Helgarpósturinn - 11.05.1979, Blaðsíða 19

19
__helgarpústuhnl-L. Föstudag
ur 11. maí 1979
Duttlungar vinsældanna
Svo haldiö sé áfram a& bera
fræg tónskáld saman viö Islensk
ljóöskáld (vegna skorts á eldri
islenskum tónskáldum), þá
mætti likja saman vinsældum
og áhrifum Jóseps Haydn, f.
1732, Og Steingrims Thorsteins-
sonar,f. 1831.
Um aldamótin 1800 var öld-
ungurinn Haydn stærsta tónlist-
arnafn i Evrópu llkt og Stein-
grímur á slnu sviöi 100 árum
seinna hér uppfrá. Mozart var
dáinn langt um aldur fram, og
stjarna Beethovens haföi enn
ekki náö nema hálfri hæö.
Slöan falla þessir menn lengi I
skuggann af öörum, sem taldir
hazý greifaættar. Skv. samn-
ingnum var honum m.a. skylt
aö vera jafnan „þrifalega til
fara” og koma hvern dag e.h. I
biöstofu greifans til aö vita,
hvort einhverja músik ætti aö
fremja þaökvöldiö. bááttihann
og aö framleiöa hverja þá teg-
und tónlistar, sem greifann van-
hagaöi um viö hin mýmörgu
tækifæri. En þar fyrir utan
mátti hann semja hvaö sem
hugurinn girntist og haföi til
ráöstöfunar dálitla hljómsveit
og sönghóp, sem hann gat leikiö
sér meö aö hjartans vild. Ariö
1790 kom á veldisstól nýr greifi,
sem varöandi útgjöld til menn-
ingarmála Uktist I viöhorfi okk-
ar Fjárlaga- og hagsýslustofii-
Gottfried van Swieten.— Þegar
verk ,,slá i gegn”, vildu menn
þá sem nú freista aö gera annaö
i hiö sama far, líkt og á eftir
kvikmyndinni Godfather kom
Godfather II.
Nú sneri van Swieten kvæöi
skoska skáldsins James Thom-
son (1700-1748), Arstiöirnar, og
möndlaöi yfir I þýskan óratórlu-
texta handa Haydn. (Cr einu
kvæöa Thomsons er runninn
breski heimsveldissöngurinn
„Rule Brittania”). Og nú upp-
hófust dálitiö spaugileg átök
milli tónskálds og textahöfund-
ar, sem enn sér staö i tónlistar-
sögubókum, þar sem menn vita-
skuld draga taum tónmeistar-
ans, sem hafi tekist aö semja
VETUR SUMAR VOR OG HAUST
eru stórbrotnari- og þykja jafn-
vel hálfgeröir luuarar. Enn slö-
ar uppgötva menn, hvlllkir
brautryöjendur og uppfinnend-
ur þetta voru I raun, aö visu án
mikils fyrirgangs.
Músikalskur húskarl
Haydn var vissulega ekkert
undrabarn t.d. á borö viö Moz-
art. (Um þann dreng mætti viö-
hafa þá djúpúögu þverstæöu, aö
hann var svo flinkur, aö þaö er
mesta furöa, aö nokkuö skyldi
veröa úr honum). Haydn var
fremur seinþroska, en frábær-
lega ástundunarsamur og af-
kastamikill: t.d. 104 sinfóniur,
83strengjakvartettar, 22 óperur
ogsöngleikir, 8 kantötur og óra-
toríur, 60 planósónötur, 12
messur svo aö fátt eitt sé nefnt.
Þaö fer þvi ekki illa á þvl, aö I
Arstiöunum skuli vera einn lof-
söngur um iöni og ástundun:
„Vondir, o Fleiss, kommt alles
Heil”, þótt Haydn sjálfur kynni
víst ekki alltof vel aö meta þann
texta, sbr. siöar.
í hartnær 30 ár, milli þritugs
og sextugs var hann e .k. vistar-
bundinn múslkalskur húskarl
viö hirö hinnar voldugu Ester-
un. Og þá taldi Haydn sig ekki
lengur bundinn af samningnum.
Húsbóndahollusta og ráö-
vendni Haydns ásamt andúö á
öllum glannaskap i múslk hafa
oröiö til þess, aö menn tala
stundum af nokkru yfirlæti um
„gamla góöa Haydn” einsog
veriðsé aö klappa þörfum púls-
hesti. Auövitaö er hann bæöi
gamall og góöur, en menn ættu
aö leggja sömu merkingu I þau
oröog sjálfur Mozart, sem kall-
aöi hann „Papa Haydn”.
Arstiöirnar
begar Haydn loks varö
„frjáls” úr sveitasælunni 58 ára
gamall, kom þaö honum þægi-
lega á óvart, aö hann var löngu
oröinn heimsfrægur. Honum
var tafarlaust boöiö til Lund-
úna, þar sem hann dvaldi alls 3
ár. Meöal margra gæöa, sem
hann naut þar, heyröi hann i
fyrsta sinn óratórlur eftir Hand-
el. Þær hleyptu þessum hægláta
manni kapp I kinn, og hann
ákvaö aö semja eitthvaö
áþekkt, „sem mundi halda nafni
minu ævinlega á lofti”.
Þá varötil Sköpuninl799, sem
hlautþegar I staö óhemju hylli.
Höfundur textans var skáld-
mæltur aöalsmaöur, Freiherr
frábæra múslk þrátt fyrir held-
ur „lélegan” texta friherrans.
Gamla Haydn fannst nefni-
lega textinn á köflum ekki nógu
Passiukórinn sfir sig.
listin viö hann er öldungus dyr-
leg og veröur enn áhrifameiri,
ef maöur þekkir vel textann eöa
les meö. Og er hérmeð áréttaö,
að söngtexti getur skipt máli.
Annars mætti bara syngja la-la-
la.
Eyrna lyst
eftir Arna Björnsson
flnn, ekki nógu upphafinn. Hann
var stundum beinllnis sveitó
meö þessu „heisasa” og „hops-
asa” og ,juhhe juhhe, juh” og
þvllikum upphrópunum frá
bændahátiöum. Og I þokkabók
reyndi skáldið aö fá tónsmiðinn
til aö laga músikina aö þessari
sveitamennsku og likja eftir
hljóöum dýra, jafnvel kvakki
froska!! En af þvi van Swieten
var stoltur og ráörikur aöals-
maöur, hefúr hiö gamla hirötón-
skáld liklega ekki séö sér fært
að láta orö hans með öllu sem
vind um eyru þjóta.
Llklega hefur friherra van
Swieten veriö ágætis maöur og
haft mikluheillavænlegri áhrif I
sambandi við þetta verk en hon-
um er oft borin sagan. Amk.
finnst okkur textinn slst lág-
kúrulegur nú á dögum, og tón-
Passionskórinn
Viö hér syöra þekkjum þvl
miöur ekki alltof mikiö til tón-
listarlifs á Akureyri nema af
spurn. En bæöi er þaö heldur
góö afspurn, og I annan staö eru
persónuleg kynni viö tónlistar-
fólk af þeim slóðum einkar
þekkileg. Altént mun ekki þörf
aö klappa þeim góölátlega á
heröarnar fremur en Haydn.
Og nú á sunnúdaginn fengum
viö Passlukórinn á Akureyri i
heimsókn meö sjálfar Arstiöirn-
ar. Þaö er eitt útaf fyrir sig af-
rdt hjá þessum unga kór aö
flytja þetta langa kórverk i
fyrsta sinn á tslandi. En auk
þess er þaö i fáum oröum mála
sannast, að þetta var meö
ánægjulegri klukkustundum,
sem ég hef lengi átt I hljóm-
leikasal. Fór þar auövitaö sam-
an hin ofur aögengilega og aö-
laöandi músik og svo þessi
dæmalaust frisklegi kór, sem
söng meö næstum ungæöisleg-
um tilþrifum og tók mann meö
trompi, t.d. i Uppskeruhátiö-
inni. Þaö má segja, aö Passiu-
kórinn hafi sungiö af passion i
merkingunni ástrlöa, og er
spurning, hvort ekki ætti aö
breyta nafni hans I þá veru.
Um frammistööu þeirra, sem
nær standa atvinnumennsku,
hljómsveit, einsöngvara og
stjórnanda, voga ég lltt aö
dæma. Þeir sem betur kunna
munu betur gjöra.
Auövitað mætti finna aö smá-
atriöum. Framburöarerfiðleik-
ar geröu eölilega vart viö sig,
svosem munurinn á ie og ei,
þannig aö hluti kórsins söng t.d.
spreisset I staö spriesset
snemma á Vori. Einnig má
segja, að kórog hljómsveit hafi
ekki staöist Þrumuveöriö til
fullnustu. Svona fyrir augað
heföi Jón tenór mátt halla sér
ögn að Ólöfu i ástardúettinum á
öndveröu Hausti. Hún reyndi
hvaö hún gat til aö lokka hann!
En þetta eru spissfindugheit,
sem varla ætti aö nefna.
Þaö var Reykvíkingum til
nokkurrar minnkunar, að þeir
skyldu ekki fylla Háskólabió —
þrátt fyrir góöviöriö. En þaö var
verst fyrir þá sjálfa.
GERIST ASKRIFENDUR AÐ
LYSTRÆNINGINN12
Lystræninginn: Pósthólf 104 - 815, Þoriákshöfn.
Grettisgötu 75 -101, Reykjavik. Unufelli 27 - 109,
Reykjavík. Áskriftarsímar: 71060 og 25753.
LYSTRÆNINGJANUM
12. hefti Lystræningjans er að koma út.
í Lystræningjanum birta yngri og eldri
rithöfundar verk sín: sögur, leikrit, Ijóð.
í Lystræningjanum er fjallað um menningu og
listir. í þessu hefti er auk skáldskaps
greinar um djass, brúðuleikhús og
kynslóðina '68.
Við bjóðum áskrifendum Lystræningjans hina
frábæru skáldsögu Jannick Storms: Börn geta
alltaf sofið í þýðingu Vernharðs Linnets á
aðeins 3500 krónur. Sagan fjallar um drenginn
Ralf, kynóra gelgjuskeiðsins og ótta hans
við umhverfið. Erótísk skáldsaga í sérflokki.
7] Undirritaður óskar að gerast áskrifandi að Lystræningjanum.
Nafn
Heimili
□ óska e'nnig eftir að fá „Börn geta alltaf sofið" senda.