Mímir - 01.09.1968, Síða 43

MÓÐURMÁLSÞÁTTUR
í fyrsta móðurmálsþætti Mzmis (2. tbl. 6. árg.)
var farið nokkrum orðum um íslenzka málvönd-
unarstefnu, en hún á rætur að rekja til Arngríms
lærða, svo sem kunnugt er, varð seinna snar þátt-
ur í sjálfstæðisbaráttunni, og hafa margir ágætir
menn lagt henni lið síðan. Grundvöllur stefn-
unnar var annars vegar bókmenntaarfur þjóðar-
innar og hins vegar mál alþýðu manna út um
byggðir landsins. Af þessum ástæðum meðal
annars er Islendingum meiri vandi á höndum en
ýmsum öðrum þjóðum, er viðstöðulítið taka við
hverju orði, sem leitar í mál þeirra. Islenzkar
hefðir og venjur banna slíkt. 'Svo mikið hefur
áunnizt í málvernd og málhreinsun, að útlend
orð verða að uppfylla viss skilyrði til þess að öðl-
ast þegnrétt í íslenzku máli, þau verða t. d. að
samþýðast íslenzku hljóð- og beygingakerfi.
Hins vegar hafa breyttir tímar valdið því, að Is-
lendingar eiga æ meiri skipti við aðrar þjóðir,
og frá þeim berast margs konar áhrif og hug-
myndir, vélar, verkfæri og alls konar vörur. Að
íslenzkum sið þarf þá óðar að gefa hverjum hlut
íslenzkt nafn, en í þeim efnum hefur á ýmsu
gengið. Mörg þessara fyrirbæra komast aldrei í
notkun, hverfa úr þjóðlífinu og þar með úr dag-
legu máli. I þessu sambandi væri ekki ófróðlegt
að rifja upp nokkur atriði úr grein, sem Guð-
mundur Finnbogason ritaði í Skírni 1928, og
nefndi Hreint mál. Þar leiðir Guðmundur les-
andann inn á „myndarlegt heimili hérna í
Reykjavík" og gefur nokkra lýsingu á húsakynn-
um og búnaði. Ég leyfi mér að birta hér dálítinn
kafla úr grein hans.
Vér förum úr einu verelsi í annað. I borðstofunni er
panel að neðan og betrekk að ofan. Stór rósetta í
miðju lofti. Þar hangir ballansilampi með stórum
kúppul og behollara. A buffeinu er pentudúkur og
standa þar ýmsir munir, sem vér könnumst við, svo
sem plattmanasía, karafla, saltkar. I skúffunum er
ýmislegt dekkutau, servíettur o. fl. Við hliðina á
buffeinu er anretterbotö með kafiistelli. Dívan er í
stofuhorninu og blómsturstatív út við gluggann.
Ég játa, að hér koma fyrir nokkur orð, sem ég
kannast ekki við. Onnur þekki ég, en nota ekki,
aðeins örfá eru mér munntöm. Guðmundur segir
í grein sinni, að þjóðlífsbreytingar hafi verið
svo örar síðustu áratugi, að menn hafi ekki verið
viðbúnir að gefa hverjum hlut íslenzkt heiti jafn-
harðan „og þessvegna hafa hálfútlendu orð-
skrípin læðzt inn í daglegt mál og auglýsingar."
A þeim fjörutíu árum, sem liðin eru síðan Guð-
mundur Finnbogason ritaði grein sína, hafa einn-
ig orðið gífurlega miklar breytingar á öllum
sviðum þjóðlífsins. Mörg orð, sem notuð voru
í daglegu máli fyrir svo sem hálfri öld, eru því
úrelt orðin og fallin í gleymsku, og eru í þeim
hópi orðskrípi, tökuorð og erfðaorð. Menn, sem
nú eru á miðjum aldri, muna sjálfsagt úr æsku
43