Helgarpósturinn - 06.03.1986, Blaðsíða 2

ÚR JÓNSBÓK
Vitsmunaleg upplifun
Gagnrýnandi nokkur komst svo að orði í leikdómi
í vetur að tiltekin sýning hefði ekki verið „vitsmuna-
leg upplifun". Þessi ummæli hlýtur að eiga að skilja'
svo að gagnrýnandinn hafi farið jafnheimskur út af
sýningunni og hann fór inn á hana, og þar sem hér
átti í hlut mjög gáfaður gagnrýnandi þótti honum
þetta mikill ljóður á sviðsverki sem hann taldi að
öðru leyti allrar athygli vert.
Ég verð að viðurkenna að fyrrgreind umsögn
gagnrýnandans dró úr mér alla löngun til að sjá leik-
ritið þar sem ég legg stund á andlegar menntir —
þeirra á meðal þessi skrif — í þeim tilgangi fyrst og
fremst að auka við vitsmunalegan þroska minn. Tel
ég ekki síst ástæðu til þess arna eftir að fjörkippur
hljóp í innlenda dagskrárgerð hjá sjónvarpi. Að vísu
var hugsanlegt að viðbrögð okkar gagnrýnandans
yrðu ekki hin sömu. Vel má vera og er reyndar ósk-
andi að gagnrýnandinn hafi hlotið í vöggugjöf meiri
vitsmuni en mér voru gefnir og til þess bendir meðal
annars að ég hef lesið eftir hann gagnrýni á íslenskar
skáldsögur, sem ég þveittist í gegnum án þess að
hnjóta um tiltakanlega vitsmuni en virðast hafa orð-
ið honum vitsmunaleg upplifun. Gat því farið svo að
ég yrði vitsmunalega uppnuminn á téðri sýningu og
bætti ögn við þroska minn þó að gagnrýnandinn
hefði ekki fundið neina tiltakanlega framför á sjálf-
um sér. Ég hætti samt ekki á að reyna og get því ekki
lagt dóm á réttmæti tilvitnaðra ummæla gagnrýn-
andans. Hitt þori ég að fullyrða að ekki er gulltryggt
að sá sem les öll samanlögð skrif íslenskra gagnrýn-
enda og fylgist náið með íslensku þjóðlífi verði ævin-
lega fyrir vitsmunalegri upplifun.
Stundum er engu líkara en íslendingar gleymi því
gersamlega að þeir eru — þrátt fyrir allt — gæddir
vitsmunum. Slíkt er að sjálfsögðu eðlilegt, þegar,
menn eru kófdrukknir, en með öllu ófyrirgefanlegt
að gleyma þessu, þegar menn eru allsgáðir, eins og
gerðist hjá Hafnfirðingum og Garðbæingum þegar
þeir tóku ákvörðun við almenna atkvæðagreiðslu að
óska eftir áfengisútsölu. Bindindismenn, læknar og
sálfræðingar, fyrsta flokks vitsmunaverur, voru bún-
ir að tíunda allan þann voða sem biði Hafnfirðinga
og Garðbæinga ef þeir ættu jafnstutt í ríkið og Reyk-
víkingar, og bentu reyndar á höfuðborgarbúa sem
víti til varnaðar, en allt kom fyrir ekki. Kosningarnar
voru um helgi og hörmuleg úrslit verða ekki skýrð
nema gert sé ráð fyrir að meirihluti kjósenda hafi
verið timbraður þegar hann fór á kjörstað. Vitsmunir
og skynsemi náðu ekki að sigra í þessum kosningum
um áfengisútsölurnar og er það miður því að þetta
voru ekki flokkspólitískar kosningar og þess vegna
ástæða til að vona að vitsmunir og skynsemi réðu
úrslitum líkt og gerðist þegar alþingi afgreiddi bjór-
frumvarpið í fyrravor. Það má þó segja með sanni að
hverjum manni er vitsmunaleg upplifun að kynna
sér bjórsölutilhögun á íslandi með hliðsjón af ann-
arri áfengisneyslu.
Haft var eftir kunnum stjórnmálamanni í dagblaði
nokkru að útlendingar skildu ekki bjórbann á Islandi
og þess vegna hlyti bjórbannið að vera vitlaus
stefna. Þessu er ég ekki sammála. Mér er mjög til efs
að skilningur útlendinga sé mælikvarði á vitsmuna-
lega upplifun íslendinga og ávexti hennar. Útlendir
jafnaðarmenn skilja til dæmis ekki stefnu hins ís-
lenska jafnaðarmannaformanns en þar með er ekki
sjálfgefið að hann sé vitlaus formaður. Útlendingar
skilja ekki alltaf hvers vegna íslendingar eru svona
ánægðir með sjálfa sig, en þar með er ekki heimilt
að álykta sem svo að íslendingar hafi enga ástæðu
til þess. Þeir þurfa einungis að gæta þess að gleyma
ekki vitsmunum sínum.
Það er til dæmis sárgrætilegt hversu margir stór-
efnilegir svindlarar hafa lent í klónum á réttvísinni
á undanförnum mánuðum fyrir hreinan klaufaskap
og grunnfærni. Er engu líkara en þjóðin haldi al-
eftir Jón Örn Marinósson
mennt að hver geti svindlað á öðrum og brotið lög
og siðareglur án þess að beita yfirvegun og vitsmun-
um og standa þannig að verki að til fyrirmyndar sé.
Án þess ég vilji hreykja sjálfum mér um of þá get ég
staðhæft hér að aldrei flaug mér í hug, þegar mér
varð ljóst að ég yrði að afla fjölskyldu minni fram-
færis á annan hátt en þann að stunda almenna vinnu
á umsömdum töxtum, að þar með gæti ég slegið öllu
upp í kæruleysi og hætt að beita því litla af vitsmun-
um sem skaparinn lét mér í té ásamt hæfiieikanum
til að greina á milli góðs og ills. Þvert á móti: ég gerði
mér fyllilega grein fyrir að vildi ég halda æru og
mannorði út á við og hafa jafnframt lífvænlegar tekj-
ur af svindlinu, yrði ég alveg undantekningarlaust
að standa skynsamlega að verki. Og það get ég full-
yrt að í því er fólgin einstök vitsmunaleg upplifun að
sjá vel undirbúið og gott svindl ganga upp.
Ekki vil ég gefa í skyn með skrifum þessum að ís-
lendingar beiti nú vitsmunum verr og sjaldnar en
oftast áður. Þess eru jafnvel dæmi að menn eru farnir
að nota vitsmuni í tilfellum þar sem slíkt hefur aldrei
tíðkast nema að litlu leyti.
Dæmi um slíka kúvendingu er nýgerðir kjara-
samningar. Þar var beitt slíkum vitsmunum að þarf
talsverða vitsmuni til að glöggva sig á að hér er um
kjarasamning að tefla. í upphafi samningaviðræðna
átti þjóðin von á því nú eins og alltaf áður að skyn-
semin kæmist hvergi að á þrotlausum karpfundum
launafólks og atvinnurekenda, en það fór allt á ann-
an veg. Samningamenn voru svo skynsamir, hóg-
værir og réttsýnir, í einu orði sagt vitsmunalegir, að
stafaði ljóma inn á hvert alþýðuheimili í landinu frá
fundarstaðnum í Garðastræti. Ríkisstjórnin ákvað þá
þegar að fela svo skynsömum mönnum að stjórna
landinu fyrir sig. Ég get alls ekki fallist á þá gagnrýni
stjórnarandstöðunnar að með þessari ákvörðun hafi
ríkisstjórnin endanlega opinberað getuleysi sitt. Ég
held þvert á móti að þessi ákvörðun ríkisstjórnarinn-
ar endurspegli vitsmunalega upplifun í stjórnarráð-
inu og mér kæmi alls ekki á óvart þó að komandi
kynslóðir teldu þessa ákvörðun ríkisstjórnarinnar
skynsamlegustu ákvörðun hennar það sem af er
valdaferlinum. Á alþingi komust menn svo að þeirri
skynsamlegu niðurstöðu að samþykkja hinar skyn-
samlegu niðurstöður samninganefndanna í Garða-
stræti og nú bíður launafólk þess með eftirvæntingu
að fá hinar skynsamlegu niðurstöður í budduna sína.
Leikur ekki nokkur vafi á að þá verður upplifun
launafólks fremur vitsmunalegs en fjármunalegs
eðlis.
HAUKURí HORNI
Fyrir og eftir
kjarasamning-
ana
„Mikiö er gott að
eiga ríkisstjórn sem
hugsar um okkur
launafólkiðy/
2 HELGARPÓSTURINN