Helgarpósturinn - 13.06.1985, Blaðsíða 13

Það er ekki svo einfalt að fá leiktexta til að
lifna. Það nægir ekki að skrifa samhangandi
texta með byrjun, miðju og endi. Mér finnst að
þetta eigi ieikhúsin að vita. Og nú á ég við at-
vinnuleikhúsin. Eiginlega finnst mér að hér á
landi sé tvenns konar leikhús: áhugaleikhús og
áhugalaus leikhús. Áhugalaust leikhús breytist
auðveldlega í einhvers konar leikbókmennta-
lager. Og stöku sinnum dusta þeir rykið af ein-
hverju á lagernum og drífa upp sýningu —
kannski fremur sjálfra sín vegna en áhorfenda.
Æ — það er margt í þessu sem maður gæti farið
að ergja sig á..
Meira um krata
Jónas er greinilega tvístígandi kringum
„Dandalaveðrið" — vill sjá það á sviði (og um
leið dauðhræddur við þá meðhöndlun sem það
hugsanlega fær). „Ég hef setið við lon og don og
er nú kominn með þetta leikrit í endanlega
mynd. Það getur vel verið að eitthvert áhuga-
leikfélagið sýni það í haust. Kannski fleiri en eitt
leikfélag...“ Og við erum farnir að tala um ís-
lenska áhugaleikhúsið sem er nánast einsdæmi
í heiminum, merkileg vísbending um lífsþrótt
þjóðar og menningarstarfsemi sem á stundum
rís hátt.
„Annars vorum við áðan að tala um krata,"
sagði Jónas. „Það er rétt að taka það fram að ég
átti nú bara við íslenska krata. Mér finnst til
dæmis að sænskir kratar séu öðruvísi. Þeir virð-
ast hafa einhvern grunn að standa á — vilja eitt-
hvað með sinni pólitík. Það voru hér sænskir
sjónvarpsmenn að gera þátt um daginn. Þeir
fóru ekki undan þegar talið barst að pólitík. Það
var nú eitthvað annað. Þeir þýfguðu mig fremur
um mína afstöðu og gengu á mig... svo fórum
við á hestbak. Þeir íóku mynd af okkur Höskuldi
á Hofsstöðum á hestbaki. Ég fer stundum á bak
með Höskuldi. Það eru hátíðlegar stundir...
Við Guðrún höldum hér kyrru fyrir lang-
dvölum. í vetur liðu tveir mánuðir og við höfð-
um ekkert fyrir augunum annað en hlaðið hér
og sjóndeildarhringinn. Stundum langar mann
niður á Akranes og rölta innan um sjóarana. En
ferðalögin kosta sitt. Við látum senda okkur allt
sem við þurfum úr Borgarnesi — og höfum ekki
ráð á miklu. En við skulum ekki tala um efna-
haginn, ekki tala um fjármál. Ég hef hvort eð er
ekki vit á slíku. Og tveir af hverjum þremur sem
maður talar við eru stöðugt að væla yfir eigin
efnahag. Og lætur hæst í þeim sem búa suður í
þéttbýlinu og eru búnir að byggja yfir sig
villu...“
Dramatúrgísk athugun
nauðsynleg
Það er nauðsynlegt fyrir mig að fá samlestur.
Og að fá dramatúrgíska athugun og góð ráð hjá
mönnum eins og Sveini Einars og þannig köll-
um. Mér finnst að leikhús eigi að koma til móts
við höfunda — veita þannig aðstoð. Ekki síst ef
þau eru með höfund á launum. Leikhúsið hlýtur
að þurfa að rækta sína höfunda, rækta sína aka-
demiu. Mér finnst hreint út sagt að það ríki
óskiljanlegt áhugaleysi — skilningsleysi — á
þessari frumþörf leikhúss og höfunda. Varðandi
„Dandalaveður" tókst mér að leysa það mál —
með einföldum hætti. Ég fékk kunningja mína í
Leikfélagi Selfoss til að lesa fyrir mig. Og
skömmu seinna fékk ég annan hóp til að lesa —
þá úr Skagaleikflokknum. Það varð til þess að
ég skrifaði leikritið eina ferðina enn. Ég var satt
að segja kominn í blindgötu og þurfti ábending-
ar og hjálp. Fékk hvort tveggja hjá þessu áhuga-
fólki.
hefði verið mjög heilsteypt. Brendan var fullur
og timbraður allan tímann sem hann var að
skrifa „Gísl“, en ég hef (því miður kannski) verið
allsgáður allan tímann með „Dandalaveður".
Meira um útstrikanir
Þegar við vorum að skera úr „Deleríum bú-
bónis" þá var bara skorið þar sem hnífurinn
kom niður. Gísli Haildórsson segir stundum að
það sem var skorið burt hafi síðan gengið aftur
í mínum verkum. Magnús heitinn Jónsson skar
niður „Jörund" — og setti svo upp á Akureyri.
Menn eru auðvitað alltaf að skera...
— Ég er náttúrlega orðinn gamall í hettunni
og þarf kannski ekki neinn dramatúrg til að
skoða textann með mér. En það skiptir miklu
fyrir höfund að leikhúsið komi til móts við hann
— að leikstjóri og/eða leikarar lesi fyrir eða með
höfundi áður en verkið getur kallast fullskrifað.
Með því móti kemst maður að því hvort leikrit
virkar, hvort persónur og setningar hafa mögu-
leika á að lifna. Ég hafði lengi vel enga slíka að-
stoð varðandi „Dandalaveður" — sem ég hef
verið að skrifa fyrir Þjóðleikhúsið. Eða ég leit
lengi vel svo á. Það er vegna þess að ég var í sex
mánuði fyrir tveimur árum með þessi laun sem
úthlutað eru rithöfundi. En þeim launum fylgir
víst engin kvöð — hvorki af hálfu leikhúss né
höfundar.
Þetta er sama þemað og í „Drottins dýrðar
koppalogn" — en allt annað og meira leikrit.
Það eru miklu meiri víddir í þessu nýja. Og það
er komið kvenfólk til sögunnar. Kannski tileinka
ég þeim parti mannkynsins sem er kvenkyns
þetta leikrit. Konur eru örlagavaldar í „Dandala-
veðri".
Guðrún og Birna luku við að mála stofuna rétt
fyrir miðnætti. Við hjálpuðumst að við að koma
húsgögnunum aftur á sinn stað. Jónas fékk sér
sæti í horninu við gluggann og kveikti í smá-
vindli. Við heyrðum til útreiðarfólksins sem
þeysti fram og aftur þjóðveginn. Svo voru ein-
hverjir búnir að kveikja ljós í skemmunni og
farnir að járna. Málningarkonurnar voru lúnar
eftir langan vinnudag, en Jónas lét þær gleyma
þreytunni með því að segja nokkrar sögur —
sögur að norðan, sögur að austan, sögur að
sunnan og utan af miðum og hlær sjálfur, hlær
þessum smitandi hlátri sem eins og sveimar um
loftið með tóbaksreyknum í því dandalaveðri
sem leggst eins og töfrar yfir Borgarfjörð þessa
nótt.
áhugalaus leikhús