Fróðskaparrit - 31.12.2000, Qupperneq 12

16
UM ØVUTAN FRAMBURÐ í TJØRNUVÍKSMÁLI
Inngangur
Hesin stubbin snýr seg um tvey ljóðfrøðilig
fyribrigdi í føroyskum, nevniliga at <a> í
summum førum kann broytast til tvíljóð í
framburðinum, verður til [ei] svarandi til
<ey>; dømi: dagar > [deiijau] og at <ey>
hinvegin kann verða einljóðað í framburð-
inum til eitt [ø:]-ljóð (svarandi til eitt skriv-
að <a>; dømi: fleyga > [flø:a]). Hesi fyri-
brigdi hoyra saman sum bygdarmálseyð-
kenni í einstøkum føroyskum bygdarmál-
um, m.a. í Tjørnuvík norðast á Streym-
oynni. Dømini um øvutan framburð havi eg
úr Tjørnuvík. Hesi fyribrigdi eru til í vága-
máli, men eru eisini at hoyra í Norður-
streymoy, t.d. Vestmanna, Kvívík, Kolla-
firði, Haldórsvík og summastaðni í Eystur-
oynni (Petersen, 1996: 11-12).
Hvat er øvutur framburður?
Vit kunnu leggja fyri við at spyrja: hvat er
øvutur framburður? Vit kunnu svara spurn-
inginum við einum dømi um øvut skrift-
snið. I føroyskum miðaldarskjølum finna
vit dømi um øvut skriftsnið. 1 Skipan um
tingfaratoll frá umleið 1400 finna vit bygd-
arnavnið Kvívík skrivað huigu vik, og í ein-
um brævi dagfestum 22. august í 1403
stendur huast fyri upprunaligt kvaðst (Jak-
obsen, 1907: 27 og 36). Hetta eru dømi um
øvut skriftsnið. Tað øvuta í hesum er, at
upprunaligt kv her verður skrivað hv. Hví?
Grundin er, at upprunaligt hv í føroyskum
er vorðið til kv í framburði, sbr. hvør
[kvø:r], hví [kvui], hvaðan [kvø:an], við
øðrum orðum eru hv og kv fallin saman í
framburði til kv. Við støði í teirri niðurarv-
aðu skriftsiðvenjuni kunnu vit eisini siga, at
kv-framburður bæði kann skrivast sum kv
og hv. Hetta samanfall ger, at fólk kunnu
ivast, nær orð skulu skrivast við kv og nær
við hv. Fólk hava lyndi til at skriva hv, har
hv ongantíð hevur verið. Bland kemur í, og
skrivarin veit væl, at hv verður sagt kv, og
so setur hann hv inn á skeivt pláss. 1 døm-
unum við huigu vik og huast er helst sann-
lrkt, at tá ið hetta hevur verið skrivað, eru hv
og kv fallin saman í føroyskum. Hví skuldi
skrivarin annars farið at blandað? Hetta
verður eisini nevnt “hyperkorrekt” skrift-
snið.
Øvutur framburður er í royndum sama
fyribrigdið sum øvut skriftsnið; munurin er
m.a. tann, at í øvutum framburði er her
talan um eitt avmarkað bygdarmálseyð-
kenni, og heldur ikki er talan um skriftfest
orðsnið, men einans orðsnið hoyrd á manna
munni. Men tað kann væl vera, at tjørnu-
víkingar kunnu fara at ivast, tá ið teir skulu
skriva orð, har ið øvutur framburður kemur
fyri. Øvut skriftsnið kundi í hesum føri ver-
ið, at tjørnuvíkingar skrivaðu *flaga fyri
fleyga og *daðar fyri deyðar. [dekjaj] kann
í tjørnuvíksmáli bæði merkja <deyðar> og
<dagar>.
Nøkur dømi um øvutan framburð
Vit kunnu hoyra tjørnuvíkingar siga eitt nú
at fara í [hekjan] hagan, í [hekjanun] hag-
anum o.s.fr. Hetta er ikki eindømi fyri
tjørnuvíksmál. Tað hoyrist eisini aðrastaðni
í landinum, sí omanfyri. Men har fyribrigd-
ið er eina sjónskast man vera í vágamáli
(Petersen 1996: 12; 1985: 14). Hann grein-
ar <a> til [ei]-tvíljóðanina t.d.: hagan >
[he:an] > [hei:an] > [hei:jan].
Men tað, sum ger tjørnuvíksmál áhuga-
vert í hesum sambandi er, at tann øvuta