Helgarpósturinn - 24.07.1981, Blaðsíða 22

22
Föstudagur 24. júlí 1981J-ie/garpÓsturinn_
SINFONIA
CONCERTANTE
Wolfgang Aniadeus Mozart
(1756—91);
Sinfonia concertante,- fyrir
fiölu víólu og hljómsveit, i
Es-dúr KV 364.
Rondo.fyrir fiölu og hljómsveit,
I B-dúr 269 og C-dúr KV 373
Adagio, fyrir fiöiu og hljóm-
sveit, i E-dúr KV 261
Flytjendur: Josef Suk (fiölu),
er „undrabarniö" Mozart,
framundan er basl sem að lok-
um dregur hann til dauða, langt
fyrir aldur fram. Þeysireiðin
milli hinna ýmsu borga Evrópu
sem nokkurs konar „objet de
distraction” fyrir afdankaðan
aðal, endar i Paris 1778, þar sem
móðir hans deyr og honum er
synjað. um stöðu við hiröina i
Versölum.
Klassik
eftir HaildOr Björn Runólfsson
Josef Kodousek (viólu), ásamt
Kammerhljómsveitinni i Prag.
Ctgefandi: Eurodisc 87 656
(1972).
Eitt af mörgu sem Mozart lét
eftir sig, siðari tónskáldum til
góöa, var fullkomnun kon-
sertformsins. Hann er fæddur
um það leyti, sem hið italska
konsertform Albionis og
Corellis, „concerto grosso”, var
komið að fótum fram. Ef hægt
er að segja að Bach hafi sett
punktinn aftan við stórkonsert-
inn með eflingu einleiks-
konsertsins, var það Mozart
sem gerði einleikarann að jafn-
ingja hljómsveitarinnar. Tengsl
konsertsins og sónötunnar urðu
nánari en nokkru sinni fyrr. (Að
visu sömdu bæði Bloch og
Martinu, concerti grossi og
Konsert fyrir hljómsveit eftir
Béla Bartók, er einnig talinn
dæmium einhvers konar tuttug-
ustu aldar concérto grosso. Hér
er þó hvergi um viðtæka endur-
vakningu þessa konsertforms
að ræða, heldur fáein og einstök
verk).
Þessi þróun konsertsins gerð-
ist þó ekki i einu vetfangi,
heldur dró á eftir sér slóða kon-
serta sem voru nokkurs konar
millistig hins gamla og nýja.
Þannig varð til svonefnd
„symphonie concertante”,
nokkurs konar millistig ein-
leikskonsertsins og concerto
grosso, en likist þó mun meir
hinum fyrrnefnda, þar sem ein-
ieikari og hljómsveit leika ólik
stef.
Sinfonia concertante i Es-dúr,
fyrir fiðlu, viólu og hljómsveit
sem Mozart samdi sumarið
1779, er reyndar dobbelkonsert i
þremur þáttum. Tónskáldið
stendur á timamótum. Að baki
Vonsvikinn neyðist Mozart til
að snúa til Salzborgar, þar sem
hann þi ggur stöðu sem hirð- og
dómorganisti hjá hatursmanni
sinum, erkibiskupnum af Salz-
burg. Þar semur hann m.a.
Sinfonia concertante sem hann
flytur i hirðkapellu borgar-
innar, ásamt fiðluleikaranum
Brunetti og spilar sjálfur á
bratsið. Hljómsveitin mun ekki
hafa veriðstærrien 18manna: 8
fiðlur, þrjár lágfiðlur, tvö selló,
bassi, tvö óbó og jafnmörg horn.
Kannski eru það hin meintu
örlög, að vera ævinlega dæmdur
þeirrar stefnu gekk i garð.
Heyndar er þetta sami tónninn
og fram kemur i mörgum seinni
verkum hans og nær hápunkti i
sálumessunni. Það er spurning
hvernig þessi kafli hefði
hljómað, hefði Mozart ráðið yfir
hljómsveit af stærðargráðu 19.
aldarinnar. Hinn hraði lokakafli
er svo nær þeim Mozart sem til-
heyrir samtið sinni, leikandi og
formrænn.
Þeir Josef Suk og Josef
Kodousek gera verkinu verðug
skil, á látlausan en innilegan og
sannfærandi hátt. Kammer-
hljómsveit Pragborgar sýnir
likt og einleikararnir, á hve
traustum grunni hin klassiska
tónlistarhefð stendur i Miö-
Evrópu. Þetta var nú eitt sinn
heimaland Mozarts.
Þá fylgja á eftir höfuðverk-
inu, B-dúr Rondoið sem vera
átti lokakafli 1. fiðlukonsertsins,
en þann konsert „vantar”, eins
og þekkt er, sitt rondo. Hið leik-
andi Rondo i C-dúr sem var
samið 2. april 1781 var bréflega
sent Brunetti sem spilaði verkið
fyrir Colloredo fursta, föður
erkibiskupsins af Salzburg.
Að lokum er Adagio i E-dúr,
undurfagurt verk sem Mozart
samdi 1776. Þetta Adagio kom i
staöinn fyrir miðkaflann i 5.
Fiðlukonsertnum (i A-dúr), en
Brunetti fannst adagio-kafli
konsertsins ,,of stúderaður”.
Þannig hefur 5. Fiðlukonsertinn
tvo miðkafla, adagio og ráða
fiðlarar, hvorn þeir flytja.
Þessi smáverk, túlkar Suk
MOZART’Sinlönia conœitai
■> . vdu ^
<•, l Jtsque •f
K/f
til að kasta perlum fyrir
svin sem gera þetta verk
Mozarts svo óvenju dramatiskt.
Hinn litriki byrjunarkafli, all-
egromaestoso, visar til þeirrar
dýptar sem einkenndi siðari
verk Mozarts. Þá er andante-
kaflinn i c-moll. þrunginn slik-
um trega, að næst er að spyrja
hvort Mozart hafi ekki hleypt
hér af stokkunum rómantikinni,
tveimur áratugum fyrr en öld
með miklum glans. Ég hef heyrt
að hann sé á leið til Norðurlanda
á næsta ári. Það væri ekki dóna-
legt ef Tónlistarfélaginu tækist
að „krækja” i hann, svona um
leið og hann spiiar fyrir frændur
okkar.
Þess má að lokum geta, að
þessi plata hefur hlotið „grand
prix” Charlos Cros akademi-
unnar og verðlaun Mozartsunn-
enda i Vinarborg.
BEL GUROG VI'N
Arið 1977 markar upphaf ný-
listar á Islandi. En auðvitað
hafa Islendingar búið til nýja
list frá því þeir fundu landið.
Það var árið sem nýlistamenn
fundu upp orðið nýlist tilað kalla
sjálfa sig og verk sin til aðgrein-
ingar frá hinum sem voru að
gera gamla list. Um þær mundir
sögðu þeir: „Við þolum ekki
kalkaða kalla”. Svo liðu árin og
margur nýlistamaðurinn lenti á
bömmer og bömmergellur urðu
til: en kallarnir héldu áfram að
kalka.
Seinna mun þaö verða álitið að
það hafi verið á þessum árum
sem sundurleitur hópur fólks sá
muninn á kultúr og list. Að
hugtakið er að það er of vitt og
þýðir f rauninni ekkert, en
kosturinn við það er, að hægt er
að fela þekkingarleysi og upp-
lýsingaleysi á bak við það. í
hver tiuskipti semþaðer
notað, trúi ég, er það sé notað
yfir eitthvað gamalt og þreytt
en alls ekki yfir einhver ný og
snjöll fyrirbæri. Raunar er það
oftast notað yfir eitthvað sem
kemur list litið við, fremur yfir
einhverjar leiöir sem tjá eðli-
lega sköpunarþörf mannsins.
Listsögulega, svo framarlega
sem mark er á henni takandi.
merkingarlaust og ónothæft.
Annars er megin reglan sú, að
nýlist er sd list kölluð sem er
kdltUr væri pólitik og viðhald á
gamalli list sem er náttUrlega
stöðnun og dauði. En list væri
óvissa, að lenda á sjens, nýr
kokkteill. 1 rauninni það að hafa
engu að tapa. Eða meðal ann-
arra orða, list verður ekki
numin af dauðyflunum, — eitur-
drekunum sem gæta kúltUrsins
heldur riddurunum sem frelsa
prinsessurnar. Timi nýlistar-
innarvar einskonar riddaratimi
verður sagt. Ekki af þeim sjálf-
um, þvi i þeirra munni var orðið
aldrei tamt,en hinum sem alltaf
reyna að gera goðsögur úr
hversdagsleikanum. „Hvers-
dagsleikinn þarf ekki alltaf að
vera svona grár”. „Listin er
bjartsýnasta hlið mannlifsins”.
En kúltUr er eins og kirkja sem
hefur týnt bibliunni, altaristöfl-
unni og orgelinu.
Svo er þetta allt samslungið á
flókinn hátt, nema ef við gefum
okkur, að kUltúr sé jafnt og
dauði, list sé jafnt og lif og
kUltUr sé jafnt og Ust. En lif er
þó aldrei sama og dauði.
Belgurinn. f
En hvernigá þá að fara að þvi
að bUa ekki til nýlist? Nýlist er
myndað Ur lýsingarorðinu nýtt
og nafnorðinu list og þess vegna
laukrétt þvi öll list er alltaf ný.
KUltUr er gamall i eðli sinu.
Orðið nýlist er tamt i munni
margra, einna minnst i munni
þeirra sem taldir eru búa hana
til, þannig umræða um þetta er
ekki Ut i hött. Aðalgallinn við
skrýtin eða óskiljanleg i augum
þeirra sem tala eða stýra penn-
um i það og það skiptið. Og það
er ekki orðinu að kenna eða
þeim hlutum sem við það eru
kenndir. Orðið nýlist lýsir
hvorki ákveðinni tækni né sér-
stöku Utliti listar.
Vínið.
Kannski er orðið nýlist, notað
almennt hérlendis upp og ofan
yfir myndlist siðustu 20 ára, Ut-
lenda og innlenda og þar með
sparaðar pælingar i verkum og
fyrirbærum sem eru að baki
tugum af hugtökum.
Sumirsegja, að ekkert sé nýtt
i nýlistinni og Utaf fyrir sig má
h'ka segja að ekkert sé nýtt i h'f-
inu heldur. Nýttfólk, nýtt lif, en
samt áfram fólk, plús sjórinn og
sólin sem ekkert breytast að
ráði milli kynslóða. Gamlir
belgir, en nýtt vin. Til þess að
átta sig á vininu verða menn að
drekka það, jafnvel klára Ur
flöskunni. Og brugga svo nýtt.
Nýlistin hefur haft mikil áhrif
á okkar þjóðfélag. Orðið er orðið
veruleiki. Það þýðir ekkert að
bölsótastyfirþvi. Þaö er i okkur
öllum. En merkilegt nokk, —
það er „gamla” genginu, sem
helst hefði viljað kveða draug-
inn niður að þakka. Þaö kveður
enginn niður draug sem hann
hefur aldrei séð, fyrir utan að
það sem er lifandi er ekki
draugur. En draugarnir kveða
sig sjálfir niður. Svona er listin
skrýtin. HUn er heimabrugg Ur
TVÆR AÐ UTAN
-TVÆRAÐ INNAN
Smokey Robin-
son — Being With You
A þeim rúmum tuttugu árum
sem liðin eru frá þvi að Berry
Gordy stofnaði Motown hljóm-
plötufyrirtækið, hafa komið þar
við sögu margir góðir og vin-
sælir soul-listamenn, svo sem
Diana Ross And The Supremes,
TheTemptations, Marvin Gaye,
Stevie Wonder, Jackson 5, The
Four Tops og svona mætti lengi
telja.
Sá maöur sem hvaö lengst
hefur starfaö fyrir Motown er
hins vegar söngvarinn William
„Smokey” Robinson jr. Berry
Gordon fjármagnaði nefnilega
stofnun Motown með peningum
sem hann fékk af útgáfu plöt-
unnar Get A Job, með Smokey
Robinson And The Miracles árið
1958. Þegar svo Gordy setti
Tamla merkið afstað voru það
Smokey og Miracles sem riðu á
vaðið með lagiö Shop Around,
sem komst I fyrsta eða annað
sæti bandariska vinsældarlist -
ansíkringum 1960.
A áratugnum frá 1960—70
sendu Smokey og félagar frá sér
mikinn fjölda laga sem náðu
töluveröum vinsældum. Má þar
nefna lögin Youv’e Really Got A
Hold On Me (sem Bitlarnir léku
seinna) Mickey’s Monkey, The
Tracks Of My Tears, Going To A
Go-Go, 1 Second That Emotion
og Tears Of A Clown sem kom út
árið 1970 og varð þeirra vinsæl-
asta lag, þar sem það var t.d. i
fyrsta sæti bandariska listans
um nokkurra vikna skeið.
Arið 1972 sleit Smokey Robin-
son samstarfi sinu við The
Miracles. Astæöuna sagði hann
vera þá að hann væri búinn að fá
nóg af hljómleikaferðum, auk
þess sem hann vildi eyða meiri
tima með fjölskyldu sinni. Aðal-
ástæöan mun þó hafa verið sú aö
hann þurfti meiri tima til aö
sinna hinu starfinu sem hann
hafði. Hann hafði nefnilega
verið gerður aö aðstoðarfor-
stjóra Motown upp úr 1970 og
gegnir þvi starfi enn, að þvi er
ég best veit.
Hann hefur þó haldið áfram
að gefa út plötur, sem hafa nú
þótt svona upp og niður, en
flestar þó góðar.
Nú ekki alls fyrir löngu sendi
hann frá sér nýja plötu sem ber
heitið Being With You og undan-
farið hefur hið ágæta titillag
hennar notið mikilla vinsælda,
bæöi i' Bretlandi og Bandarikj-
unum. Lag þetta er samið af
Robinson sjálfum eins og
reyndar flest, ef ekki öll þau lög
sem hann hefur gert vinsæl á
undanförnum tuttugu árum.
Hann hefur einnig samið þau
tvö lög sem næst komast Being
With You að gæðum á plötu
þessari, en það eru lögin If You
Wanna Make Love og You Are
Forever.
Smokey Robinson hefur mjög
háa og sérstæða rödd, sem
nýtur sin sérstaklega i rólegum
lögum. Það er ekki oft nú á
dögum að maður heyrir soultón-
list sem nálgast gullaldarlög
Motown (1960—70) að gæöum.
Smokey Robinson hefur þó
haldið sinu striki og ennþá er
það tilfinningarikur söngur og
falleg lög sem er hans helsta
vörumerki.
Blue Öyster Cult-Fire Of
Unkonwn Origin
Hljómsveitin Blue Oyster Cult
>, er stofnuð árið 1972 af þeim
Eric Bloom söngvara, Albert
Bouchard trommuleikara, Joe
Bouchard bassaleikara, AUen
Lanier hljómborðsleikara og
Donald (Buck Dharma) Roeser
gitarleikara.
Þeir eru oftast taldir af ætt
þungarokkhljómsveita, þó svo
að tónlist þeirra hafi nú frekar
fjarlægst stefnu þessa með ár-
unum. Þvi er þó ekki að neita að
oft á tiðum er stutt i þunga-
rokkið hjá þeim og nægir þar að
nefna lögin Heavy Metal: The
Black And Silver og Vengeance
(The Pact) á nýju plötunni
þeirra Fire Of Unknown Origin.
Blue öyster Cult fóru að
fjarlægast þungarokkið á fjórðu
plötu sinni, Agents Of Fortune,
en hún hafði að geyma eina
stóra „hitt” lagið þeirra til
þessa, Dont Fear The Reap er.
Siðan þetta var hefur gengið
veriö svona upp og niður hjá
hljómsveitinni. Platan Spectres,
sem kom út næst á eftir Agents
er góð, en næstu tvær plötur þar
á eftir, Some Enchanted Eve-
ning og Mirrors, eru þær léleg-
ustu sem Blue öyster Cult hafa
sentfrá sér. Það kom manni þvi
þægilega á óvart að Cultosaurus
Erectus, sem kom út I fyrra
skyldi vera jafn góö og raun ber
vitni.
Nýja platan, Fire Of Unknown
Origin, gefur Erectus greinilega
ekkert eftir, þvi þar er um mjög
góða og heilsteypta en jafn-
framt fjölbreytta plötu að ræða.
Aöur hefur verið minnst á
þunga rokkið og áhrif þess á
plötunni en nýja bylgjan er jafn-
vel ekki langt undan i lögum
eins og Veteran Of The Psychic
War og After Dark, sem
reyndar eru gerólík lög, þar
sem það fyrrnefnda er með
áberandi trommutakti, svo sem
er svo vinsælt i Bretlandi um
þessar mundir. Það siðarnefnda
nálgast hins vegar að geta kall-