Helgarpósturinn - 13.06.1985, Blaðsíða 20

Það hefur lengi loðað við
áfengissölu í landinu að vera ein-
hvers konar pukursmál. Blandast
hér saman arfur frá aldamótakyn-
slóðinni, sem af einurð og festu
barðist fyrir bindindi og vínbanni,
og hinsvegar ótti við og andstyggð
margra á stórkarlalegum drykkju-
siðum afkomenda norrænna vík-
inga.
Islendingar, Norðmenn, Finnar,
Rússar og fleiri norðlægar þjóðir
virðast eiga sameiginlegan menn-
ingararf í drykkjusiðum og hefur
fyrirbærið stundum verið nefnt
heimskautabrjálæði. Ástæðan er
án efa kuldinn sem gerði þessum
þjóðum erfitt með að brugga vín,
— sérstaklega góð vín, — og
áfengi varð því sjaldgæf og eftir-
sótt kynjavara (guðaveigar) sem
neytt var með offorsi þegar til
hennar náðist.
Mað auknum samskiptum við
erlend ríki, betri tækni og óhag-
stæðari vöruskiptajöfnuði tapar
þjóðin svo þessum menningararfi
eins og öðrum sérkennum þjóðar-
innar.
En það var af harla mörgum litið
svo á að sá mörlandi sem setti á
annað borð áfengi inn fyrir sínar
varir, væri að nokkru leyti seldur,
— ef ekki ofurseldur, — áfengis-
nautninni og því alls óhæfur til
þess að ráða fyrir Áfengisverslun
ríkisins.
Því er það ekki undarlegt að
Pínleg verslun undir
verndarhendi templara
eftir Bjama Harðarson
mynd Jim Smart
fyrsti forstjóri Áfengisverslunar-
innar skuli hafa verið danskur
kansellímaður, P.L. Mogensen.
Virtur og vel metinn heimsmaður
utan úr Kaupmannahöfn sem
stjórnaði versluninni fyrstu sex
árin.
Það er svo 1928 að Jónas frá
Hriflu setur íslending til þess að
gæta þessara guðaveiga og valdi
þá templara og mikinn andstæð-
ing brennivínsins. Sá hét Guð-
brandur Magnússon og stjórnaði
hann Áfengisversluninni til þess
tíma að Jón Kjartansson tók við
1957. Jón var einnig templari og
samkvæmt heimildum HP að því
kominn að hreppa þar æðstu met-
orð en hefur að sjálfsögðu orðið
að ganga úr stúkunni embættisins
vegna. Segja samstarfsmenn Jóns
að hann beri það með sér að hafa
skólast mikið og vel í félagsmáfum
innan templarareglunnar.
Án þess að hér verði bornar
nokkrar brigður á ágæti þessara
manna í starfi, þá væri óneitan-
lega skemmtilegt til þess að hugsa
ef það til dæmis fréttist að forstjóri
Osta- og smjörsölunnar hefði það
yfirlýsta markmið að setja aldrei
ost inn fyrir sínar varir og teldi ost
svona nánast eitraðan.
Ein bók ó kaffistofunni
Ef frá er talinn vöxtur, útþensla
og síaukin sala, hefur Iítið verið
um þróun innan íslensku áfengis-
verslunarinnar. Árið 1961 voru
Áfengisverslun . ríkisins og
Tóbakseinkasala ríkisins samein-
uð í eitt fyrirtæki; Áfengis- og tó-
baksverslun ríkisins, skammstafað
ÁTVR. Strax og þessi sameining
kom til umræðu höfðu margir á
orði að nýja fyrirtækið hlyti þá að
eiga að heita Tóbaks- og áfengis-
verslun ríkisins, skammstafað
TÁR. Ráðamenn hafa vafalítið
heyrt styttinguna góðu og séð að
áfengið varð að koma á undan,
enda jafn alvarleg stofnun ekki til
þess að lýðurinn hefði nafn henn-
ar í flimtingum.
Þjónusta í áfengisverslunum
hefur lítið breyst. Kaupanda er
boðið að nefna það sem hann vill
fá og rétta á móti tilskilda upphæð
í reiðufé. Ávísanir eða plastkort
eru ekki gild. Með pokabylting-
unni var tekin upp sú nýjung að
bjóða viðskiptavinum bæði bréf-
poka og plastpoka undir veigarn-
ar. Margir muna eflaust „tíma-
bil hinna svörtu poka.“
Engrar menntunar hefur verið
krafist af afgreiðslumönnum í út-
sölum ríkisins. En til þess að bæta
úr brýnni þörf skenkti yfirstjórn
fyrirtækisins útsölustöðunum
handbók yfir víntegundir sem síð-
Hriflu-Jónas valdi Guðbrand Magnús-
son fyrsta íslenska forstjóra áfengis-
verslunarinnar, — enda maðurinn
templar og talinn harður andstaeðingur
brennivínsins.
an hefur legið frammi á kaffistof-
unum. Fyrir tilstilli handbókar-
innar og áhuga margra þeirra sem
í útsölunum vinna er það því svo
að viðskiptavinir geta hjá sumum
starfsmannanna fengið upplýsing-
ar um velflestar eða allar þær
flöskur sem þar eru. Aðrir af-
greiðslumenn virðast harla slakir í
fræðunum.
Hjá ÁTVR fást núna yfir 600 af-
brigði af áfengum drykkjum og
stöðugt eru að bætast við nýjar
tegundir en aðrar detta út. Við-
mælendur HP úr hópi vínumboðs-
manna og verslunarstjóra hjá
ÁTVR sögðu að erlendir gestir
sem hingað kæmu undruðust oft
mikið úrval í hillum hjá íslenska
ríkinu.
Einar Olafsson, verslunarstjóri á
Lindargötunni, er einn fárra
manna sem bragðað hafa allar
þær tegundir sem á boðstólum
eru, — en það hefur líka tekið 30
ár, sagði Einar í samtali við HP.
Námskeið hafa komið til tals
fyrir afgreiðslumenn ríkisins en
ekki enn komist til framkvæmda,
enda kostar það peninga og
menntunin kallar á hærri laun.
Viðurkennt
hagstjórnartæki
Nú fyrir skemmstu var hæstvirt-
um forsætisráðherra núið því um
nasir að hafa reiknað væntanleg-
an bjórgróða af börnum og ungl-
ingum í landinu. Hvað sem hæft
kann að vera í því er víst að ríkis-
valdið hefur oftar en einu sinni
notað verð á áfengi til hagstjórnar.
Nú síðast þegar skrapa á saman
einum milljarði króna í húsnæðis-
kerfið þá er áfengi og tóbak ein
þriggja tekjuleiða.
Náskylt er svo þegar viðskipta-
fræðilegum rökum er beitt til þess
að hola niður fleiri útsölum. Nú
síðast þegar opnað var ,,ríki“ á
Selfossi bentu fylgismenn brenni-
vínsbúðar á að hún yrði annarri
verslun á staðnum lyftistöng. Ef
Sunnlendingar þyrftu áfram að
fara til höfuðborgarinnar eftir
áfengi, hlytu þeir að beina áfram
stórum hluta annarra viðskipta
sinna ,,suður“.
„Hér er aðalatriðið að fólk
kaupi sem mest, en drekki helst
alls ekki neitt,“ eins og einn heim-
ildarmanna HP orðaði það, en
áfengislöggjöfin virðist tæplega
gera ráð fyrir allri þeirri neyslu
sem ríkiskassinn vonast eftir að
verði.
Þó var þvaga við
dyrnar ó morgnana
En þó svo að þróunin hafi ekki
verið mjög mikil innan íslenska
„mónópólsins", — sem að mestu
er sniðið eftir norska „Vin og sprit
monopolet", — þá hefur orðið
breyting á drykkjusiðum Islend-
inga á síðustu áratugum.
Það eru ekki meira en 20 ár síð-
an starfsmenn í áfengisútsölunum
þurftu að byrja á því, þegar þeir
opnuðu á morgnana, að ryðjast
gegnum þvögu af sauðdrukknum
mönnum sem biðu afgreiðslu.
Slíkt þekkist ekki nú og miklu
minna er um vandræði inni í
áfengisverslunum vegna drukk-
inna viðskiptavina.
Á eftir Guðbrandi kom svo Jón Kjart-
ansson, sem var kominn að því að
hreppa æðstu stöður innan templara-
reglunnar en hefur orðið að ganga úr
henni embættisins vegna.
„Við erum laus við þennan ein-
strengingslega heimóttarhátt sem
var í kringum áfengi hér áður fyrr.
Ungt fólk núna er miklu frjálslegra
í meðferð áfengis," sagði Einar
Ólafsson í Lindargöturíkinu. Ann-
ars kvaðst Einar ekki síður vilja
rekja ástæðuna fyrir minni vand-
ræðum og minnkandi götufylleríi
til SÁÁ, AA og allra þeirra hæla
sem nú vista drykkjusjúka.
Fyrir 15 til 20 árum var viðburð-
ur ef kona sást í áfengisverslun og
margir sem lögðu leið sína í ríkið
hlupu inn um dyragættina og
skotruðu augunum flóttalega í
allar áttir. Það var semsagt ekkert.
skemmtilegt til frásagnar að sést
hefði til ferða manns í ríkinu.
Einnig þetta hefur breyst.
Nú orðið kaupir kvenfólk áfengi
eins og ekkert sé sjálfsagðara og
sjást foreldrar oft koma í ríkið með
ungann á snuðaldrinum. Halda
svo á honum uppi við afgreiðslu-
borðið um leið og þeir velja guða-
veigarnar. Fyrir 20 árum hefði
slíkt verið reginhneyksli.
Þarf að gera mönnum
erfitt fyrir
120 þúsund íbúar höfuðborgar-
svæðisins deila með sér þremur
áfengisútsölum sem allar eru troð-
fullar út úr dyrum í endaða vik-
una. Manni dettur í hug að ein-
faldara gæti verið að skjótast til
Keflavíkur eða austur á Selfoss í
„ríkin“ þar, í stað þess að bíða í
troðningi og svitasvækju í klukku-
tíma.
Hér virðist ráða ferðinni sú
stefna templara að gera eigi
mönnum eins erfitt fyrir og mögu-
legt er til þess að nálgast áfengi. Ef
að nú besti vinurinn á afmæli og
maður ákveður að kaupa handa
honum eina góða pyttlu þá er eins
gott að gera það í tíma. Það gæti
allt eins farið svo að afmælisdag-
inn bæri upp á lokunardag í rík-
inu en slíkir stórviðburðir gera
ekki boð á undan' sér.
Allt þetta virðist beinlínis fylgja
þeirri reglu að viðskiptavinir
Áfengisins séu réttlaus fyllibyttu-
lýður. Enginn metnaður í þá veru
að veita góða þjónustu.
En nú er reiknað með að bjórinn
splundri kerfinu. Uppi í Breiðholti
er nú í smíðum stórt „ríki“ í kjör-
búðarstíl og vonlaust er að gömlu
verslunarhúsin við Lindargötu,
Snorrabraut og í Laugarásnum
geti selt bjór. Einhversstaðar hefur
svo flogið fyrir að Hafnfirðingar
hyggist heimta eitt ,,ríki“ í sína
heimabyggð. Það er þá kannski
von til þess að í framtíðinni kosti
það ekki klukkutíma erfiðisvinnu
að komast yfir rauðvín með helg-
armatnum.
20 HELGARPÓSTUP J