Helgarpósturinn - 02.08.1984, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
Avextir hinna ríku?
Hvað er ríkisstjórnin að segja hinum ed-
menna borgara með aðgerðunum í pen-
ingcimálum sem voru tilkynntar í byrjun
vikunnéir? Hver eru skilaboðin til almem-
ings? Hvers má vænta?
Svona spumingar hafa sjálfsagt leitað á
mörg okkar síðustu dagana. Sum svarana
liggja nokkuð ljós fyrir nú þegar en margt er
líka enn á huldu.
Það er til dæmis Ijóst að með hinni tíma-
bundnu vaxtahækkun (framsóknarmenn
leggja vel að merkja mikla áhersiu á að hún
sé tímabundin) er verið að segja fólki að
ekki sé lengur sniðugt að taka lán, ekki mjög
sniðugt til dæmis að skella sér á nýjan Fíat
Uno eins og fjölmargir hafa gert í götunni
manns síðustu mánuði - það sé miklu snið-
ugra að spara, leggja peninga (ef einhverjir
eru) inn á bankabók og láta þá vaxa þar, til
að eiga gras af seðlum síðar meir.
Ríkisstjórnin er að draga úr neyslunni hjá
okkur, sem henni finnst vera farin að keyra
um þverbak, draga úr því sem henni finnst
óhóflegur innflutningur, til að minnka við-
skiptahallann. Þetta gerir hún með því að
sjá til þess að bankar og sparisjóðir hækki
vexti á útlánum.
Ríkistjórnin lét Seðlabankann hækka
vexti af almennum sparisjóðsbókum um
2%, og veitti um leið innlánsstofnunum
frelsi, sem þær hafa aldrei hcift áður,til að
ákveða aðra inn- og útlánsvexti. Og nú bíða
menn spenntir eftir því að fá að vita hvað
lán koma til með að hækka. Enn sem komið
er veit það enginn.
Almennt er gert ráð fyrir að ný útlán
hækki um a.m.k. 2%. Bankarnir geta ekki
hækkað eldri lán. í tilkynningu ríkisstjórnar-
innar frá því á mánudaginn segir í kaflanum
um nýfengið frelsi innlánsstofncinanna, að
þess verði gætt að vaxtamismunur verði
ekki meiri en hann er nú. Seðlabankinn
sendir innlánsstofnunum væntcinlega til-
kynningu um vaxtahækkunina ll.ágúst og
stofnununum er síðan skylt að leggja
ákvarðanir sínar um vexti fyrir Seðalbank-
ann. Seðlabankinn á þannig að gæta þess
að hlutfall innlána og útlána raskist ekki við
þessar breytingar, að bankarnir auki ekki
tekjur sínar með þeim.
Vel er þó talið koma til greina að bankar
og sparisjóðir hækki ákveðna útlánsvexti
um meira en 2% til að reyna að auka tekj-
urnar. Bankarnir eru sagðir hafa orðið mjög
illa úti síðustu 6 mánuði vegna þess hve
verðbólgudraugurinn var skjótt kveðinn
niður. Þeir hafa fundið illilega fyrir því að
sitja uppi með fullt af verðtryggðum útlán-
um sem verður ekki breytt,á sama tíma og
almennir spéu'ifjáreigendur hafa unnvörp-
um séð sér leik á borði og flutt peningana
sína af verðtryggðu reikningunum yfir á al-
menna sparisjóðsreikninga. Það hvað
bankarnir hafa í raun rúmt svigrúm til
ha:kkunar útlánsvaxta er sem sagt endan-
lega háð mati stjórncir Seðlabankans þegar
þar að kemur, og Seðlabankinn nefnir engar
tölur enn sem komið er.
Vextir af skuldabréfum eru nú 21% (verð-
bótaþáttur er metinn 12%). Hvort hækkun
vaxtanna upp í 23% eða jafnvel allt upp í
24% hefur áhrif í þá átt að draga úr hinni
miklu ásókn sem verið hefur í bankalán,
treystir sér enginn til að spá fyrir um. ,£n
það er náttúrlega meiningin," segja menn.
Fjármálafólk segist ekkert skilja í hinni
gífurlegu ásókn sem verið hefur í lán, sem
flestir eru sammála um að séu rándýr.
Hvernig stendur á því,spyrja menn, að al-
menningur áttar sig strax á möguleikum
sem opnast á spcirifjármarkaðnum, en virð-
ist á sama tíma blindur fyrir þeim herfilega
bagga sem hann er að taka á sig í nýjum
neyslu- og fjárfestingarlánum?
Svar flestra viðmælenda HP er á þann veg
að lántökuhugsunarhátturinn sé orðinn
svo landlægur, „happdrættissjóncirmiðið“,
eins og einn viðmælandinn kallaði það,
eftir Hallgrím Thorsteinsson
orðið svo ctfgerandi í þjóðarsálinni, að við-
horfum fólks til peninga, og hvernig sé best
að nálgast þá, verði ekki breytt á einu ári og
ekki á fjórum árum. ,Áður fyrr“ segir einn
fasteignasali við HP, „þurfti fólk ekki að sjá
til lands hinum megin þegctr það stakk sér
til sunds í skuldasúpunni, neikvæðu raun-
vextirnir sáu til þess. Núna þarf fólk virki-
lega að sjá til lands hinum megin áður en
það stingur sér. En það virðist samt ennþá
stinga sér án þess að grilla í bakka hinum
megin. Það er lagt blint af stað.“
Ekki er etlmennt búist við því að mikil
raunveruleg setmkeppni brjótist út milli
Iánastofnana strax. Frelsi þeirra til vaxta-
ákvarðana er enn tcikmarkað, vextimir
myndcist enn sem komið er ekki á frjálsum
markaði, og fyrst í stað er ekki gert ráð fyrir
að vextir þeirra verði mjög mismunandi.
Þessi hefur líka orðið raunin erlendis þcir
sem vaxtaákvörðun er frjáls. Lánastofnanir
virðcist allar finna eina og sama jafnvægið á
markaðnum.eða því sem næst.
Ýmsir óttast ,og ekki að ástæðulausu, að
vaxtahækkunin fari beinustu leið út í verð-
lagið, en um þetta atriði em menn þó ekki
sammála. Bent er á að aukið frjálsræði í
verðlagningu að undanförnu kunni að
koma í veg fyrir að seljendur vöm og þjón-
ustu rotti sig saman eins og löngum áður og
hlaupi til stjórnvalda og biðji um hækkcinir
með tilvísun til kostnaðarhækkana. Nú geti
það nefnilega gerst að menn hiki við að
taka lán í jafnmiklum mæli, eða þá að þeir
finni aðrar leiðir í rekstri til að vega upp á
móti auknum tilkostnaði. Þetta atriði verð-
ur tíminn einnig að skera úr um.
Nú bíða menn spenntir eftir því hvort hin
harða peningastefna ríkisstjórnarinncu- beri
ávöxt til hagsældar fyrir fjöldann eða hvort
ávextirnir falli aðeins í gcirða hinna ríku og
bilið milli þeirra og hinna snauðu haldi
áfram að vaxa.
ERLEND YFIRSÝN
Að afstöðnum kosningum deila 15 stjórn-
málaflokkar 120 sætum á Knesset, þingi
ísraels. Aðalflokkarnir tveir töpuðu báðir
þingsætum, Verkcimcinnaflokkurinn hefur
nú 44 og Likudbandalagið 41. Hinir 13 þing-
flokkarnir skipta svo með sér 35 þingsæt-
um. Tveir þeirra, kommúnistar og Kach-
flokkur Meir Kcihane, sem boðEu- ofsóknir á
hendur Palestínumönnum til að hrekja þá
gersamlega úr israel og af herteknum svæð-
um, koma ekki til greina í stjómarsamstarf.
Stóru flokkarnir tveir eiga því báðir í stök-
ustu vandræðum með að tjasla saman
naumasta meirihluta til stjórncumyndunEU-.
Þar að auki er ekki fýsilegt fyrir hvom
þeirra sem væri að reyna að stjórna landinu
með stuðningi 61 þingmanns af 120, þar
sem meirihlutinn værf Scimsettur af fimm
stjórnmálaflokkum minnst. Verðbólga i
ísrael er komin upp í 400% yfir árið. Halli á
utanríkisviðskiptum nemur 5.3 milljörðum
Bandaríkjadollara á ári. Skuldir ísraels er-
lendis, aðallega í Bandaríkjunum, færast
hratt upp eftir þriðja tug milljarða dollara.
Israelsher situr fastur í Suður-Líbanon eftir
misheppnaða herferð, þar sem allar orrustur
unnust en ekkert pólitískt markmið náðist.
Vandkvæðin sem að ísrael steðja, bæði
innávið og útávið, em því ein sér full
ástæða fyrir stóm flokkana að kanna til hlít-
ar möguleika á að þeir geri með sér vopna-
hlé og gangi til scimstarfs um myndun öfl-
ugrar stjórnar tveggja höfuðfylkinga í þjóð-
máium. Þar að auki em flokkarnir báðir
langþreyttir á að gjalda stuðning smáflokka
heittrúarmanna við stjórnEirmyndanir því
verði, að leiða í lög hinEir og þessar trúcir-
kreddur þeirra og ausa fé í trúarskóla, sem
auðvelt er að fylla, af því nemendur þar
njóta undanþágu frá herþjónustu. Loks em
foringjar Verkamannaflokksins og Likud
báðir í klípu í flokkum sínum. Shimon Peres,
foringi Verkcunannciflokksins, hefur nú í
þriðja sinn í röð leitt flokk sinn til ósigurs í
þingkosningum. Hvort heldur Likud tækist
að mynda stjórn, eða örvænt þætti um
meirihlutamyndun, Knesset yrði rofið og
gengið til kosninga á ný, er fullvíst að dagar
Peres í foringjasæti væm taldir. Yitzhak
Shamir, forsætisráðherra og foringi Likud, á
svo í valdabaráttu í flokki sínum við ShEu-on,
íyrrum landvarnaráðherra, og þar gæti rið-
ið baggamuninn Shamir í óhag, yrði Verka-
Peres ogShamir
vilja hvorug-
ur víkja fyrir hinum.
Fimmtán flokkar á 120 manna
/
þingi magna vanda í Israel
mannaflokkurinn hlutskarpari í tilraunum
til stjórnarmyndunar.
Strax í kosningabaráttunni stcikk Shcunir
upp á myndun stjórnar þjóðlegrar einingar
með aðild beggja stóm flokkEinna að kosn-
ingum loknum. Þá trúði Peres á skoðcina-
kannanir, sem spáðu Verkamannaflokknum
góðum sigri, og tók myndun þjóðstjómcu-
fjarri. Nú hefur hann skipt um skoðun, og
gat reyndar ekki annað, úr því Chaim
Herzog forseti lagði að forsætisráðherra-
efnunum báðum, á fyrsta fundi með þeim
eftir að endanleg kosningaúrslit lágu fyrir,
að tcika upp viðræður um sameiginlega
stjórnEUTnyndun.
Minnstur vandi verður fyrir Verkamanna-
flokkinn og Likud að koma sér SEunan um
ráðstafanir til að vinna gegn óðaverðbólgu
og skuldasöfnun erlendis. Þar viðurkenna
báðir flokkar að þörf sé skjótra og víðtækra
aðgerða til að rétta við atvinnulíf og efna-
hag. Þeim fylgdi óhjákvæmileg skerðing lífs-
kjara í bráð, og væri þjóðstjóm kjörin til að
fást við slíkt verkefni.
Allt öðm máli gegnir um afstöðuna til
nágrannarikjanna og Pcilestínumanna.
Verkamannaflokkurinn gerði það að mesta
kosningamáli sínu, að her lsraels skyldi
kominn heim úr mannskæðu hernámi Suð-
ur-Líbanons níu mánuðum eftir að hEuin
tæki við völdum. Verkamannciflokkurinn
vill einnig stöðva landnám ísrcúesmcuina á
herteknum svæðum, megi það verða til að
ýta undir friðarviðræður við JórdEUi. í báð-
um þessum málum er Likud á þveröfugri
skoðun. Markmið fráfarandi stjórnar er að
halda áfram hemámi Suður-Líbanons,
þangað til þar hefur verið komið upp valda-
kerfi vopnaðra sveita málaliða ísraels, svo
öflugu að stjórnin í Beimt megni ekki að
hagga því. Hafa Likudmenn á orði, að þetta
verkefni taki að minnsta kosti tvö ár héðcui í
frá. Vesturbcikka Jórdan kalla flestir fylgis-.
menn Likud, og allir heittrúcuflokkcunir
sem með þeim standa að núverandi stjórn,
Júdeu og ScunEufu, eins og hémð þessi hétu
á tímum Israelsríkis hins forna. Vilja þeir
efla setn mest ísraelskt landnám í byggðum
Palestínumanna á Vesturbcikkanum, svo
þetta landsvæði verði cif þeim sökum óað-
skiljanlegur hluti af Ísraelsríki nútímans.
Hugsanleg málamiðlun varðandi land-
nám á Vesturbakkanum er, að Verka-
mannaflokkurinn SEunþykki að hEildið verði
áfram að fjölga ísraelsmönnum á þegar
ákveðnum lEmdnámssvæðum, gegn því að
Likud fallist á að nýjum svæðum verði ekki
bætt við meðan stjómarsamstarf flokkanna
stendur. Likud ætti hægara með að fallast á
þessa skipan mála, vegna þess að rikis-
eftir Magnús Torfa Ólafsson
stjórnin notaði síðustu dagana fyrir kosn-
ingar til að heimila margar nýjar landnáms-
byggðir, sem enn em ekki EUinað en nafnið.
Þyngsta þrautin í stjómarmyndunarvið-
ræðunum í Jerúsalem getur orðið að
ákveða forsætisráðherra í sEunstjóm Likud
og Verkamannaflokksins. Shamir og Peres
telja sig báðir eiga kröfu til embættis for-
sætisráðherra, ef til kemur. Shamir bendir á
að hann veitir forstöðu fráfcUEmdi stjóm, og
heldur því frEun að ljóst sé að Likud eigi
mun auðveldcua en Verkamannaflokkurinn
með að koma samEm þingmeirihluta með
smáflokkunum. Peres heldur því hinsvegEU
ákveðið fram, að þar sem tveir flokkar
ganga til samstarfs mæii öll SEmngirni með
að forsætið falli þeim í skaut sem fleiri hefur
þingsætin.
Blöð í ísrael em þegar fcuin að bollaleggja
um að hugmyndir séu uppi í stjórnarflokk-
unum tilvonandi um að leysa deiluna um
forsætisráðherrastólinn, náist samstaða
um starfsgrundvöll sameiginlegrar ríkis-
stjórnar. Segjaþau, að tvær hugmyndirséu
einkum uppi. Ónnur er sú, að stjórncusam-
starfið verði ákveðið kjörtímabilið út, í fjög-
ur ár. Á miðju kjörtímabili verði svo skipt
um forsætisráðherra, þEmnig að Peres og
Shamir séu í forsæti sín tvö árin hvor. Hin
hugmyndin er á þá leið, að ekki verði samið
um stjórncusamstarf nema til eins árs, og
verði Peres í forsæti. Að ári liðnu verði svo
ákveðið, hvort gengið skuli til nýrra kosn-
inga eða samsteypustjórnin endumýjuð, og
þá samið um forsætið í henni eins og önnur
mál.
í israel er við lýði hreinræktaðEista hlut-
fallskosningafyrirkomulag sem þekkist á
byggðu bóli. Allt landið er eitt kjördæmi,
flokksstjórnir ráða framboðslistum Eilger-
lega, og hver frEunboðslisti sem nær einum
af hundraði atkvæða kemur manni að.
Þær raddir gerast nú háværEu í ísrael,
sem halda því fram að komið sé á dEiginn að
afleiðing kosningafyrirkomulagsins sé að
flokkafjöldi geti gert það að verkum að
engin leið sé að stjórna landinu. Það væri
að sjálfsögðu báðum stóru flokkunum í hag
að reisa skorður við flokkafjöldanum, og
slíkt yrðu þeir að framkvæma í sameiningu.
6 HELGARPÓSTURINN