Víðförli - 01.09.1947, Side 35

HVAf) ER MAÐURÍNN?
161
litning hitt. Manndýrkunin á langa sögu að baki í hugsun-
arhætti Evrópu, allt frá dögum nýju aldar, renessance- eða
endurfæðingartímanum s. k., þegar menn tóku upp kjör-
orðið: Vér erum guðir, aðra viðurlcennum vér ekki. Svo
mjög sem framfaramenn þess tíma c'ýrkuðu fornöldina,
þá var þekking þeirra á grískum hugsunarhætti að því er
virðist ekki haldbetri en svo, að þeir vissu ekki, að það, sem
Grikkinn óttaðist mest og varaði mest við, var hybris, of-
drambið. Maðurinn skyldi þekkja takmörk sín, minnast
þess, að hann er maður en ekki guð. Það er þetta, sem felst
í hinni fornu, grísku áminningu, sem allir kannast við en
flestir misskilja: Þekktu sjálfan þig. Renessance-skáldin
sum töluðu um að gera herhlaup á himininn og máta alla
guðdóma. Svo gerðist það mikil tízka um slceið að tala um
guð í sjálfum sér — firðsjárnar fundu hvort sem var engan
í geimunum. Meira að segja kristin guðfræði gerði sér um
.‘keið títt um guðinn í manninum, guðdómleik manneðlis-
ins. En gamli Hegel var nokkuð glöggur, þegar hann sagði:
„Þegar maðurinn fer 'ið telja sjálfan sig æðstan, þá ber slíkt
\’oít um það eitt, að hann hefur glatað virðingunni fyrir
sjálfum sér“. Ofgarnar mætast, fæða hverjar aðrar. Guð-
dómleikur manneðlisins — hvað er manneðlið? Birtist það
í Hrafni Sveinbjarnarsyni eða Axlar-Birni, í Frans frá Ass-
isi eða Himmler? Ef ég er guð — því þá ekki Hitler? Mann-
dýrkun fylgir mannfyrirlitning, eins og uppköst ofdrykkju.
Á þeim tíma, þegar nazisminn stóð á hátindi valds og
dýrðar og virtist að því komin að leggja heiminn undir sig,
í byrjun ársins 1941, birtist forystugrein í þýzka stórblað-
inu Frankfurter Zeitung. Greinin hét Der Wert des Men-
schen, Verðmæti mannsins. Hefur maðurinn nokkurt verð-
mæti, spyr höf. að upphafi. Og hann svarar spurningunni
játandi. Og hann þykist geta sannað þetta á þann hátt, sem
sízt verður véfengdur, með tölum. Hann leggur til grund-
vallar meðal árstekjur þýzks manns og margfaldar þá upp-
hæð með 40, því að 40 ár er að meðaltali það skeið, sem mað-