf fuglinum
lifrina úti á sjó,“ segir hann.
Jón er þrjá tíma á miðin og túrinn
þetta frá 5 og upp í 8 tíma. „Ef ég
fæ eitthvað tekur náttúrlega tíma
að dunda við þetta,“ segir hann og
heldur áfram: „Það fer eftir veðri,
straumum og hvort hann sé flæktur.
Ef þeir eru mjög sprækir geta þeir
verið leiðinlegir að höndla. Ég dreg
þá upp með vélbúnaði.“
Jón er með 6 króka á hvorri línu
og hefur nokkrum sinnum fengið
2 hákarla í einu á þessari vertíð.
Svo þarf að koma bandi á sporðinn.
„Ef þeir eru flæktir á sporði getur
verið bras að koma spottanum fyrir.
Ég er farinn að nota netaspil til að
draga þessa línu, þá get ég lyft
afturendanum á þeim svo miklu
meira upp úr sjó.“ Að Jóns sögn
sé misjafnt hversu lengi
hákarlarnir eru á króknum
eftir að þeir taka. „Þeir geta hafa
verið heilan dag á krók eða jafnvel
lengur. Það er eins og með aðra
fiska, þeir verða bara að sætta sig
við það. Svo eru þeir dregnir upp.
Ég sker þá, blóðga þá alltaf og opna
á þeim kviðinn, það er bara mín
sérviska. Þá verða þeir líka léttari í
hífingu því það fara úr þeim svona
70–100 kíló bara í lifrinni.“
Landselurinn grindhoraður
Beitan er það sem til fellur. Tvær
grindur keyrðu t.d. inn í Vopnafjörð
á dögunum, segir Jón og fékkst þá í
grindaspik í beitu. Síðan sé það selur
úr grásleppunetum. „Vöðuselur er
besta beitan sem maður fær,“ segir
hann og heggur allan selinn og nýtir
hverja örðu í beitu. „Landselurinn er
eiginlega orðin ónýt beita því hann
er svo horaður. Hann er greinilega
ekki í myljandi æti. Stundum eru
þeir svo lélegir að það er varla að
þeir haldi á sér hita. Það er af sem
áður var, þeir voru þéttari hér áður
fyrr.“ Hann fái dálítið af vöðusel
á vorin sem sé að koma sunnan úr
höfum og úr góðu æti.
Magn þess gráa sem veiðst
hefur í sumar segir Jón vera miklu
meira en t.d. í fyrra þegar veiddust
þrír hákarlar og hann átti einn af
þeim. Veiðar milli ára séu mjög
brokkgengar og ekkert óvenjulegt
við það.
Hákarlinn fer í kös í þar til gerðan
kassa eða kar og svo er hann hengdur
upp í þurrk. „Ég er farinn að nota
þurrkklefa,“ segir Jón og er búinn að
fá nóg af því að láta veður og vind
ráða hvernig til tekst. „Ég er kominn
með þetta í lokað rými, gerði klefa
sem tekur fjóra karla í einu, og er
ekkert að treysta á veðráttuna.
Það var ekki hægt orðið að
verka hákarl á Vopnafirði út af
rigningu.“ Jón, sem selur sína afurð
undir merkinu Íslandshákarl, var
spurður hvort sumarkarlinn yrði
sem sagt tilbúinn fyrir þorrann.
Hann sagðist í þeim töluðum orðum
standa með dollu í höndunum við
„framsóknarfjósið á Austurvelli“ og
FRÆÐSLA
Hákarlaveiðar á Íslandsmiðum:
Örfáir eltast enn við þann gráa
Hákarlinn sveimar um kaldan norðurheimskautssjó og verður allra
hryggdýra elstur. Íslendingar hafa veitt þann gráa allt frá 14. öld og
stóðu hákarlaveiðar í mestum blóma á þeirri 18., þegar lýsi var notað
sem ljósmeti víða í Evrópu og eftirspurn því mikil. Elstu heimildir um
útflutning hákarlalýsis eru frá árinu 1624 og verkun enn svipuð og 1374.
YLEININGAR
Léttar stálklæddar samlokueiningar sem fást með þéttifrauðs- eða steinullarkjarna.
Auðveld og fljót uppsetning, auðveld þrif, mikil burðargeta, mikið einangrunargildi
og er ódýr kostur ef miðað er við hefðbundnar lausnir. Henta vel fyrir eldri gripahús
þar sem skipta þarf út þak- og eða veggjaklæðningum.
Hafðu samband: bondi@byko.is