Goðasteinn - 01.09.2009, Blaðsíða 47

Goðasteinn 2009
Sváfnir Sveinbjarnarson
„Landslag yrði
lítils virði...“
Alkunnar eru þessar hendingar úr ljóði Tómasar skálds Guðmundssonar:
„Landslag yrði lítils virði, ef það héti ekki neitt.“ Líklegt er að einhverjir telji þetta
ofsagt. Land og landsins gæði eru vissulega verðmæti í sjálfu sér. Hinu verður
ekki móti mælt að örnefni og þekking á sögu og staðháttum opnar víðari sýn.
Örnefnin, tilurð þeirra og merking og sagnir þeim tengdar auka stórlega á upplifun
okkar af landinu og næmi fyrir umhverfi okkar öllu.
Með breyttum búsetuháttum og landnotum frá því sem áður var, er hætt við að
ýmis verðmæti af þessum toga kunni að glatast eða gleymast almenningi á
komandi árum, jafnvel þótt skráð séu og varðveitt í hillum safna.
Örnefni á bújörðum og beitilöndum voru áður nauðsynlegur leiðarvísir í
daglegu amstri búandfólks um ársins hring og svo var og um mið á fiskislóðum
umhverfis landið. Landamerki jarða voru miðuð í nafngreind kennileiti nær og
fjær.
Nú auðkennast staðir, mið og merkjalínur með tölum sem byggjast á merkja-
sendingum frá gerfitunglum. Búfénaður fær númer í stað nafna og mannskapurinn
þarf sömuleiðis sín nafnnúmer til að gera grein fyrir sér og tryggja tilvist sína í
skrám og skýrslum samfélagsins.
Dæmi eru um að örnefni hafi breyst eða verið á reiki í aldanna rás þó að fremur
sjaldgæft sé. Lausleg athugun örnefna í Njálu leiðir í ljós að af um 60 örnefnum
sem þar koma fyrir í Rangárvallasýslu eru innan við 10 týnd eða óvíst hvar verið
hafi. Af um 130 örnefnum sem Njála nefnir í öðrum sýslum virðist um svipað
hlutfall að ræða.
Þekkt er einnig að upphaflegt örnefni staðar (t.d. fjalls eða bæjar) fari síðar að
45