Helgarpósturinn - 15.03.1984, Blaðsíða 24

,,Nei, blessar!”
,,Kva seiru?
,,Alltedda fína, en þú?”
,,Já, já, alltfínt. ”
,,Sástu heimstaramódiðí
sjóvarpinu í gœr?”
,,Nei, é var íKebblœk. ”
, ,Heyrðu, sé é ði eggi á
mikudaginn?”
„Ju, urglega. ”
„Ókei, bæ. ”
„Ókei, þá. ”
ÁSTKÆRT,
YLHÝRT,
BREYTILEGT
Ýmislegt bendir til þess að íslenskan taki nú örum breytingum, en
enginn veit hvert þær stefna.
eftir Hallgrím Thorsteinsson myndir Jim Smart
Ef þú, lesandi góður, íslendingur á ofanverðri tuttug-
ustu öld, hittir Egil Skallagrímsson, fornkappann sjálf-
an, á götu í dag ogþið tækjuð talsaman, eru litlar líkur á
því að þú skildir hvað hann vœri að segja. Mál hans
vœri þér framandi. Líkast til skildir þú eitt og eitt orð,
svona rétt eins og þegarþú heyrirFœreying tala, en flest
fœri fyrir ofan garð og neðan í ykkar samskiptum því
hann myndi ekki skilja þig heldur.
Að sönnu vœruð þið að tala sama málið, íslensku,
sem hefur tekið hvað minnstum breytingum af öllum
germönskum málum síðustu 10 aldirnar eða svo. Efþið
skrifuðuð niður setningar ykkar og skiptust á miðum
vœruð þið miklu nær því að skilja hvor annan; ritmál-
ið hefur breyst svo lítið. En framburður íslenskunnar
hefur gjörbreyst, síðan Egill orti um það sem móðir
hans mœlti. Hann flutti kveðskap sinn með fornum
framburði. Þú talar aftur á móti nútímamál. Þetta nú-
tímamál virðist taka stöðugum breytingum. Ýmislegt
bendir til þess að íslenskan gangi nú í gegnum mikið
breytingaskeið - sé enn að fjarlœgjast gullaldarmálið.
Hvert þessar breytingar stefna veit enginn; fyrst er að
gera sér grein fyrir því í hverju þœr felast.
24 HELGARPÓSTURINN
í næstum fjögur ár, eða síðan
1980, hafa Kristján Árnason lektor
og Höskuldur Þráinsson, prófessor
við Háskóla Islands, stjórnað rann-
sóknarverkefni, þar sem reynt er
að komast að því hvemig íslenska
sé töluð í landinu núna og hvort
framburður hennar sé eitthvað að
breytast. Verkefnið ber vinnuheit-
ið Rannsókn á íslensku nútíma-
máli. Markmiðið er að komast að
því meðal annars hvaða framburð-
aratriði hafi sótt á og hver hörfað á
síðustu áratugum; hvar mest hafi
dregið úr sérkennum í framburði;
hvort gömul einkenni lifi frekar í
strjálbýlinu; hvort einhverjar nýj-
ungar eða ný framburðareinkenni
séu að skjóta upp kollinum; og
hvort tiltekin mállýskueinkenni
eigi sér sérstök heimkynni eða
kjarnasvæði. Jafnframt er leitað
svara við aimennari spumingum
um málfarsbreytingar, svo sem
hvemig breytingar á máli, og þá
sérstaklega framburði, eigi sér
stað - hvort menn breyti fram-
burði sínum á lífsleiðinni eða
hvort framburðurinn breytist eink-
um milli kynslóða.
Rannsókninni er ætlað að ná til
alls landsins. Efni hefur verið safn-
að á segulbönd með viðtölum
við fólk á ýmsum aldri og þessi
söfnunarvinna er nú rúmlega
hálfnuð. Stefnt er að því að ræða
alls við 2500-3000 manns. Úr-
vinnsla er komin skemmra á veg.
Aðeins hefur verið fullunnið úr
upplýsingum úr Vestur-Skaftafells-
sýslu og búið er að tölvukeyra
upplýsingar sem safnað vcir í
Reykjavík. Fjárskortur hefur haml-
að þessum rannsóknum, eins og
flestum íslenskum rcinnsóknum
öðrum. Þær hafa verið styrktar
með einstaklingsbundnum styrkj-
um til forkólfanna úr Vísindasjóði
og Rannsóknasjóði Háskólans auk
fjárframlaga til Málvísindastofnun-
ar HÍ frá einstökum kaupstöðum
og sýslum. Það segir sína sögu um
viðhorf fjárveitingavaldsins, að
Málvísindastofnun sem slík hefur
ekki fengið eina einustu krónu af
fjárlögum mörg undanfarin ár.
Athyglisverðar
niðurstöður
Þær niðurstöður sem þegar
liggja fyrir eru athyglisverðar. Ann-
ars vegar hafa verið tekin tíl athug-
unar í rannsóknunum hefðbundin
mállýskueinkenni sem flestir
kannast við, svo sem harðmæli-
linmæli, flámæli, hv- og kv-fram-
burður, vestfirski einhljóðafram-
burðurinn í orðum eins og langur
gangur fyrir svanga Manga, skaft-
fellski einhljóðaframburðurinn í
orðum eins og bogi, hagi og dugi,
raddaður framburður í orðum eins
og stú/ka og stampur, rl- og
dl-framburður á orðum eins og
varla eða rn- og dn- framburður á
t.d. hérna. Þessi hefðbundnu mál-
lýskuatriði nema rúmlega helm-
ingi þeirr? framburðaratriða sem
athuguð eru. Hins vegar eru rann-
sökuð atriði sem kenna mætti við
óskýrmœli. Hér er um að ræða
ýmsar samlaganir og brottföll, sem
minna hefur borið á í umræðum
um íslenskan framburð. Dæmi um
samlögun er þegar innbú verður
„imbú” og innbær verður „im-
bær”. Dæmi um brottfall eru þegar
dagblað er borið fram „dabla”, kló-
settið sem .Jdóstið”, íslendingar
og Keflvíkingar verða „ísldigar” og
„Keblígar”, og miðvikudagur verð-
ur „mikudagur”.
Eru þesscir breytingar,t.d. brott-
föllin, nýtilkomnar í málinu? Um
það er erfitt að segja. Það sem bent
gæti til þess að svo væri, er að
niðurstöðurnar sýna fram á aukna
tíðni brottfalla því yngra sem fólk