Búreisingur - 15.05.1902, Blaðsíða 13

Útheimurin.
81
nú hin stóra brestin, ið gjðgnum harðar og oyðileggjandi bar-
dagar endiliga skifti kirkjuna sundur í tveir stórar helmingar,
og annar teirra dettur uppaftur sundur í fleiri landskirkjur; alt
fieiri og fleiri kultúrlond koma framm, og millum teirra er nú
eitt, nú eitt annað hitt sterkasta og máttmiklasta; eina langa tíð er
Frakkland ella Frankaríki hitt máttmiklasta av ðllum, og av
Frakklands kongi læra aðrir kongar og herskarar í Evropa at
føra inn einvaldsharradømi i lond teirra; so at siga einans
í Anglandi hevði eisini fólkið eitt orð at siga við í landastýri-
num; landafundirnir stedgaðu ikki, men meiri og meiri land
bleiv kent; menniskjan lærdi seg alt størri og størri snildir
og kultúrin vax hóliga, men fast og óryggiliga í allari
tíðini frá 1500 til 1789; og kultúrin losnaði meiri og meiri frá
sambandi við kirkjuna.
Men vit vilja hyggja nærri at sðguni.
Teir lærdómar, kirkjan førdi um ár 1500, vóru ikki so
lítið broyttir av frá teirri upprunaligu kristintrú. Biskupar og
seinri serliga pávin hðvdu sligið fastar ymsar lærdómar, ið hin
elsta kirkjan einki kendi til; og nógvir av kirkjumonnunum
(eisini av pávunum) lðgdu meiri dent uppá at vinna sær verðs-
liga makt enn uppá kristnar dygdir. Tí var ein illvilji vaxin
framm móti pávakirkjuni, og fleiri menn hovdu tikið til orða
móti henni og kravt eina almenna kirkjureinsan ella kirkjubót.
Men enn var einki komið út av hesum, táið Týskarin Morten
Luther steig framm ár 1517. Frá hesum ári roknast hin sonevnda
reformatiónin ella trúarbótin (ella sum tað beinari eigir at nevnast:
kirkjureinsanin). Luther kravdi, at menniskjan skuldi
venda aftur til hina upprunaligu kristintrú og vraka allar páva-
lærdómar. Hann týddi bibliuna uppá týskt (annars nýtti
kirkjan einans hina latínsku bíbliuna) og kravdi, at allur kristin
lærdómur skuldi berast framm fyri fólkinum á móðurmálinum.
Mótistððan frá pávamonnunum var ógviliga skðrp; men tó
breiđdi Luthers læra seg víðan um, upp til Norðurlondini, yvir
heila Týskland, yvir Ángland, hon festi fótin í Frakklandi, í
Spanjalandi, í Italialandi. Á somu tíð steig framm í Schweitz
ein annar maður, Kalvin, ið eisini kravdi kirkjureinsan, og
hans læra, sum í smáum broytti av frá Luthers, vann framm í
Schweitz, í ti núverandi Hálandi og í Skotalandi. Pávakirkjan
sýntist heilt at ganga undir. Men so tóku Pávamenninir sær
um reiggj, og serliga í einum nýggjum munkafelagi (Jesuitar)