Helgarpósturinn - 25.09.1986, Blaðsíða 31

LISTAPOSTURI
Verk Ragnars Arnalds, Uppreisn á ísafirði, frumsýnt:
„Sterk samtímaleg skírskotun“
— segir Randver Þorláksson sem fer með aðalhlutverkið
„Mér finnst ég ekkert
vera að leika niður
fyrir mig. Mér finnst
ég alltaf vera tuttugu
og fimm," segir
Randver Þorláksson,
sem reyndar er ekki
nema þrjátíu og sex.
Þann 17. júní 1892, á afmœlisdegi
Jóns forseta sem þá var látinn, sat
Skúli Thoroddsen sýslumadur í
stofu sinni á ísafiröi, áreiöanlega ad
drekka full látins leidtoga ásamt
vinum sínum, þegar póstskipid Lára
flautar og á land stígur Lárus
Bjarnason málafœrslumadur med
konunglegt erindisbréfí höndunum,
gerður út af örkinni af Magnúsi
Stephensen landshöfðingja til að
rannsaka mál Skúla sem grunaður
var um embœttismisferli. Út af
þessu spunnust ,,Skúlamálirí' svo-
kölluðu sem jafnframt eru megin-
uppistaða leikrits Ragnars Arnalds,
Uppreisnin á ísafirði, sem Þjóðleik-
húsið frumsýnir nk. föstudagskvöld.
Undir lok seinustu aldar eru fylg-
ismenn lýðræðis og þingræðis víða
í norðanverðri Evrópu að berjast
Ásta
framlengir
Mikil aðsókn hefur verið að sýn-
ingu Ástu Ólafsdóttur í Nýlistasafn-
inu við Vatnsstíg 3b. Því var ákveðið
að framlengja hana um eina viku.
Sýningin er opin frá 16—20 virka
daga og lýkur næstkomandi laugar-
dag 27. september og er þá opin frá
14—20. Á sýningu Ástu eru mál-
verk, skúlptúr, hljóðinnsetning,
myndbönd og fleira sem gestir geta
skoðað og hugleitt.
við seinustu leifar einræðistímans,
einnig í Danmörku og á Islandi. Og
Ragnari Arnalds sýndist að einmitt í
helstu þátttakendum „Skúlamál-
anná' slægi saman gömlum og nýj-
um tíma með óvenjulega skýrum
hætti og hann fékk áhuga á að lýsa
því þegar þessum fylkingum lýstur
saman hér norður á hjara veraldar.
En til þess að svo mætti verða var
óhjákvæmilegt að leiða fram mik-
inn fjölda persóna enda koma fram
nálægt fimmtíu persónur í þessari
uppfærslu Þjóðleikhússins. Þar af á
um helmingur fyrirmyndir í veru-
leikanum. En af sjálfu leiðir að leik-
rit er aldrei sagnfræði og því eru
leikatriði verksins fráleitt endur-
sögn á sögulegum staðreyndum,
hvorki atvik né orðaskipti. Hlutverk
höfundar er að geta í eyðurnar og
færa söguna í nothæfan búning þar
sem lögmál leiksins situr þó ævin-
lega í fyrirrúmi.
Því verður til ný atburðarás út frá
hinni sagnfræðilegu, og persónur
sem kannski bera nöfn sögufrægra
persóna, eiga stundum fátt sameig-
inlegt með fyrirmynd sinni annað
en nafnið og verða fulltrúar fyrir
annað og meira en sjálfar sig eins og
almennt gildir um uppdigtaðar per-
sónur.
Skúli Thoroddsen (1859—1916), sá
sem varð fyrir þeim pólitísku of-
sóknum sem Ragnar Arnalds spinn-
ur verk sitt út frá, var einn kunnasti
stjórnmálamaður landsins á sinni
tíð og sat á Alþingi í aldarfjórðung.
Hann var sýslumaður á ísafirði í 8
ár, en eftir að honum var vikið úr
embætti, stjórnaði hann kaupfélagi
á staðnum, rak eigin verslun og hélt
áfram ritstjórn Þjóðviljans, sem
hann hóf að gefa út 1886. Hann var
giftur Theodóru sem síðar varð
þjóðkunn fyrir þulur sínar, kvæði og
smásögur. I Uppreisn á Isafirði fer
Kjartan Bjargmundsson með hlut-
verk Skúla, en Lilja Þórisdóttir með
hlutverk Theodóru.
En með stærsta hlutverkið í leikn-
um , hlutverk Lárusar Bjarnasonar
málafærslumanns, fer Randver Þor-
láksson. Þegar þessir atburðir ger-
ast, var Lárus 25 ára gamall, nýút-
skrifaður lögfræðingur, en síðar átti
það fyrir honum að liggja að verða
landskunnur stjórnmálamaður,
seinast rektor og hæstaréttardóm-
ari.
HP spjallaði við Randver sem fer
nú með eitt stærsta hlutverk sitt á
fjölum Þjóðleikhússins til þessa og
spurði hann fyrst í smá stríðni hvort
honum þætti erfitt að „leika svona
niður fyrir sig“, en Randver er 36 ára
og því ellefu ára aldursmunur á hon-
um og Lárusi. En mörgum er sjálf-
sagt minnisstætt þegar Randver lék
býsna langt niður fyrir sig, eða sjö
ára snáða í Óvitum Guðrúnar
Helgadóttur um árið.
„Nei, blessuð vertu, þetta er eng-
inn aldursmunur," svaraði Randver
hlæjandi. „Það er ekki svo margt
sem gerist á þessum ellefu árum í lífi
manns. Mér finnst ég að minnsta
kosti alltaf vera tuttugu og fimm.
Þar við bætist að eftir myndum að
dæma þá voru þessir aldamótakarl-
ar miklu ellilegri en gengur og ger-
ist með jafnaldra þeirra í dag. Þá
hefur þessi dýrkun á æsku og ung-
legu útliti sem nú er sjálfsögð ekki
verið komin í tísku."
Aðspurður hvort persóna hans
sjálfs ætti eitthvað sameiginlegt
með persónu Lárusar svaraði Rand-
ver að um það væri erfitt að dæma,
því hann vissi harla fátt um per-
sónuleika Lárusar og daglega háttu.
„Ég hef aðeins séð eina beina útlits-
lýsingu á honum. Þá er hann sagður
halla undir flatt við komuna til Isa-
fjarðar. Og hvað túlkunina varðar
þá gengur það heldur ekki að
herma nákvæmlega eftir persón-
unni sem maður leikur, jafnvel þótt
hún sé söguleg og ýmislegt sé um
hana vitað."
Þá taldi Randver Þorláksson að
Uppreisn á ísafirði hefði mikið gildi,
og þá einkum sagnfræðilegt og póli-
tískt. Hann segist sannfærður um að
þó að Ragnar Arnalds væri að skrifa
um póiitík síðasta áratugar 19. aldar
hljóti hann að taka mið af stjórnmál-
um dagsins í dag. „í verkinu takast
á öndverð öfl sem auðvitað eru við
lýði enn þann dag í dag. Ég tel að
þetta verk hafi sterka samtímalega
skírskotun," sagði Randver.
Það er Brynja Benediktsdóttir
sem leikstýrir Úppreisn á ísafirði,
með Guðjón Pedersen sér til aðstoð-
ar. Páll Ragnarsson sér um lýsingu
en Sigurjón Jóhannsson um leik-
mynd og búninga. Frumsýning er
sem fyrr segir nk. föstudagskvöld,
26. sept., kl. 20. -JS
„Vor.andi verður Fröken Emelía einn af
föstu punktunum f Iffi lausráðins leikhús-
fólks þegar fram líða stundir," segir Guð-
jón Ftedersen, einn af stofnendum nýja
atvinnuleikhússins.
Fröken Emelía
hitar sig upp
Lausráðið leikhúsfólk býr við mik-
ið starfsóöryggi. Veturinn samfellt
púsluspil, oft erfitt að velja og hafna
verkefnum til að dæmið gangi upp
og færri fá verkefni en vilja hjá at-
vinnuleikhúsunum. Því hafa at-
vinnuleikarar sýnt talsvert frum-
kvæði í því undanfarin ár að skapa
sér fastan starfsvettvang fyrir utan
stofnanaleikhúsin sem ekki rúma
alla. Og nú er Guðjón Pedersen,
alias Gíó, í startholunum með eitt
slíkt ásamt öðrum, þótt enn séu
ýmsir þræðir á huldu varðandi starf-
semina og þá einkum eilífðar
vandamál íslensks leikhússfólks,
nefnilega húsnæði. En Guðjón er
bjartsýnn.
„Við ætlum að kalla leikhúsið Frú
Emelíu og vonandi verður það einn
af föstu punktunum í lífi lausráðins
ieikhússfólks þegar fram líða stund-
ir,“ sagði hann í samtali við HP. „Af
þeim sem eru í kompaníi með mér
má nefna leikarana Ellert Ingi-
mundarson, Bryndísi Petru Braga-
dóttur og Þór Tulinius, svo og Haf-
liða Arngrímsson leikhúsfræðing.
Við höfum síðan sáð mörgum fræj-
um hér og hvar og þau eru um það
bil að skjóta rótum þessa dagana."
Fyrsta viðfangsefni Frú Emelíu
verður leikritið Mersedez eftir þýska
höfundinn Thomas Brass. Það er
Hafliði sem þýðir verkið en Guðjón
leikstýrir. Æfingar hefjast um næstu
mánaðamót og stefnt er að frum-
sýningu um miðjan nóvember. Þetta
er jafnframt fyrsta verkið sem Guð-
jón leikstýrir hjá atvinnuleikhúsi,
en hann hefur oft sett upp hjá
áhugamannaleikfélögum, svo og
Svörtu og sykurlausu. Þá hefur
hann verið aðstoðarleikstjóri í
tveimur uppsetningum á sviði Þjóð-
leikhússins, Villihunangi eftir
Tsjekov og svo núna í Uppreisninni á
lsafirði eftir Ragnar Árnalds sem
verður frumsýnt nk. föstudag.
-JS
BÓKMENNTIR
Þeir kunna að vanda sig
SKAGFIRDINGABÓK. RIT SÖGUFÉLAGS
SKAGFIRÐINGA. XV (1986). Ritstjórn:
Gísli Magnússon, Hjalti Pálsson,
Sigurjón Páll Isaksson, Sölvi Sveinsson.
Skagfirðingabók er ekki beinlínis kölluð
ársrit, en þó lætur nærri að hún hafi verið ár-
viss hin síðari ár, og er heil bók í rauninni
hvert hefti; þetta er t.d. yfir 220 síður. Sögu-
félag Skagfirðinga hefur staðið að útgáfunni
af miklum myndarbrag. Ritstjórnin hefur á
seinni árum færst í hendur yngri manna,
ekki þó þannig að mannaskipti séu þar
óheppilega ör, og er ritstjórnarverkið ber-
sýnilega unnið af elju og kunnáttu. Greinar
eru búnar til prentunar á samræmdan og
vandaðan hátt — sjálfsagt af höfundum oftast
nær, en samræmið sýnir að ritstjórnin er til-
búin að lagfæra þegar þarf. Talsvert er lagt í
myndskreytingu. Prófarkir eru vandlega
lesnar. Missagnir eru skipulega leiðréttar í
þriðja hverju hefti; þannig eru hér tíu leið-
réttingar við síðustu hefti. Skrár um manna-
nöfn og staðanöfn birtast einnig á þriggja
hefta fresti, og fylla þær hér 45 tvídálka síð-
ur, þéttprentaðar. Lauslegur samanburður,
einungis við þetta hefti, bendir til að skrárn-
ar séu mjög rækilega samdar og réttar; milli-
vísanir eru einkar vandaðar.
Það þarf að vera gott og merkilegt efni
sem verðskuldar svo vandaða ritstjórn og út-
gáfu. Og efnisval Skagfirðingabókar uppfyll-
ir nokkuð vel þær kröfur sem gera má til
héraðssögurits: Það þarf að vera sæmilega
fjölbreytt, einstakar greinar ekki ofurlangar,
fræðilegur veigur í helstu greinunum, hluti
efnisins áhugaverður fyrir utanfélagsmenn
líka.
Skagfirðingabók flytur að þessu sinni níu
greinar eða þætti, auk leiðréttinga og nafna-
skráa, og skal hér drepið á hinar lengri.
Langrnesta grein heftisins, nær 60 síður, er
„Af Solveigu og séra Oddi“ eftir ritstjórnar-
manninn Sölva Sveinsson. Hann greinir frá
hvarfi séra Odds frá Miklabæ og afturgöngu
Miklabæjar-Solveigar, rekur mjög vandlega
allar sannsögulegar heimildir um þau hjóna-
leysin, einnig síðari frásagnir í þjóðsögum og
skáldskap. Um þetta er að vísu mikið áður
ritað, en þá er einmitt gagnlegt að fá alla
þræði dregna saman eins og Sölvi gerir hér.
Raunar er ekki hægt að segja að málið gangi
upp eins og leynilögreglusaga; nokkur dul er
enn um atvik, þannig að Sölvi eyðileggur
ekki alveg draugasöguna. Hann ritar vel og
rökvíslega og birtir mikið orðrétt úr heimild-
um.
Annar ritnefndarmaður, Sigurjón Páll
ísaksson, ritar styttri grein: „Gömul heimild
um Hraunþúfuklaustur", þar sem einnig er
stillt saman heimildum um óleyst vandamál,
þ.e.a.s. staðinn Hraunþúfuklaustur í Vestur-
dal, hvað það hafi eiginlega verið og hvenær.
Áherslan er hér á heimildum, einkum bréf-
kafla einum frá 18. öld, sem komið hafa í leit-
irnar síðan síðast var ritað yfirlit um þetta
efni.
Enn er ritstjóri að verki, Hjalti Pálsson,
sem skráir, aðallega eftir frásögn Tryggva
Guðlaugssonar og þó með stuðningi af
dómsskjölum, þáttinn „Landabrugg á bann-
árunum". Hygg ég hann sé einna fróðlegust
lesning í heftinu, þeim sem ekki eru mjög
sögulega sinnaðir. Heimildarmaður var sjálf-
ur margdæmdur bruggari, raunar ekki stór-
tækur. Frásögn hans bregður skýrri birtu á
tvöfeldni þá og sýndarmennsku sem gerði
bannlögin og framkvæmd þeirra að skrípa-
leik. Það er m.a. fróðlegt hvernig pólitík kem-
ur inn í frásögnina. Af sveitungum bruggar-
ans voru þeir helst iðju hans andvígir sem
fylgdu öndverðum stjórnmálaflokki. Hins
vegar þurfti hann aldrei að greiða sektirnar
þrjár: hann gerði orð dómsmálaráðherran-
um, flokksbróður sínum, að sér kæmi það
illa, og voru þær strikaðar út. (Þó ekki fyrr en
eftir Helga Skúla Kjartansson
ráðherra hafði loforð hans fyrir því að nú
væri hann hættur.)
Hannes skáld Pétursson, sem löngum hef-
ur verið Skagfirðingabók innan handar, ritar
hér af alkunnri íþrótt um „Slysför undan
Flatatungu", banaslys í kláfferju árið 1929.
Helga Kristjánsdóttir á Silfrastöðum ritar
æviþátt af Lilju Sigurðardóttur í Ásgarði og
gerir það vel og skilmerkilega. Lilja hefur
verið sérkennileg og stórbrotin hæfileika-
kona, og fer vel á að skipa þætti af henni
fremst í heftið.
Þá er af hinum lengri greinum aðeins
ónefnd „Samgöngur á sjó við Haganesvík á
20. öld" eftir Guðmund Sæmundsson frá
Neðra-Hauganesi. Er það stutt og greinar-
gott yfirlit um tilhögun siglinga á Haganes-
vík og fjölda skipa og skipaútgerða sem þar
koma við sögu. Ékki líflegt efni í sjálfu sér, en
þar sem svifgrúm gefst til, svo sem í upphafi
greinarinnar, sýnir Guðmundur sig prýði-
lega ritfæran: „Þannig tengdi póstbáturinn
saman um sex til sjö áratugi hinar dreifðu
byggðir þessa hrikalega landshluta, þar sem
vík skilur vini og fjörður frændur, en illfærir
fjallshryggir bönnuðu samgöngur á landi
mikinn hluta ársins fram um miðja þessa
öld.“
HELGARPÓSTURINN 31