Helgarpósturinn - 26.06.1986, Síða 7

FRETTASKÝRING
HAFSKIPSMÁLIÐ:
SIÐFERÐISKREPPA í LÝÐVELDINU
- SKUGGADANS í STJÓRNMÁLUNUM
eftir Óskar Guðmundsson
ISLAND AÐ KOMAST A
BÖR BÖRSSON-STIGIÐ?
Að mati margra veldur íslenska stjórnkerf-
ið ekki hlutverki sínu þegar á reynir. í síðustu
upplýsingum tengdum Hafskipsmálinu hafa
trúnaðarmenn fólksins lent í ljósi siðspilling-
ar og jafnvel lagabrota — annars vegar ráð-
herra Sjálfstæðisflokksins og hins vegar
verkalýðsleiðtogi og þingmaður Alþýðu-
bandaíagsins. Viðbrögð forystumanna þjóð-
arinnar, sama hvort eru ráðherrar í ríkis-
stjórninni, formenn stjórnmálaflokka eða
jafnvel embættismenn ríkisins, séu nær öll á
eina lund — þeir valdi ekki hlutverki sínu í
lýðræðisþjóðfélagi, þeir bregðist við einsog
þeir væru í bananalýðveldi. Þeir stígi allir á
hýðið, renni á rassinn.
Ekki fer á milli mála að Hafskipsmálið er
stærsta hneyksli frá lýðveldisstofnun. Málið
hefur á sér margar hliðar — ekki síst hliðar
sem snúa að íslenskum stjórnmálum —
stjórnkerfinu sjálfu. Veikleikar þess — sam-
trygging og vanhæfni fulltrúa þess til að
bregðast við eins og í siðuðu þjóðfélagi þeg-
ar rifa kemur á potemkintjöld spillingarinn-
ar — verða æ fleirum ljósari eftir því sem tím-
inn líður og klúðrið og yfirklórið verður
meira. Þrátt fyrir viðleitni fjölmiðla til að
komast til botns í málinu, láta þeir stundum
hræða sig til hlýðni við stjórnkerfið og valda-
blakkirnar sem nú leggjast með ofurþunga á
almenningsálitið. Sumir fjölmiðlar reyna
jafnvel ekki neitt til að skýra málið fyrir les-
endum sínum, aðrir reyna að klóra í bakk-
ann, en engum hefur tekist að upplýsa dag-
lega og skýra gagnrýnið frá hinni undarlegu
atburðarás síðustu tveggja vikna, þar sem
hver stórtíðindin hafa rekið önnur. Reynt
hefur verið að kæfa tilraunir fjölmiðla eins
og t.d. sjónv./hljóðvarps á dögunum; í því til-
felli af hinu pólitíska sovéti, útvarpsráði.
Taugaveiklun og ótti
Auðvitað er auðvelt að skilja taugaveiklun-
ina sem grípur um sig meðal leiðtoga stjórn-
málaflokkanna þegar svo alvarlegur brestur
í siðferði þeirra kemur upp. Forsætisráðherr-
ann, Steingrímur Hermannsson, lýsir því
yfir að áður en ljúki gætu „fleiri saklausir"
átt eftir að lenda í málinu. Og Hallvarður
Einvarðsson lýsir því yfir að „valinkunnir
sæmdarmenn" séu til umfjöllunar hjá rann-
sóknarlögreglunni. Þegar yfirmaður rann-
sóknar er búinn að lýsa yfir sakleysi meðan
á rannsókn stendur, er engin ástæða til að
kanna málið betur? En það er örugglega
einsdæmi á Vesturlöndum að svo háttsettur
embættismaður geri sig beran að jafn frá-
leitri yfirlýsingu. Hallvarður hefur aukin
heldur átt fund með Steingrími Hermanns-
syni og Jóni Helgasyni um Hafskipsmálið
og er það vinnufag tæpast til að auka traust
manna á að rannsókn málsins sé óháð póli-
tískum þrýstingi.
Formaður Sjálfstæðisflokksins, Þorsteinn
Pálsson, vísar málinu frá sér, en hann er,
ásamt forsætisráðherra, ábyrgur fyrir ráð-
herradómi Alberts Guðmundssonar. Og
þegar alþingismaður Alþýðubandalagsins
viðurkenndi að hann hefði tekið á móti fé frá
ráðherra Sjálfstæðisflokksins — þá gat for-
maður Alþýðubandalagsins ekki lýst yfir af-
stöðu sinni til málsins. Dag eftir dag vísaði
Svavar Gestsson málinu til einhverra ann-
arra í fjölmiðlunum — og sýndi þannig al-
þjóð enn einu sinni að leiðtogahlutverk hans
er í myrkrinu. Formaðurinn missti þannig
enn einu sinni af tækifæri til að rétta við hlut
Alþýðubandalagsins og koma fram eins og
leiðtogi í alvöru stjórnmálaflokki.
Viðbrögð Morgunblaðsins við uppljóstrun-
um um að Guðmundur J. Guðmundsson
hefði tekið á móti fé af Albert Guðmunds-
syni, þáverandi fjármálaráðherra ríkisstjórn-
arinnar, voru einkar athyglisverð. Blaðið
fjallaði ekkert um „prinsipp" í málinu, held-
ur keyrði á fréttaviðtölum, þar sem spurt var
í þeim dúr og gefið í skyn að málið væri allt
þeim að kenna, sem gagnrýndu þingmann-
inn í eigin flokki. Þannig var meint siðferðis-
brot þingmannsins notað í pólitískum slag,
og blaðið var búið að finna sökudólgana áð-
ur en þeir höfðu látið heyra í sér um málið:
gagnrýnendur Guðmundar J. Guðmunds-
sonar í Alþýðubandalaginu.
Hagsmunir af þrósetu
En af hverju létu allir flokkar eins og fjör-
egg þeirra væri fólgið í því að þingmaður
Alþýðubandalagsins yrði ekki fyrir viðurlög-
um af neinu tagi? Nokkrar kenningar eru
uppi um það atriði:
1) Margir telja að fleiri nöfn eigi eftir að
koma við sögu Hafskipsmálsins. Meðal
þeirra séu fleiri valdamiklir aðilar í Sjálfstæð-
isflokknum. Ef þingmaður Alþýðubanda-
lagsins yrði beðinn um að hætta þing-
mennsku, væri kominn nýr mælikvarði, for-
dæmi fyrir aðra flokka. Sjálfstæðisflokkur-
inn vilji ekki fyrir nokkurn mun fá slíkan
mælikvarða eða mörk í mórölskum efnum af
skiljanlegum ástæðum. Framsókn hugsar
um kaffibaunir og grænar í þessu sambandi.
Alþýðuflokkurinn vill auðvitað hafa hina
flokkana í sárum, á enda ekki sjálfur úr há-
um söði að detta í siðferðilegum efnum. Það
er líka gott að eiga hneyksli inni hjá hinum.
2) Fjórflokkarnir vilji ekki að neinn þeirra
skapi sér sérstöðu umfram hina — partur af
samtryggingunni að hafa fleina í holdi.
3) Hreinn „pópúlismi-flokkarnir telji að al-
menningur haldi með „skúrknum" eins og
svo oft áður — og því þori þeir ekki að taka
faglega á málinu.
4) Flestir líti svo á, að ef Alþýðubanda-
lagið geri ekki hreint fyrir sínum dyrum í
málinu, þá muni það aldrei komast yfir þá
kreppu sem það á nú í — flokkur sem þykist
berjast gegn siðspillingu og vera skárri en
hinir, yrði aldrei trúverðugur eftir þetta áfall,
ef hann gerir ekkert í málinu. Þess vegna
vilji aðrir að vandanum sé haldið við.
Þá er sú skýring gefin á hægaganginum og
viðkvæmninni að þeir Albert og Guðmund-
ur njóti svo mikillar samúðar innan eigin
flokka, að vinir þeirra treysti sér einfaldlega
ekki til að hrófla við þeim. Þess utan standi
þúsundir manna bæði í persónulegri og póli-
tískri þakkarskuld við þá — og geti ekki með
nokkru móti hugsað til þess að hrap þeirra
verði meira en þegar er orðið. Persónuvin-
sældir þeirra beggja eru gífurlegar. En eftir
stendur sem álitamál hvað sé einnig þeim
fyrir bestu.
Osamkvæmnin
Það hefur ekki mikið farið fyrir því að fjöl-
miðlar færu yfir það sem sagt hefur verið í
málinu síðustu vikur, þ.e. bæði í viðtölum og
yfirlýsingum. Þar gætir bæði ósamkvæmni
og mótsagna. Sem dæmi má nefna að Guð-
mundur J. Guðmundsson kvaðst, í fyrsta
sjónvarpsviðtalinu sínu í málinu, aldrei geta
hugsað sér að taka við peningum frá at-
vinnurekanda eða viðsemjanda Dagsbrúnar.
í næstu setningu viðurkennir hann svo að
hafa tekið við fé frá Albert Guðmundssyni,
þáverandi fjármálaráðherra, en Albert var
þá ekki bara atvinnurekandi heldur einn
stærsti viðsemjandi Dagsbrúnar. Það var ein-
mitt Albert sem hylltur var á fundi Dags-
brúnar haustið 1984 fyrir samninga sem
hann gerði við félagið — og mun lengi í
minnum haft.
Viðbrögð verkalýðshreyfingarinnar hafa
verið mjög einhliða í málinu. Svo virðist sem
það þyki ekki nema eðlilegt að verkalýðs-
leiðtogi taki við fjárstyrk úr hendi ráðherra
ríkisstjórnarinnar. I því sambandi er rétt að
hafa í huga að verkalýðsleiðtoginn er á
margföldu kaupi verkamanns og ríkisstjórn-
in sú sama og afnam samningsrétt verka-
lýðshreyfingar, verðtryggingu launanna
o.s.frv. Ekkert lát virðist vera á traustsyfirlýs-
ingum innan verkalýðshreyfingarinnar á
leiðtoga sinn. Og enginn lýst efasemdum. Þó
hefur heyrst að mörgum eldri leiðtogum
þyki mælirinn fullur.
Þegar farið er yfir sviðið síðustu vikurnar
virðist svo sem ein allsherjar yfirhylming sé
um málið. Þar sameinast flestir stjórnmála-
flokkar, formenn þeirra, ríkisstjórn og valda-
miklir embættismenn, fjölmiðlar með Morg-
unblaðið í broddi fylkingar, útvarpsráðið og
fleiri. Þó hafa stjórnmálamennirnir Guðrún
Helgadóttir, Guðmundur Einarsson og Ólaf-
ur Ragnar Grímsson tekið á málinu með
svipuðum hætti og við þekkjum frá stjórn-
málaheiminum í nágrannalöndum okkar.
Bandalag jafnaðarmanna hefur eitt stjórn-
málaflokka mótmælt ritskoðunartilhneig-
ingum útvarpsráðs í málinu, en Kvennalist-
inn virðist una sér vel í málamiðlunum og
þagnarhjúpi fjórflokkanna.
Frá bönunum til Börs Börssonar
Það var ljóst frá upphafi að rannsókn Haf-
skipsmálsins hlaut að renna eftir tveimur
brautum — lagalegri og siðferðilegri; annars
vegar rannsókn á saknæmum atriðum, þ.e.
atriðum sem hugsanlega vörðuðu lög, og
hins vegar hugsanlegri pólitískri spillingu,
þ.e. hvers konar atriðum sem stjórnmála-
menn höfðu haft afskipti af.
Þegar málið kom til umfjöllunar Alþingis sl.
haust mátti strax ráða að siðferðishliðin yrði
ekki viðamikið umfjöllunarefni. í stað þess
að reyna að hreinsa þingið af grunsemdum
gerðu stjórnmálaflokkarnir í því að koma í
veg fyrir að rannsókn beindist sérstaklega að
pólitískri spillingu eins og hefði orðið aðal-
atriði málsins í flestum lýðræðisþjóðfélögum
sem við þekkjum til.
Á þinginu kom að vísu fram tillaga um
opna rannsóknarnefnd til að fjalla um málið,
og í skoðanakönnun sem HP birti sl. haust
kom í ljós að mikill meirihluti aðspurðra vildi
þess háttar rannsókn. Engu að síður sam-
þykktu flokkarnir að styðja lokaða rannsókn
á vegum ríkisstjórnarinnar í staðinn, rann-
sókn sem beinist ekki að því að upplýsa al-
menning um pólitíska spillingu í málinu.
Því stendur eftir að almenningur getur ein-
ungis reitt sig á suma fjölmiðlana varðandi
þennan þátt málsins. Ábyrgð fjölmiðlanna er
risavaxin — þeir verða að upplýsa alla þætti
málsins — hið opinbera kerfi stjórnmála-
flokkanna hefur vísað þessum þætti, hinni
pólitísku spillingu, frá sér. Það reynir því á
þrek fjölmiðlanna. Og það sem þeir þurfa að
segja kann að falla mörgum illa í geð, því
heimsmynd margs mannsins er að hrynja
eftir því sem fleiri upplýsingar berast um
þetta stærsta hneyksli lýðveldisins.
Á dögunum sagði gagnmerkur framsóknaw
armaður við kunningja sinn að hann teldi að
stjórnmálamennirnir í málinu fengju loks að
finna fyrir siðferðiskröfum stjórnmálaflokka
sinna. ísland væri nefnilega að komast af
bananalýðveldisstiginu yfir á Bör Börsson-
stigið. Því miður er ekki hægt að taka undir
með þessum framsóknarmanni — alveg
strax.
Það mæðir mikið á þessum tveimur vinsælu þingmönnum, Albert Guðmundssyni og Guðmundi J. Guð-
mundssyni — en staða þeirra f (slenskum stjórnmálum er vægast sagt ótrygg um þessar mundir.
HELGARPÓSTURINN 7