Helgarpósturinn - 04.04.1985, Page 21

Vigdís Grímsdóttir:
SAMTVINNUN PRÖSA OG LJÖÐA
Vigdís Grímsdóttir hefur undanfarin ár
haft að aðalstarfi íslenskukennslu við
Fjölbrautaskólann í Flensborg. En þessa
mánuðina er hún hins vegar í launalausu
leyfi til að geta sinnt betur ritstörfum sem
hún hefur lengi fengist við í hjáverkum. Árið
1983 sendi Vigdís frá sér smásagnasafnið Tíu
myndir úr lífi þínu.
„Það er stórkostlegt að geta látið
skriftirnar sitja í fyrirrúmi," segir Vigdís. ,,Nú
á ég tíma minn sjálf þannig að aðalmálið er
að skipuleggja hann. Áður var ég alltaf að
stela tíma frá einhverju öðru þegar ég
skrifaði. Mest vann ég við skriftirnar á
nóttunni en þá hætti mér til að vera fúl á
daginn. Það er erfitt að eiga skriftirnar
stöðugt við samvisku sína, nóg að glíma við
fjárhagsáhyggjurnar."
— Hvað ertu með á prjónunum núna?
„Smásögur sem eru eins konar svörun við
ljóðum. Ég stefni að því að gefa þetta út á
bók á þessu ári. Bókin verður þá þannig upp
byggð að á undan hverri smásögu fer ljóð,
smásagan gerir svo ýmist að samþykkja
ljóðið eða afneita því. i þessari bók verða
ljóðin eins konar hluti af smásögunum. í
fyrsta smásagnasafni mínu eru líka ljóð á
undan smásögunum. En þar eru þau notuð á
annan hátt, þau geta staðið ein sem sjálfstæð
heild. Annars eru þessar sögur sem ég er að
vinna að núna mjög ólíkar að efni og formi.
Reyndar dreymir mig um að skrifa
skáldsögu þar sem ljóðið er lífrænn þáttur,
fleygar söguna en þó ekki. . . í því held ég að
magían sé fólgin. En ég á erfitt með að út-
skýra þessa hugmynd í orðum, ég skal teikna
þetta fyrir þig ef þú vilt... Ég sæki mikið
inspírasjón í myndir, Hyronymus Bosch til
dæmis, og músík, yfirleitt skrifa ég við
músík.“
— Pú stefnir ekki jafnframt að útgáfu
Ijóðabókar?
„Nei, að minnsta kosti ekki í svipinn. Það
er lenska hér að setja ljóðabækur til hliðar,
útgefendur hafa hálfgerðan ýmugust á þeim,
auglýsa þær jafnvel á annan hátt. Og enn eru
ótrúlega margir Islendingar sem telja ekkert
ljóð nema það sé stuðlað og rímað. „Nú-er-
frost-á-Fróni-mórallinn“ er enn mjög
algengur. I ritsmíðum mínum vil ég meðal
annars stuðla að því að rjúfa einangrun
ljóðsins með þessari lífrænu samtvinnun
prósa og póesíu sem ég reyndi að útlista
áðan.“
Til að fá sýnishorn af viðfangsefnum
Vigdísar Grímsdóttur þessa dagana grípum
við niður í upphafi smásögu sem ber
yfirskriftina Og börnin þín sofandi:
„Eftir götunni gengur upprétt fólk og
krefst friðar. Orð þess eru andi og líf og
steyttir hnefarnir bera kröfunum vitni. Visst
í sannfæringunni otar það árituðum
spjöldum að öðru fólki götunnar og syngur
um fórnir þúsunda sem seilst hafa eftir því
sem framundan er. Hún fer sömu leið, berst
með straumnum hvítklædd og berfætt en
fæturnir snerta ekki jörðina. Göngufólk
virðir hana fyrir sér og dettur í hug saga um
mann sem gekk á vatni án þess að vökna í
fæturna og fánaberi segir við stúlku:
— Sjáðu konuna, ekki ber hún syndir
heimsins, en skyldi hún eygja takmarkið
svona svífandi berfætt á grjótinu? — Stúlkan
svarar því til að fætur geti einnig gengið þá
götu sem þeir hafa komist á.
Hlutverk hennar er háleitara en svo að hún
hlýði á raddir, rámar af baráttu daganna og
því leggur hún ekki við hlustir. Hana skipta
engu athugasemdir uppréttra manna sem
slíta skósólum, steyta hnefa og hafa fundið
sér tilgang. Á slíkum mönnum hefur hún
engan áhuga því að tilgangur þeirra er einn
og samofinn draumunum. Hún svífur burt
frá kröfufólki og kenningarvindi í leit að
samastað og staðnæmist hjá lágreistu húsi
við jaðar götu og sér þig sitja einan við
gluggann með hendur í skauti..."
Gyröir Elíasson:
ALMENN BROT
ne ha hvassiru o é sem hélt london værí
amríku skrúfar upp rúðuna mazdan áfram
regntíðarþök báðumegin holtsins & þáng
að liggur beinn & - blakkur pýramíði
fjall hár skorinn í himin kapella bog
mynduð hvít segl rauð vík & gírskiptíng
svar eftir stundarþögn já vissulega í
amríku & frekar þrjár en ein
london, canada... 43°00‘N 81°15‘W
london, kentucky. 37°11’N 84°05’W
london, ohio...39°54’N 83°28’W
en samtsemáður mestmegnis við thamesána
& lóðrétta núllbauginn ef mér skjátlast
ekki því meir & leikhúsin & shakespeare
gamli ritóður á sinni tíð frá stratford
upon avon minnir mig altaf sama djöfuls
þokan heyri ég & ekki leingur gasljósin
Þennan texta er að finna í þriðju ljóðabók
Gyrðis Elíassonar, Einskonar höfuðlausn,
sem út kemur hjá Máli og menningu fljótlega
eftir páskana.
— Ertu með þessum Ijóðum að leysa höfuð
þitt líkt og Egill forðum?
,,Á einhvern hátt, já. Vísanir eru sjaldan
alveg án ábyrgðar, þó í mínum meðförum
hafi þetta orð snúist upp í einhvers konar ný-
gerving. En það kallast beint á við kápu-
mynd, og a.m.k. einn texta í bókinni.
Annars má ef til vill segja að flest ljóð séu
höfuðlausn að því leytinu til að þau eru
skírsla, kvoða kennda og hugrenninga sem
stígur úr dulvitundinni upp á yfirborðið, og
þegar þangað er komið vonast maður til að
hafa hreinsast í bili.“
— Hvers vegna fœstu fremur við Ijóð en
prósa?
„Að hluta til vegna þess hve ríka tilhneig-
ingu ég hef til að hugsa í brotum, eins og mig
skorti yfirsýn sem er nauðsynleg í lengri
texta. Auk þess hefur svona stuttur, sam-
þjappaður massi sem Ijóðið oftast er, kannski
meiri sprengikraft en prósi á köflum, og veit-
ir manni skilyrðislausara frelsi til að tjá sitt.
Mér finnst Ijóðið hafa teygjanlegri landa-
mæri heldur en t.d. skáldsagan. Síðast en
ekki síst er þetta spurning um tíma og ein-
beitingu, söguformið krefst óhjákvæmilega
ólíkra vinnubragða."
— Geturðu lýst Ijóðaferlinu?
„Hvað mig varðar er þetta oftar en ekki
spontant, ef svo má segja, maður dregur ein-
hver sálarglerbrot upp úr pússi sínu, stund-
um af sextugu dýpi, þessi brot raðast síðan
saman eins og sjálfkrafa og það verður að
ráðast hvort þau skella hvort á öðru og
kvarnast. í upphafi er þetta sem seinna verð-
ur „ljóð“, eitthvað sem kalla má skissu. Von-
andi með einföldu i! Kannski er þessi útlistun
ansi óljós og sköllótt, en mér er ekki mjög
sýnt um skýringar, því miður.“
— Hvernig líður þér þegar þú ert búinn að
koma Ijóðum þínum yfir í próförk, og von
bráðar á bók?
,,Ég er satt að segja búinn að fá mig alveg
pakksaddan af þeim í bili. í þessari bók eru
36 ljóð, og það lætur nærri að ég hafi notað
1200 síður af vélritunarpappír í hreinritun.
Enda hnykkti mér ónotalega við um daginn
þegar ég sá í Lesbók Moggans Ijóð sem
klykkti út með svofelldum orðum: „Lítið
skáld heimtar mikinn pappír"!
Þegar ljóð eru komin á prent finnst mér
andi þeirra breytast, eins og þau leggist í hýði
um stundarsakir. Meðan maður er að vinna
ljóðin eru þau nákomin manni, svo bresta
einhver bönd. Fyrir mér verður þessi bók
dauður hlutur í alllangan tíma, er ég hrædd-
ur um.
Nú er ég hins vegar kominn á skrið með
ljóð sem í byrjun áttu að vera smásögur, en
þessar sögur vildu skreppa saman, hlaupa í
þvotti..."
Steinunn Siguröardóttir:
SKRIFA KOLD UM ASTRIÐUR!
Steinunni Sigurðardóttur þurftu blaða-
maður og ljósmyndari að leggja snörur sínar
fyrir niðri í sjónvarpi þar sem hún er í start-
holunum við að undirbúa upptökur á sjón-
varpsleikriti sínu, Bleikar slaufur.
„Sjónvarpið samþykkti reyndar drög að
(ressu leikriti fyrir margt löngu eða '83.
Ákveðið hafði verið að taka það upp í ágúst
í fyrra en svo frestaðist það fram í maí. Og
þar sem ég get aldrei látið hlutina í friði hef
ég verið að taka leikritið í gegn eina ferðina
enn.
Við þetta leikrit hef ég beitt allólíkum
vinnubrögðum en við fyrra sjónvarpsleikrit
mitt, Líkamlegt samband í Norðurbœnum.
Það vann ég að miklu leyti í samvinnu við
Sigurð Pálsson leikstjóra og upptökustjór-
ann, Viðar Víkingsson. En handritið að
Bleikum slaufum á ég alveg sjálf, ég vildi
spreyta mig algjörlega á eigin spýtur. Eg þyk-
ist hafa lært eitthvað á því að hafa samið eitt
leikrU fyrir sjónvarp."
— Útá hvað gengur leikritið?
„Gildi góðleikans!" segir Steinunn og hlær
stórkerlulega. „Gæskan getur nefnilega leitt
af sér hörmulega atburði. Sigurður Pálsson
sem jafnframt leikstýrir þessu verki sagði að
þetta væri óður til lífsins. Þar kemur mikið af
börnum við sögu. Það er enginn öfundsverð-
ur af að setja þetta á svið.
Ég er mjög ánægð með að fá að vinna aftur
með sama leikstjóranum. Hann er mjög klár
og sensitífur og frábær að vinna með leikur-
um. Leikararnir hrósuðu honum mjög mikið
í sambandi við fyrra sjónvarpsleikritið. Ég er
líka i skýjunum yfir leikurunum. Hjónin í
stykkinu leika Guðlaug Maria Bjarnadóttir,
sem er ólétt allan tímann, og Eggert Þorleifs-
son. Mér fannst mál til komið að Eggert færi
að leika einhverja Jesúa. Auk þeirra fer Edda
Björgvinsdóttir með stórt hlutverk en það er
ekki þar með sagt að þetta sé revía!
í þessu verki eru gæskan tekin út frá ýms-
um hliðum. Það er visst próblem að skrifa
um gott fólk. Það er ekki hægt að sýna það
nema í einhverjum sitúasjónum sem dynja á
því með öðrum sem eru ekki eins góðir.
Þessi texti er virkilega ólíkur öllu sem ég
hef skrifað áður. Flestur prósi sem ég hef
skrifað hefur komið frá hinu kalda intellekti
en þessi er kominn frá hjartanu, hann kemur
að neðan. Ég vona að hann sé samt ekki á
lægra plani!“ Og Steinunn hlær aftur rosa-
lega.
— Hvað ertu svo að bardúsa fleira?
„Ég er með skáldsögu í smíðum sem ég hef
verið að vinna meðfram öðru síðastliðin
fjögur ár. Ég tek mér alltaf það bessaleyfi að
hinkra með hluti ef mér sýnist — eins og í
kvikmyndabissnessnum — að bíða eftir réttu
mómenti, ekki eftir inspírasjón heldur eftir
því að hlutirnir verði tilbúnir í hausnum á
mér.“
— Efrii sögunnar?
„Þetta er ástarsaga sem kemur frá hjart-
anu, en vonandi líka frá höfðinu og ekki síst
lifrinni. Þetta er svona bók sem konur einar
geta skrifað, en samt með distans. Til að geta
skrifað um ástríður verður maður að geta
verið gjörsamlega kúl á því, alveg gegnum-
kaldur.
En þetta er ekki hefðbundin skáldsaga,
heilu skeiðin í bókinni eru bara ljóð, þó að ég
áskilji mér allan rétt til breytinga. Þetta er
svakaleg glíma við tungumálið og formið. í
leikritun tekst maður á við tungumálið á allt
annan hátt en í prósa. Ég hlakka til að pína
málið! Ég hef engan áhuga á að skrifa „fal-
legt“ mál. Það sem gerir mann að rithöfundi
er afstaða manns til málsins. Ég vil skrifa eins
og talað er núna, t.d. með eðlilegum slettum,
þótt stafsetningin og beygingar séu korrekt.
Ég vil skrifa frjótt mál, skapa eitthvað með
mínum eigin stíl, andstæðu við hina stein-
geldu íslensku í íslensku máli. Ég vil ekki
skrifa málvöndunarbækur!“
— Hvenœr heldurðu að þér finnist sagan
vera útgáfuhæf?
„Ef til vill á þessu ári, ef til vill ekki. Ég ætla
ekki að flýta mér. “
HELGARPÖSTURINN 21