Helgarpósturinn - 24.07.1981, Blaðsíða 4

JAFNRETTISLÖGIN ÞVERBROTIN
Á HVERJUM DEGI
Seint efta aldrei verftur umrædan um jafnrétti kynjanna til lykta leidd. Að minnsta kosti hefur
staða konunnar i þjóðfélaginu lengi vcrið rædd manna á nteðal og eflaust i aldaraðir, þótt flestir
geti veriðum það einhuga.aðá siðustu áratugum, hefur kvenmaðurinn látið til sin taka á æ fleiri
sviðum þjóðlifs. Kr alls staðar I sókn.
t orði kveðnu eru allflestir þvi sammáia, aö kynin skuli standa jöfn aö vigi, livar seni stungið er
niður fæti. Flestir jafnréttismenn i orði, en færri á boröi. Lög um jafnrétti kynjanna hér á landi
eru uin margt fullkomin.en vandamáliö er einfaldlega það, að ekki fara allir eftir þeim.
Jafnréttisráð er sú stofnun, sem skal standa vörö um jafnréttislögin. En hvernig skyldi sá
slagur ganga og hverer raunveruleg staða kynjanna i islensku nútiina jóðfélagi? (áuðriður t»or-
steinsdóttir formaður jafnréttisráðs svarar þvi og fleiru i Yfirheyrslu.
Hvert er hlutverk Jafnréttis-
ráðs?
„Hlutverk Jalnréttisráös er að
fylgja eftir lögum um jafnrétti
kynjanna."
Og hver hafa þau verkcfni ver-
ið. sem komiö hafa til kasta ráðs-
ins?
„Flest mál sem hala komiö til
okkar snerta kjara- og atvinnu-
mál."
Kjara- og atvinnumál hvors
kynsins?
„Það hafa fleiri konur leitað til
ráðsins, en þaö koma karlar til
okkar lika."
Er Jafnréttisráð nokkuð annaö
en ruslakista röfl- og vælumála.
frá kvenfólki. sem er óánægt mcð
lifiö og tilveruna einhverra hluta
vegna?
„Þaö er nú alls ekki rétt. Ég
held að þaö séu langtum fleiri
konur, sem kvarta ekki, þótt þær
séu órétti beittar."
En eru þessar konur nokkrum
órétti beittar. Eru þetta ekki
oft konur sem eru svekktar og
sárar úti allt og alla og fá útrás
þessara tilfinninga, með þvi aö
kæra til jafnréttisráðs?
„Ég held aö flestar kvartanir
sem viö fáum hafi viö rök að
styðjast.”
Hvernig hafa þessar kvartanir
og þessi kærumál verið afgreidd?
„Það ler aö sjálfsögöu eltir þvi
hvers eðlis þau eru. Viö reynum
aö kynna okkur málin frá öllum
hliöum, og ef viö teljum aö karl
eöa kona hafi veriö órétti beitt, þá
reynum við aö fá leiöréttingu á
þvi. Ef um er aö ræöa launamál
er talað viö vinnuveitanda og
reynt aö ná fram leiðréltingu.
Eitt mál hefur fariö fyrir dóm-
stóla — Sóknarmáliö svokallaöa.
Þar var um þaöaö ræða aö karlar
og konur sem unnu gæslustörí á
sjúkrahúsum hölöu ekki sömu
laun, þótt um sömu vinnu væri aö
ræða. Þetta mál unnum viö i und-
irrétti, en þaö er fyrir Hæstarétti
núna."
Ilve stór hluti klögumála kem-
ur frá kvenfólki og hve stór frá
karlmönnum?
„Ég hef reyndar engar hand-
bærar tölur um þaö, en gæti
imyndað mér aö i kringum 20%
þeirra sem til okkar leita séu
karlmenn. Aörir konur.”
Er ekki fullljóst að i hugum
flestra er Jafnréttisráð ekkert
annaö en hagsmunafélag kvenna
— einskonar kvcnréttindafélag —
sem berst fyrir kvenfólkið gegn
hinu svokallaöa karlaveldi?
„Ég held að þaö séu margir
sem rugla saman Kvenréttinda-
félaginu og Kauösokkum annars-
vegar og Jafnréttisráði hins veg-
ar. Jafnréttisráð er ekki félag,
heldur opinber stofnun sem á að
framfyigja lögum um jafnrétti
kvenna og karla."
Nú hefur borið á þvi að fólk sem
ekki fær stöður sem það sækir
um, hótar að kæra málsmeðferð
til jafnréttisráös. Ilvernig hafa
kærur hinna óánægðu verið til
lykta leiddar?
„Við höfum aöeins fengiö þrju
slik mál. Tvö þeirra höfum viö
þegar afgreitt, en eitt er til um-
fjöllunar núna. Þessi mál snerust
sem kunnugt ei um veitingu lyf-
söluleyfis á Dalvik og skipun i
embætti prófessors i ónæmisfræöi
við Háskóla islands. Viö fjölluð-
um itarlega um bæöi málin, leit-
uöum eftir umsögnum frá hlutaö-
eigandi aðilum og siöan sendi
Jafnréttisráð frá sér greinar-
gerðir um málim, sem birtar
voru i öllum fjölmiölum."
Jafnréttisráð virðist þvi litið
annað cn fyrirbrigði sem safnar
saman upplýsingum og sendir til
fjölmiðla. Er ráðið algjörlega
valdalaust apparat?
„Jafnréttisráð hefur vald til að
höföa mál..."
...Það hafa allir cinstaklingar...
„Já, einstaklingur sem telur aö
á sér hafi verið brotin lög getur
auövitað höföað mál...
...Og þarf ekkert jafnréttisráð
til sem millilið.
„Það má segja þaö. En hins-
vegar er það svo aö margir ein-
staklingar sem órétti eru beittir
hafa ekki bolmagn til aö höföa
mál og kannski ekki þá þekkingu
sem þarf: Þá eru margir sem
leggja ekki úti slikt kostnaöarins
vegna. Jafnréttisráö getur þar
aðstoðaö og höföað mál fyrir viö-
komandi einstakling og máls-
kostnaður er greiddur af opinberu
fé”.
En það er semsagt aðeins einu
sinni, sem þið hafið séö ástæðu til
að gripa til þess ráðs að höföa
mál?
Já, við höfum aðeins einu sinni
höfðað mál"
Er það þá álit Jafnréttisráðs,
að aðeins einu sinni hafi jafnrétt-
islögin verið brotin á þessum ár-
um sem ráðið hefur starfað?
„Jafnréttislögin hafa örugg-
lega mjög oft verið brotin á þess-
um árum, en i fyrsta lagi vitum
viö ekki nema stundum um þessi
brot, i öðru lagi er alltaí reynt aö
leysa mál á annan hátt ef mögu-
legt er og i þriðja lagi skal Jafn-
réttisráð hafa samráð viö viö-
komandi aðila um málshöföun.
Þeir sem leitað hafa til ráðsins
hafa stundum tekið þaö fram aö
þeir óski ekki eftir málshöfðun.
Það á t.d. við um Dalvikurmálið,
— Siðast en ekki sist getur, vegna
strangra sönnunarreglna, veriö
erfittaösanna á fullnægjandi hátt
aö um hrot hali verið aö ræða."
Er það þin persónulega skoðun
að konur séu almennt hlunnfarn-
ar hvað stöðuveitingar varðar i
okkar þjóðfélagi?
„Ég held að varla sé hægt að
segja að svo sé almennt um
mannaráðningar, en þess gætir.
Sérstaklega verður þess vart,
þegar um er að ræða stöður
stjórnenda og yfirmanna. Það er
rikjandi viðhorf i okkar þjóðfélagi
að það séu sérstök störf, sem
körlum er ætluð og aftur önnur
fyrirkonur. Þó eru vissulega und-
antekningar frá þessu, það hafa
ýmsar konur verið ráðnar i hærri
stöður, en þvi miður allt of fáar.”
Þu heldur þvi þar með fram, að
það sé verið að þverbrjóta Jafn-
réttislögin á hverjum degi?
„Já áreiðanlega, þött viö hjá
Jafnréttisráði fáum ekki alltaf
um það fréttir."
..Starfskraftur óskast” sást
nft i btöðum fvrir nokkrum
misserum. enda kvngreiningar i
starfsauglýsingum bannaðar.
Nd sést þetta ekki lengur og ein-
faldlega augtýst eftir karlmanni
eða konu. Hvernig stendur á
þessu og látið þið það
viögangast að þessi lög séu
brotin oft á dag?
„Orðið starfskraftur, hefur
alltaf verið okkur hiá Jafnréttis-
ráði mikill þyrnir i augum, enda
orðið ekki notað i réttri merkingu.
Það er eins og sumir haldi að
þetta orð — starfskraftur — sé
upprunnið hjá Jafnréttisráði. ”
En nu eru auglýsendur bdnir að
kasta „starfskraftinuin" fyrir
röða og farnir að kvngreina I grið
og erg.
„Það erhægtað auglýsa þannig
að lögin séu ekki brotin, án þess
að nota orðið starfskraftur. Það
er t.d. hægt að auglýsa „ritari
óskast” „deildarstjöri óskast”
eða „starfsmaður óskast”. Allar
slikar auglýsingar eru i samræmi
við lögin.”
En þið eruð farin að láta það
átölulaust, þótt kyngreint sé i
auglýsingum um störf?
„Það er rétt, að fjölmiðlar og
auglýsendur hafa ekki farið eftir
þessu ákvæði laganna, að þaö
megi ekki óska eftir öðru kyninu
fremur en hinu til ákveðinna
starfa. Við höfum skrifað auglýs-
ingadeildum fjölmiðlanna og
sömuleiðis auglýsendum, en ekki
hefur nægilegt tillit verið tdcið til
þessara bréfa frá Jafnréttisráði.
Það væri auðvitað geysimikil
vinna fyrir ráðið, ef það ætti að
gera athugasemd við hverja ein-
ustu auglýsingu í blöðunum, þar
sem þessi lög eru brotin. Það er
reyndar verið að gera yfirlit um
þelta hjá Jafnréttisráði, og verið
að vinna úr þvi núna. Niðurstöður
verða væntanlega birtar næsta
haust og við munum auðvitað
halda áfram, að reyna að hafa
áhrif í þá átt, að þessi ákvæði
verði virt.”
Jafnréttisráð safnar sem sagt
upplýsingum um þessi lagabrot
og tilkynnir landslýð en hyggst
ekki fara í harl og lagfæra þetta
ástand t.d. með þvi að höfða mál
gegn þeim brotlegu?
„Það hefur ekki verið tekin slik
ákvörðun, hvort við förum með
slikt mál fyrir dómstóla og þótt
mikið hafi verið talað um þessar
starfsauglýsingar, þá eru þær
ekki eitt af þvi sem skiptir mestu
máli i jafnréttisbaráttunni.”
Verður þú persónulega vör við,
að þd sért álitin annars flokks
manneskja, vegna þess að þú ert
kona?
„Mér finnst ég ekki hafa orðið
vör við það i minu starfi, þó ég
hafi unniö mikið meðal karl-
manna og ég held að ég sé ekki
minna metin.”
En í daglega lifinu utan vinnu-
staðar?
,,Ég veit ekki hvað skal segja.
Það er greinilegt að það er ætlast
tilannarsaf konum er körlum.Ef
viö litum t.d. á heimilið og barna-
uppeldi þá er það almennt viðhorf
i þjóðfélaginu, að barnauppeldi
t.d. sé á ábyrgð konunnar og
sömuleiöis heimilið. Ef illa tekst
til þá er það talin sök konunnar,
ekki karlsins.”
Ert þd sjálfri þér samkvæm i
öllu þcssu tali um jafnrétti kynj-
anna? Berðu t.d. meiri ábyrgð á
þínu heimili og uppeldi barna
þinna en eiginmaður þinn?
„Ég held að ég verði að viður-
kenna.aðhjá mér eins og flestum
öðrum konum hefur heimilishald-
ið hvilt meira á mér.”
Er þetta ekki veikleiki hjá for-
manni Jafnréttisráðs, að geta
ekki staðið sig i stykkinu hvað
jafnréttismál varðar á eigin
heimili?
„Það má kannski segja það, en
þetta stafaraf rikjandi viðhorfum
i þjóðfélaginu og það er erfitt að
breyta þeim á skömmum tima.
Ég er þó alls ekki að segja með
þessu, að maðurinn minn taki
ekki sinn þátt i heimilisstörfun-
um, en ábyrgðin hvilir óneitan-
lega meira á mér — sérstaklega
út á við. Það er ætlast til þess að
konan beri ábyrgðina i þessum
efnum.”
Væri ekki eðlilegt að konur —
jafnvel þd — kærðir þessa mis-
skiptingu inná heimilunum til
Jafnréttisráðs? Hafið þið fengið
kærur frá konum, sem kæra eig-
inmenn sína fvrirbrot á Jafnrétt-
islögunum? Er ekki eðlilegt að
Jafnréttisráð byrji á réttum enda
og brevti viðhorfum heima fyrir
áður en til skarar er látið skriða á
vinnumarkaðinum ?
„Ég held að jafnréttið hljóti að
byrjaá heimilunum, þar fer fram
fyrsta mótun barna. Varðandi
heimilisstarf og uppeldi barna er
höfuðábyrgðin hjá konunum,
enda þótt bæði vinni utan heimil-
is. Þetta leiðir til þess að konur
eiga erfiðara með að taka að sér
störf sem gera miklar kröfur úti i
þjóðfélaginu. Við höfum hins veg-
ar engar kærur fengið frá konum
sem telja sig misrétti beittar á
heimilunum.”
Hvernig mvnduð þiö taka slik-
um kærum?
„Ég held að Jafnréttisráð geti
ekki skipt sér af vferkaskipting-
unni inná heimilunum. Við getum
reynt að hafa áhrif á viðhorf fólks
og hvatt til jafnrar verkaskipt-
ingar, en að öðru leyti getum við
ekki gripið inn i þessi mál.”
En getur Jaf nréttisráð — stofn-
un dti i bæ — breytt aldagömlum
hugsunarhætti fálks hvaö varðar
samskip'.i kynjanna? Eruð þið
ekki að bevjast •-’-ð vindmyllur?
Verður fóikið sjá'it ekki að finna
sig kndið til að færa málefni kynj-
anna 5 þann farveg, sem flestir
telja eðlilegan?
„Þaö er alveg rétt að stofnun
útiibæ geturekkiráðið úrslitum i
svona máli. Þaö er fólkið i land-
inu, fjöldinn, sem verður að vera
sér meðvitandi um þessi mál.
Hins vegar held ég að Jafnréttis-
ráð geti ef vel tekst til haft áhrif i
þá átt að breyta þessum viðhorf-
um auk þess sem það veitir
ákveðið aðhald með þvi að standa
vörð um jafnréttislögin.”
Hver er afstaða þin til smá
mála i samskiptum kynjanna s.s.
eins og hvort karlmenn eigi að
standa upp fyrir konum i strætó,
eða hvort þeir eigi að stjana við
þær í veislum o.s.frv.?
„Ég held að það sé engin
ástæða til þess að karlar standi
upp fyrir konum i strætó, nema
þær séu veikar, gamlar eöa
ófnskar.”
myndir: Jim Smart
eftir: Guömund Árna Stefánsson
NAFN: Guðriður Þorsteinsdóttir STAÐA: Framkvæmdastjóri BHIVI og formaður Jafnréttisráðs
FÆDD: 15. desember 1946 HEIMILI: Snælandi 6, Rvik HEIMILISHAGIR: Eiginmaður Stefán Reynir
Kristinsson og eiga þau eitt barn BIFREIÐ: Daihaitsu Charade ÁHUGAMÁL: Lestur, útivera
Föstudagur 24. júlí 1981
helgarpósturinn