Skák - 06.03.2012, Qupperneq 40

Markmið og
metnaður
Helgi Ólafsson
Markmió barna og unglinga á skáksviðinu
eru afar mismunandi. Til eru þeir sem
láta sig dreyma um stórmeistaratitil eða
jafnvel heimsmeistaratign. Aðrir sækja
í það félagslega samfélag sem skákin
býður upp á, sumir vilja kannski komast
í skólaliðið, keppa á erlendum vettvangi,
komast á stigalista, hækka á stigum og
svo mætti lengi telja. Markmið þeirra
sem starfa á hinum félagslega vettvangi,
stunda skákkennslu og þjálfun er að
slíkt starf skilji eftir sig góðar minningar
hjá viðkomandi, óháð afrekaskrá; skákin
er þegar öllu er á botninn hvolft frábær
aíþreying, hefur ótvírætt menningarlegt
gildi og hefur íyrir löngu hlotið verð-
skuldaðan sess í íslensku samfélagi.
Skákhreyfingin hefur yfirleitt verið
heppin að því leyti að þeir sem valist
hafa til forystu þar hafa haft einlægan
áhuga á viðfangsefni sínu. I dag blasir
vió að árangur hefur náðst á fjölmörgum
svióum. Má ég nefna eitt atriói: mikil
aukning hefur verió í skákþátttöku
stúlkna. Um það geta allir verið sammála
að það er einfaldlega miklu skemmti-
legra að hafa stelpurnar með! Við eigum
líka ágætar fyrirmyndir; á sínum yngri
árum upplifðu Guðlaug Þorsteinsdóttir,
Sigurlaug Friðþ j ófsdóttir og Guðfríður
Lilja Grétarsdóttir áreiðanlega ákveðna
„einsemd" í einsleitum hópi karla.
Nýlega skrifaði fyrrverandi heimsmeistari
kvenna, Susza Polgar, grein um skákiðkun
kvenna og ójafnvægi milli pilta og stúlkna
þar sem þátttöku-hlutföllin virðast vera
10 strákar á móti einni stelpu. Susza
benti á margt sem betur mætti fara og
iS&J
vék sérstaklega að því að lyndiseinkunn
stúlkna væri önnur en pilta á svipuðu
reki, þær væru oft félagslega sterkari og
í því væri falinn heilmikill styrkur. Susza
viðraði ýmsar hugmyndir sínar um hvað
væri til úrbóta. Starfsvettvangur hennar
er á skáksviðinu í Bandaríkjunum en þar
hefur skákin verió í mikilli sókn sem hluti
skólastarfs. Þá vakningu rekja margir til
þess þegar lið frá Harlem-hverfi í New
York vann skólakeppni á landsvísu árió
1991 þar sem þátt tóku skólalió úr öllum
fýlkjum Bandaríkjanna, þ.á m. margir
einkaskólar. Tekið var eftir aó þeir sem
skipuðu þetta lió úr Harlem komu vel
fýrir, reyndust prýóilegir námsmenn
og með sigrinum slógu þeir á alls kyns
fordóma sem alið hafði verið á gagnvart
íbúum þessa hverfis og unnu samfélaginu
í heild mikið gagn.
Leiðin til framfara
Sú krafa er alltaf á lofti að við stöndum
okkur á erlendri grund í keppni við
erlendar þjóóir og þegar rennt er yfir
afrekaskrá okkar á liðnum áratugum
getum við borið höfuðið hátt. Ég
get reynt að rifja upp hvernig maður
þroskaðist á skáksviðinu á áttunda
áratug síðustu aldar: ég rúllaði yfir öll
heimsmeistaraeinvígi sem ég komst yfir,
þ.m.t. einvtgi Capablanca og Aljékíns
upp úr spænsku blaði, las öll skrif
Bents Larsens, t.d. bók hans 50 valdar
skákir. My 60 memorable games var
vel lesin bók, pantaði síðan bók með
öllum skákum Fischers, las bók með
völdum skákum Botvinniks spjaldanna á
milli, keypti bækur með skákum Keres,
Tals, Petrosjans og Spasskís (rauðu
bækurnar), las Tímaritið Skák upp til
agna og gerðist síðan áskrifandi að
rússneska skákvikuritinu „64“. Þetta er
allnokkuð en þegar ég fór að bera bækur
mínar saman vió ýmsa félaga innlenda
sem erlenda sern voru að svipuóum
styrkleika gat ég ekki betur heyrt en
þeir hefðu lagt á sig sambærilega vinnu
og teygt sig eftir svipuðu efni. Skákin
er ekkert frábrugðin öðrum keppnis-
greinum; til þess að ná árangri þarf mikla
vinnu.
Vinnubrögóin eru allt önnur í clag og
tækin líka. Aragrúa fræðarita sem varða
alla þætti skákarinnar er auðvelt að
nálgast, t.d. hjá hinum ötula bóksala
Sigurbirni Björnssyni. Þær byrjanabækur
sem gefnar eru út í dag styðjast flestar við
útreikninga öflugra tölvuforrita. Segja má
að um síðustu aldamót hefjist nýtt tímabil
í skákinni þar sern tölvurnar hreinlega
bylta öllum vinnubrögðum. Stigahæsti
skákmaður heims, Magnús Carlsen, sagði
einhvers staðar að hann væri sjaldnast
með tafl við höndina heldur færi yfir
skákir í tölvunni sinni og enginn skyldi
ætla að hann leggi ekki hart að sér. Ég
held raunar að meginstyrkur Magnúsar
liggi í því hversu gaman hann hefur af
baráttunni og er ekki alltaf með hugann
við ætlaðan árangur, stigabreytingar
o.s.frv. Það sem hefur ekki breyst er
að nauðsynlegt er að fylgjast með,
„hlaóa niður“ mótum meóan á þeim
stendur, fara yfir eigin skákir, bera saman
byrjanirnar viö gagnagrunninn. Nýjustu
gagnagrunnarnir keyra samhliða forrit á
boró við Rybku, Fritz eða Houdini. Þetta
vinnuumhverfi er í raun eins og þjálfari
standi við hliðina á manni og bendi á
betri leiðir. Taflmennska á netinu, t.d.
á ICC, er auðvitað frábær æfing. Björn
Þorfinnsson sagði mér einhverju sinni
að öflugasti skákmaður Bandaríkjanna,
Hikaru Nakamura, æfði sig með því að
tefla einvígi við sterk skákforrit. Og hann
tapar stundum með núlli! Það er hins-
vegar galli t.d. á skákmótahaldi meðal
yngstu kynslóðarinnar að krakkarnir eru
mikið að tefla hverjir við aðra og mæta
því of sjaldan eldri og þroskaóri skák-
mönnum. Þeir sem standa fyrir reglu-
legum skákæfingum fullorðinna ættu
stundum að bjóða efnilegum unglingum
að vera með.
40