Fréttir - Eyjafréttir - 05.07.2023, Síða 30

30 | | 5. júlí 2023
Langflest sjávarútvegsfyrirtæki í
Vestmannaeyjum voru viðskipta-
vinir Íslandsbanka á þeim tíma
sem við lítum hér til, síðasta
áratugs aldarinnar sem leið.
Tímamót urðu í fjármálalífi
þjóðarinnar í byrjun árs 1990 þegar
stærsti einkabanki landsins varð
til, Íslandsbanki hf., við samein-
ingu Alþýðubanka, Iðnaðarbanka,
Útvegsbanka og Verzlunarbanka.
Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson
hagfræðingur kom til starfa í útibú-
inu í Vestmannaeyjum 1992 og var
í lykilhlutverki í samskiptum við
viðskiptavini bankans í útgerð og
fiskvinnslu.
„Binni í bankanum“ skynjaði
fljótt hver staða sjávarútvegsfyr-
irtækjanna var í hnotskurn og
á vissan hátt í leiðinni hvernig
sjávarútvegsfyrirtæki landsmanna
stóðu yfirleitt í grófum dráttum.
„Við skulum halda því til haga að
þarna voru einungis fáein ár liðin
frá náttúruhamförum sem höfðu
meiri áhrif á samfélagið í Eyjum
en nokkur dæmi eru um fyrr og
síðar á Íslandi. Fiskvinnslufyrir-
tækin misstu bókstaflega allt sitt
í gosinu. Reksturinn stöðvaðist
meira og minna í heilt ár, starfs-
fólkið forðaði sér og skilaði sér
sumt hvert aldrei til baka, hús og
tæki fóru undir hraun eða stór-
skemmdust og eyðilögðust.
Það þurfti meira en lítið átak til
að fá hjólin til að snúast á nýjan
leik en sem betur fer bar íslensk-
um stjórnvöldum gæfa til þess að
treysta eigendum og stjórnendum
fyrirtækjanna til að hafa mest um
það að segja hvað bæri að gera
og hvernig frekar en að stjórn-
málamenn og embættismenn fyrir
sunnan legðu Eyjamönnum línur í
smáu og stóru.
Endurreisn eftir gos var gríðarlegt
samfélagslegt átak og ábyrgð at-
vinnurekenda hér var meðal annars
sú að safna ekki skuldum umfram
það sem rekstur fyrirtækjanna réði
við að borga. Slíkt var á stundum
hægara sagt en gert og ytri skilyrði
höfðu auðvitað sitt að segja þegar
afkoma ársins var gerð upp í árs-
reikningunum.
Þegar ég kom til Eyja 1992 hafði
mikið gerst í atvinnurekstrinum
fáum mánuðum áður. Þar bar hæst
sameiningu Vinnslustöðvarinnar,
Fiskiðjunnar, Fiskimjölsverksmiðj-
unnar – FIVE. Lifrarsamlagsins og
Gunnars Ólafssonar & Co undir
merkjum Vinnslustöðvarinnar um
áramótin 1991-1992.“
– Og þitt hlutverk hjá Íslands­
banka, hvert var það?
„Mér var falið að kanna stöðu lána
Íslandsbanka og meta hvort veð
hans dygðu fyrir skuldum fyrir-
tækjanna ef illa færi í rekstri þeirra.
Mig minnir að á minni könnu hafi
verið að á bilinu 25 til 30 sjávar-
útvegsfyrirtæki. Ég byrjaði á að
kanna veðstöðuna fyrir bankans
hönd og komst að því að einungis
örfá fyrirtæki áttu fyrir skuldum
sínum. Held mér sé óhætt að upp-
lýsa að eitt þeirra var Ós, útgerðar-
fyrirtæki Sigurjóns Óskarssonar og
fjölskyldu hans.“
– Hvað var til ráða?
„Kvótakerfið kom til sögunnar
1984 og frjálst framsal aflaheim-
ilda 1991. Árið 1992 var sjávarút-
vegurinn í kaldakoli því þótt kvóta-
kerfinu í þorski hafi verið komið á
var ekki unnt að hagræða í útgerð
fyrr en með frjálsa framsalinu.
Þessar breytingar gerðu fyrirtækj-
um fært að hagræða hjá sér til að
þau gætu greitt skuldir sínar og
styrkt undirstöður rekstursins. Það
gagnaðist fyrirtækjunum sjálfum
en ekki síður byggðarlögunum sem
þau störfuðu í.
Vandinn var sá að afkoma
fyrirtækjanna var svo léleg að
reksturinn stóð ekki undir vöxtum
og afborgunum lána. Bátar og
fiskvinnsluhús voru verðlítil eða
verðlausar eignir. Þessu varð að
breyta og þetta breyttist smám
saman til batnaðar.“
– Einhverjum fyrirtækjum varð
ekki bjargað þrátt fyrir þetta?
„Nei, mér fannst erfitt að segja
útibússtjóranum, Aðalsteini
Sigurjónssyni – Steina stóra, að ég
teldi þetta eða hitt fyrirtækið vera í
vonlausri stöðu. Nokkur fyrirtæki
urðu gjaldþrota næstu árin en
Steini vildi að bankinn gerði sitt
ýtrasta til að aflaheimildir þessara
fyrirtækja færu ekki frá Eyjum.
Hann ræddi við aðra útvegsmenn
og bankinn lánaði þeim til að þeir
gætu keypt kvóta þeirra sem hættu
rekstri. Á því var líka skilningur
innan bankans.
Þetta var leiðarstef útibússtjórans
og mótaði viðhorf mín í leiðinni.
Steini var góður félagi og frábær
samstarfsmaður.“
– Gat ekki í mörgum tilvikum líka
ráðið úrslitum hve gjöful sjálf nátt­
úran var hverju sinni? Aflabrögð
og markaðir hljóta að hafa getað
ráðið úrslitum um hvort einhver
fyrirtæki næðu að koma rekstrinum
á réttan kjöl?
„Nákvæmlega. Ég leyfi mér að
segja að loðnuvertíðin 1993 hafi
bjargað Vestmannaeyjum og þá
sérstaklega Ísfélaginu og Vinnslu-
stöðinni. Sú vertíð var gríðarlega
gjöful og loðnuvertíðin sem á eftir
fylgdi, 1994, var líka góð.
Á vertíðinni 1993 viðraði sérlega
vel til veiða, mikil loðna, stór og
fín, var á miðunum og auðvelt að
veiða hana og vinna. Markaðir
voru hagstæðir og verð hátt.
Þetta er sú loðnuvertíð sem er lík-
ust vertíðinni 2023 og þar vísa ég
til veðurfars og aflabragða. Mark-
aðsástandið nú er hins vegar annað
og verra en var þá. Vandalaust
var að selja loðnu og loðnuhrogn
á háu verði en nú er offramboð á
loðnuhrognum með tilheyrandi
markaðstregðu. Fyrirtækin eru hins
vegar nógu stöndug til að þola slík
áföll.
Ég fullyrði að ef Ísfélagið og
Vinnslustöðin hefðu ekki hreppt
þá happdrættisvinninga sem
loðnuvertíðirnar 1993 og 1994
voru svo sannarlega væri hvorugt
fyrirtækjanna til nú, alla vega ekki
Vinnslustöðin. Þetta veit ég og get
staðið við.
Loðnan var þannig á þessum
árum bjargvættur fjölda fyrirtækja
á Íslandi, þar á meðal þeirra um-
svifamestu í Vestmannaeyjum.“
– Þú hafðir með hátt í þrjá tugi
sjávarútvegsfyrirtækja að gera
þegar þú fyrst komst til Vestmanna­
eyja og gerðist Binni í bankanum.
Síðan þá hefur sjávarútvegsfyrir­
tækjunum fækkað stórlega en þau
stækka.
Er það til góðs?
„Nei, ekki endilega. Kann að
hljóma einkennilega að heyra frá
mér að það sé ekki skilyrðislaust
góð þróun hve sjávarútvegsfyr-
irtækjum í Vestmannaeyjum hafi
fækkað en mér leyfist að hugsa upp-
hátt! Fyrirtækin sem eftir lifa eru
hins vegar stór og öflug, burðarásar
í atvinnulífi byggðarlagsins. Af
sjálfu leiðir það af sér að samfé-
lagsleg ábyrgð þeirra er margfalt
meiri en hvers og eins fyrirtækis
sem starfrækt var áður fyrr.
Vestmannaeyingar eru afar
duglegt fólk, kraftmikið og áræðið.
Það sást í uppbyggingunni eftir
gos og við byggjum áfram á þeim
grunni sem þá var lagður.
Dugnaðurinn er einkenni Eyja-
manna og þeir eru landsþekktir
fyrir að grípa tækifæri sem gefast
til að skapa fyrirtækjum sínum og
heimabyggðinni traustar undirstöð-
ur og gangverk.“
TRAUST ATVINNULÍF REIS UPP ÚR ÖSKU ELDFJALLSINS
Binni í bankanum lítur um öxl
Ég leyfi mér að segja að loðnuvertíðin 1993 hafi bjargað Vestmannaeyjum.
Mynd Addi í London.