Helgarpósturinn - 25.09.1986, Blaðsíða 9

reikninga um einstök verkefni. Slíkt
ástand er í raun óþolandi, þegar
margir þeirra sem þekkja til starf-
semi stofnunarinnar telja að ýmis-
legt sé athugavert við fjárreiður
hennar og endurskoðandi hefur
krafist þess að tekið verði upp eftir-
lit til varnar misnotkun, en því ekki
verið sinnt.
Þegar við bætist, að rök hníga að
því að ekki fari nema um 10% af inn-
lendu söfnunarfé til þeirra er það
var gefið til, er hægt að spyrja sjálf-
an sig hverjum Hjálparstofnunin
hjálpi.
Hjálparstofnun kirkjunnar er
sjálfseignarstofnun og því ekki und-
ir neinu opinberu eftirliti, eins og
fram kemur í viðtali við Baldur
Möller, fyrrverandi ráðuneytis-
stjóra, hér á opnunni. Eftirlitið er
því eingöngu innanhússmál og í
þessu tiifelli virðist það hafa brugð-
ist.
BALDUR MÖLLER
FYRRV. RÁÐUNEYTISSTJÓRI:
„ÓTÆKT AÐ EKKI SÉ
TIL LÖGGJÖF YFIR
SVONA STOFNANIR"
Eins og fram kemur hér á opn-
unni er Hjálparstofnun kirkjunnar
sjálfseignarstofnun, eins og fleiri
líknarstofnanir. Til að forvitnast
um lagalega stöðu þessara stofn-
ana, leitaði HP til Baldurs Möller,
fyrrverandi ráðuneytisstjóra í
dóms- og kirkjumálaráðuneytinu.
„Það er engin löggjöf til um
þetta efni,“ sagði Baldur. „Sjóða-
stofnanir og aðrar slíkar eru
byggðar á fornum reglum frá ein-
veldistímabilinu og engin lög til
um þær. Það eru skipulagsskrár
settar fyrir þessar stofnanir að
forminu til og þær þurfa staðfest-
ingu forsetans, eins og það heitir í
dag. Þetta eru í raun tvö hundruð
ára gamlar reglur um að stjórn-
völd staðfesti stofnanirnar í um-
boði þjóðhöfðingja.
Reglurnar eru í raun og veru
bara afgangur frá fyrri tímum. Það
skortir þarna mun nákvæmari
reglur og þetta hefur orðið áber-
andi vandamál, þegar svona
sjóðastofnanir hafa með höndum
atvinnustarfsemi í einhverju
formi. Ef tekið er dæmi frá seinni
tímum, er hægt að benda á sjúkra-
stofnanir eins og Bláa bandið, sem
var ein fyrsta stofnunin sem
byggði á þessum reglum. En það
er í raun og veru ótækt eins og
komið er, að ekki sé til löggjöf sem
nær yfir þessar stofnanir.
Slík löggjöf er til undirbúnings í
ráðuneytinu, en hún er dálítið
flókið mál að vinna. Ég get tekið
fram, að það eru ekki nema fáein
ár síðan slíkar löggjafir voru settar
í Danmörku og Svíþjóð. Ég er ekki
viss um að Norðmenn séu enn
búnir að setja sér slíka löggjöf.
Það er orðið brýnt, að það komi
hér einhverskonar löggjafarað-
gæslugrundvöllur vegna þess að í
gegnum svona stofnanir er oft velt
geysilegu fé. Þú nefndir Hjálpar-
stofnun kirkjunnar, en það er í
raun sammerkt með nær öllum
svona stofnunum að þær byggja
mikið á fjársöfnunum. Fleiri sams-
konar stofnanir má neína.Krabba-
meinsfélagið, Hjartavernd, SÁÁ
o.s.frv. Við getum öll verið sam-
mála um að hér sé um mjög þarfa
starfsemi að ræða, en hún er ekki
undir neinu opinberu eftirliti sem
hægt er að kalla.
Það má reyndar spyrja sig
hversu langt við getum gengið í
því að setja yfir þessar stofnanir
eftirlit; vegna mannfæðar værum
við að reisa mikla yfirbyggingu.
Það er því vandratað á milli, en
það er ljóst að það þýðir ekki að
gera ekki neitt."
flutningur á íslenskum matvörum
og fatnaði oft virst tilgangslítill, ef
litið er á heildarástandið. Þannig var
t.d. farið með um 5 tonn af íslensk-
um matvælum til Eþíópíu snemma
árs 1985 (og sjónvarpsfréttamenn
mættu út á Keflavíkurflugvöll til að
fylgja þeim úr hlaði) á sama tíma og
önnur Evrópulönd fluttu daglega
fleiri hundruð tonn af mat til hung-
ursvæðanna og höfnin og flugvöll-
urinn í Addis Ababa voru sneisafull
af offramleiðslu Vesturlanda.
Guðmundur Einarsson, framkvæmdastjóri Hjálparstofnunar kirkjunnar.
rekstur stofnunarinnar og kostnað,
en einungis um 1,5 milljónum kr.
(um 3 millj. kr. á núvirði) verið varið
í beina neyðar- og þróunaraðstoð.
BÍLABRASK, ÍBURÐUR
OG STEFNULEYSI
HP er kunnugt um að nokkrum af
ötulustu starfsmönnum Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar hafi ofboðið
svo óreiðan og stefnuleysið að þeir
hafi gengið þar út í fússi, en hins
vegar ekki verið tilbúnir til þess að
tjá sig um þessa hluti opinberlega.
Fyrir utan hversu erfiðlega geng-
ur að fá upplýsingar um hvert ráð-
stöfunarféð rennur og hver hin eig-
inlega neyðar- og þróunarhjálp er,
hefur mörgum sem til þekkja
blöskrað aðrir, en ef til vill minni,
þættir i starfsemi Hjálparstofnunar-
innar. Stofnunin kaupir t.d. og selur
bifreiðir á hverju ári og oft fara
þannig fleiri en ein bifreið í gegnum
bókhald stofnunarinnar, án þess að
sýnt sé að Hjálparstofnunin sem slík
þurfi yfir höfuð að eiga bifreið.
Iburður á skrifstofu stofnunarinnar
og hár ferðakostnaður starfsmanna
hennar erlendis hefur einnig farið
fyrir brjóstið á mörgum, sem telja
að stofnun er sinnir kristilegu hjálp-
arstarfi eigi síður að berast mikið á.
Þessir og aðrir svipaðir þættir í
starfseminni hafa verið ræddir með-
al þeirra sem gerst þekkja til, en þeir
hafa aldrei komið upp á yfirborðið
og, samkvæmt heimildum HP, ekki
verið teknir fyrir á aðalfundum eða
á fundum framkvæmdastjórnar
stofnunarinnar.
Þeir viðmælendur HP, sem best
þekktu til stjórnunar á Hjálparstofn-
un kirkjunnar bentu einnig á að
stjórn og framkvæmdastjórn virtust
lítið velta fyrir sér stefnu stofnunar-
innar í þróunaraðstoð. Vildu sumir
þeirra jafnvel meina að Hjálpar-
stofnun kirkjunnar hefði í raun litla
sem enga afgerandi stefnu í þessu
grundvallarverkefni hennar.
ÞRÍÞÆTT GAGNRÝNI
Tveir fyrrverandi starfsmenn
stofnunarinnar, Jón Ormur Hall-
dórsson og dr. Joakim Fischer, hafa
skrifað opinberlega um skoðanir
sínar á aðstoð Vesturlanda við
Þriðja heiminn. Ekki þarf glöggan
mann til að sjá að í þessum greinum
er spjótunum beint gegn Hjálpar-
stofnuninni, án þess þó að hún sé
þar nefnd á nafn.
Slíkri gagnrýni á Hjálparstofnun-
ina má skipta í þrennt; í fyrsta lagi
vegna aðgerða hennar í Þriðja
heiminum, í öðru lagi vegna innri
starfsemi stofnunarinnar og í Þriðja
lagi vegna samskipta við almenning
á Islandi.
Hjálparstofnun kirkjunnar ein-
beitir sér nær eingöngu að neyðar-
hjálp. Þótt erfitt sé að skella skolla-
eyrum við neyðarkalli eru það göm-
ul sannindi, að ef þú gefur hungruð-
um manni fisk í dag verður hann
svangur aftur á morgun. Ef þú kenn-
ir honum hins vegar að veiða, þá
verður hann saddur til æviloka. Á
grundvelli þessa gamla sannleika
hafa flestar vestrænar hjálparstofn-
anir lagt höfuðáherslu á þróunar-
hjálp, þar sem íbúum Þriðja heims-
ins er hjálpað til sjálfsbjargar. Meg-
inþunginn í starfi Hjálparstofnunar
kirkjunnar hefur hins vegar verið á
að koma matvælum, og þá oftast ís-
lenskum fiski eins og t.d. hinum
landsfrægu skreiðartöflum, og fatn-
aði til hungursvæða. Vegna ein-
angrunarstefnu íslensku hjálpar-
stofnunarinnar gagnvart systur-
stofnunum erlendis hefur þessi
AÐ SAFNA MEIRA I DAG
EN í GÆR
Stærsti hlutinn af starfsemi Hjálp-
arstofnunarinnar snýst síðan um
safnanir til að fjármagna þessa
neyðarhjálp. Hún virðist ekki hafa
neina stefnu í þróunarmálum, aðra
en hlýða kalli þegar það berst. Því
er einungis litlu broti af fjármagni
hennar varið til verkefna sem geta
aðstoðað íbúa Þriðja heimsins til
sjálfsbjargar. Stofnunin virðist einn-
ig veigra sér um of við að taka póli-
tískar ákvarðanir og hefur því t.d.
lent í því að dreifa matvælum á
svæðum í Eþíópíu, þar sem fólk var
flutt nauðugt, og því í raun ýtt undir
þessa nauðungarflutninga í stað
þess að berjast gegn þeim. Einnig
hefur stofnunin verið gagnrýnd fyr-
ir of mikla einangrunarstefnu gagn-
vart samskonar stofnunum erlendis
og því misst af tækifærum til að
dreifa kostnaði við undirbúning og
eftirlit með þróunarverkefnum.
Reyndar sögðu nokkrir af viðmæl-
endum HP, sem þekktu til innviða
Hjálparstofnunarinnar, að viljinn til
að safna meira í dag en í gær væri
helsta driffjöðurin í starfinu.
Þá hefur Hjálparstofnunin verið
gagnrýnd fyrir hvernig hún kynnir
Þriðja heiminn fyrir íslenskum al-
menningi. Aðaláherslan er lögð á
fréttir og myndir frá hungursvæðinu
— sérstaklega þegar safnanir standa
fyrir dyrum. Síðan er gefið í skyn að
íslenskur fiskur og íslenskar lopa-
peysur geti leyst þau vandamál, sem
greint er frá. Þetta þykir mörgum
mikil synd, þar sem eitt stærsta hlut-
verk þróunarhjálpar er að eyða for-
dómum og skapa traust á milli
þeirra sem byggja norðurhvelið og
þeirra, sem byggja það syðra. Það
þarf tæpast að efa að íslensku þjóð-
inni er treystandi til þess að bregð-
ast við rökum engu síður en mynd-
um af sveltandi fólki.
EKKERT OPINBERT
EFTIRLIT
Hér að framan hefur verið greint
frá litlum hluta þeirrar gagnrýni á
Hjálparstofnun kirkjunnar og vest-
rænt hjálparstarf yfirleitt, sem birst
hefur hérlendis og erlendis og
herma má upp á íslensku hjálpar-
stofnunina. Það eru skiptar skoðan-
ir um þessi mál og hart deilt á al-
þjóðlegum vettvangi um stefnu-
mörkun í þróunaraðstoð. Kannski
snýst gagnrýnin á Hjálparstofnun-
ina þvi einna helst um það að taka
ekki þátt í þessum skoðanaskiptum
af fullum krafti og koma þessari um-
ræðu ekki fyrir almenningssjónir á
íslandi.
Hvort sem þessi gagnrýni er rétt-
mæt eða ekki er ljóst, að mikið
vantar á að Hjálparstofnunin standi
þannig að upplýsingum um starf-
semi sína til þeirra sem gefa til
hennar fé að fullnægjandi þyki.
Kynningin á starfseminni er oft lituð
af komandi söfnunum og eftir
reynslu HP að dæma, ætlar stofnun-
•in ekki að gefa út sundurliðaða
Baldur Möller.
HELGARPÓSTURINN 9