Helgarpósturinn - 24.07.1986, Blaðsíða 17

3
Þetta tímabil er einstakt í okkar stjórnmála-
sögu. Ég held að það hafi aldrei setið hér ríkis-
stjórn þar sem var eins heiðarlegt og hreinskilið
samstarf eins og var með Sjálfstæðisflokknum
og Alþýðuflokknum á þessum árum. Þó svo það
væri ágreiningur bæði um almenn viðhorf og
einstök mál þá var einhuga vilji i ríkisstjórninni
og meðal flestra þingmanna er studdu hana að
koma breytingunum á. Þetta voru breytingar
sem, eins og Laxness segir, lágu í tímanum. Ná-
grannaþjóðir okkar höfðu flestar gengið í gegn-
um þær á undan okkur en það var langt frá því
að hér á landi væri fullur skilningur á eðli þeirra
og nauðsyn. Það er því ekki síst að þakka einurð
þeirra stjórnmálamanna sem að þessu stóðu,
hversu vel framkvæmdin tókst.
Enginn leki
Það var annað merkilegt við þessa ríkisstjórn,
sem þykir sjálfsagt skrýtið nú á tímum. Það
„lak" aldrei neitt. Það fréttist ekkert, ekki einu
j sinni það sem gerðist á þingflokksfundum. Árið
1961, eftir verkföll og kjarasamninga sem leiddu
af sér hærri launahækkanir en ríkisstjórnin taldi
að unnt væri að standa undir, var talið nauðsyn-
legt að lækka gengið um 13%. Þegar ríkisstjórn-
in var búin að taka þessa erfiðu ákvörðun, kall-
aði hún saman þingflokkana til að ræða hana.
Báðir þingflokkarnir sátu á rökstólum niðri í Al-
þingishúsi í tvo heila daga til þess að ræða setn-
ingu bráðabirgðalaga sem færðu gengisákvarð-
anir til Seðlabankans, sem þá var nýstofnaður,
en áður hafði þurft lagasetningu frá Alþingi til
þess að hrófla við genginu. Við Jóhannes Nordal
vorum með lifið í lúkunum að þetta myndi spyrj-
ast út og fólk reyna að rífa út gjaldeyri. En það
gerðist ekkert. Þessir 34 þingmenn sátu í tvo
daga á fundum með ríkisstjórn og sérfræðing-
um til að ræða þessi mál og enginn fjölmiðill
komst á snoðir um það hvað var á seyði. Þú get
ur rétt ímyndað þér hvort slíkt gæti átt sér stað í
dag.“
Öskabarn
Sósíalistaflokksins
— Vidreisn í dag?
„Það er allt annað þjóðfélag sem við lifum í
nú en fyrir 25 árum, og þó það megi ýmislegt
af sögunni læra, ef réttum skilningi er beitt, þá
endurtekur hún sig aldrei. Hitt er annað mál að
þrátt fyrir allar þær vinstristjórnir sem á eftir
Viðreisnarstjórninni hafa komið, þá hefur ekki
verið hróflað við þeim grundvelli, sem þá var
lagður. Það eiga sér stað miklar og örar breyt-
ingar í efnahagslifi okkar og þær eru allar í
frjálsræðisátt. Enda þótt að það skipti að sjálf-
sögðu miklu máli hvaða ríkisstjórn situr við
völd, þá getur engin ríkisstjórn synt á móti
þungum straumi."
— Þú varst eitt sinn óskabarn Sósíalistaflokks-
ins en ert nú oröinn grjóthardur frjátshyggju-
madur.
„Ég veit nú ekki hvort þessar fullyrðingar eru
sannar. En í raun eru það afar margir menn sem
hafa gengið í gegnum svipaða þróun og ég hefi
gert allt frá dögum Páls postula."
— Ekki fékkst þú gudlega leidsögn. . .
„Nei, það gerði ég nú ekki. Kennari minn í Sví-
þjóð, Herbert Tingsten var merkur fræði-
maður og blaðamaður. Hann var upphaflega
hægrimaður, gerðist síðar jafnaðarmaður og
endaði feril sinn sem frjálshyggjumaður. Hann
sagði eitt sinn, að þeir menn sem skiptu um
Jónas Haralz
Landsbankastjóri í HP-
viðtali um banka-
stjóraímyndina,
Viðreisnina, sósíalisma,
pólitíska kúvendingu,
bananalýðveldi og
kúnstina ao seaja nei ó
réttum stöðum.
skoðun væru salt jarðar, þvi þeir hefðu hugsað
málin til botns og reynt þau til þrautar. Ég held
að það sé ýmislegt til í þessu. Þeir menn sem svo
að segja fæðast inn í vissa skoðun eða trú og
hafa aldrei neinar efasemdir,fara á mis við mik-
ið.
Nýr íhaldsmaður
Ef við lítum til jafnaldra minna sem voru
sósíalistar og skoðum hvað gerst hefur á æviferli
þeirra, þá sjáum við að goðsögnin um sósíalism-
ann í Sovétríkjunum er gersamlega dauð. Sá
sósíalismi stendur nú í allri sinni nekt sem ein-
hver skelfilegustu mistök mannkyrissögunnar.
Það er ekki til sá sósialisti á jarðarkringlunni
sem ekki veit þetta, hvort sem hann viðurkennir
það opinberlega eða ekki. Sumir hafa tekið þá
afstöðu að segja að þetta sé slæmur sósíalismi
og það sé einhvers konar öðruvísi sósíaiismi
sem beri að stefna að. Þetta er afstaða sem ég tel
með eindæmum fávísa. Ég skil ekki hvernig
menn geta annað en séð, eftir þessa reynslu, til
hvers konar skelfingar ríkisafskipti, eins og
sósíalisminn felur í sér, leiða, að ég tali nú ekki
um einsflokkskerfið. Mér finnst það deginum
ljósara.
Það eru margir fræðimenn og stjórnmála-
menn, sem hafa gengið í gegnum svipaða þróun
og ég. í Bandaríkjunum eru þeir þekktir undir
nafninu neo-conservatives. Þá má nefna nýju
heimspekingana í Frakklandi, þótt þeir séu
nokkru yngri. Þessir menn hafa nær undantekn-
ingarlaust verið mjög róttækir á sínum yngri ár-
um.“
— En var þetta ekki sársaukafullt? Þurftir þú
ekki ad brjóta odd af oflœti þinu?
„Jú, þetta var ekkert auðvelt á sínum tíma. En
það gekk yfir á löngu árabili. Auðvitað hefði ég
aldrei gengið í Sósíalistaflokkinn þegar ég
kom heim frá námi nema vegna þess að ég
hélt að hann væri á leiðinni að verða lýðræðis-
sinnaður jafnaðarmannaflokkur. Ég vissi að
sjálfsögðu hvernig gömlu kommúnistarnir hugs-
uðu, en ég hélt að þeir væru á undanhaldi og
flokkurinn væri að verða allur annar en hann
hafði verið. Það voru líka menn í Sósíalista-
flokknum, sem voru sama sinnis og ég, ekki síst
Sigfús Sigurhjartarson, og Einar Olgeirsson
hneigðist í þessa átt.
Þoldi ekki við I flokknum
En ég komst að raun um að það var harður
kommúnistakjarni sem réð lögum og lofum í
flokknum. Þetta voru Brynjólfur Bjarnason og
harðsnúinn hópur í kringum hann og það urðu
allir að sitja og standa eins og þeir vildu. Það var
engrar undankomu auðið. Eg var að sjálfsögðu
ekki sá eini sem gafst upp og fór. Hermann Guð-
mundsson fór um svipað leyti og ég, Áki Jakobs-
son gafst á endanum upp og síðan var náttúr-
lega fjöldinn allur af yngri mönnum sem yfirgaf
flokkinn.
Eftir þetta lét ég engar pólitískar skoðanir
uppi á meðan ég gegndi starfi efnahagsráðu-
nautar ríkisstjórnarinnar, þótt ég ræddi við
stjórnmálamenn og talaði á fundum var það
ætíð sem sérfræðingur. Það var ekki fyrr en ég
var kominn í Landsbankann að ég tók að skrifa
í blöð vegna þess hve voveiflega mér sýndist
horfa í efnahagsmálum. Þessi skoðanaskipti
gengu því yfir á löngum tíma, nægilega löngum
til að hugsa þau til enda."
Tíminn hafði liðið og sjálft afmælisbarnið,
Landsbankinn, varla komið tii tals. Þegar blaða-
maðurinn var að vandræðast yfir því á útleið-
inni sagði Jónas að það kæmi varla að sök því
honum hefðu verið gerð myndarleg skij á öðr-
um vettvangi. Og þeir eru sjálfsagt fáir sem ekki
hafa heyrt sögu hans að undanförnu, hvernig
hann stóð á bak við íslensku þjóðina á hraðsigl-
ingu hennar inn í nútímann. Og allan tímann
þurfti hann að gæta þess að vera sveigjanlegur
í íhaldssemi sinni.