Víðförli - 01.09.1947, Blaðsíða 31

HVAÐ ER MAÐURINN?
157
Og hver eru ráðin til úrbóta? Þessar spurningar benda allar
til einnar og sömu meginspurningar: Hver er maðurinn?
Hver eru tilverurök hans? Er hann annað en blaktandi
vitskíma, sem tendrazt hefur af tilviljun og blindum kynj-
um í efni þessarar plánetu, eða fáránlegur fléttingur stjórn-
lausra lífsfýsna, sem bera eyðingu sína í sjálfum sér? Væri
þá undarlegt, þótt mennirnir reyndust „veraldarinnar
Phaetontes“, en svo nefnir meistari Jón eftir fornum slysa-
manni þá ofsamenn, sem „hvorki þekkja Guð né sjálfa sig“
og hrapa því dýpra sem þeir komust hærra.
Freud, brautryðjandi nýrrar sálfræði, talar einhvers stað-
ar urn það, að vísindin hafi flæmt manninn úr þrem hásæt-
um, sem hann hafi reist sér og þótzt góður af. Fyrsta há-
sætið hrundi, þegar Koperníkus leiddi þau sannindi í ljós,
að jörðin hefur annan sess í alheimi en menn höfðu haldið.
Bústaður mannsins var ekki öndvegi sólkerfisins, ekki
drottning stjarnanna, konungi sköpunarverksins hafði ver-
ið vísað til sætis á óæðra bekk í alheimi. Þar næst kom Dar-
win og velti um koll öðru hásætinu. Maðurinn hafði þó
aldrei efast um, að hann væri sérstök forréttindavera á
jörð. Nú kom í Ijós, að hann var ekki annað en hlekkur í
ómælanlegri þróun, afbrigði í dýraríkinu. Loks kemur svo
Preud sjálfur og tekur síðasta og glæsilegasta vígið. Mað-
urinn hafði taiið það óvéfengjanlegt aðal sitt, að hann væri
vitsmunavera, léti leiðast af ijósi skynseminnar, dómgreind
og rökvísi stjórna athöfnum sínum. Nú varð hann að beygja
sig fyrir þeirri staðreynd, að hann lýtur í raun og veru
blindum öflum, sem hyljast undir yfirborði vitundarlífsins,
hann stjórnast af ópersónulegri lífshvöt, af libido.
Ef maðurinn er þetta, hvers er þá að vænta? Til hvers
er þá að ætlast? Bók hefur þessi sami Fremd skrifað, þar
sem hann ræðir um vanlíðan nútímamannsins, menningar-
lífið sé honum helsi og kvöl. Hann sé í ómeðvituðu, duldu
uppreisnarástandi gagnvart því umhverfi, sem hann hefur
skapað sér. Og enn talar sami raaður um bKnda og hatramma