Helgarpósturinn - 25.09.1986, Blaðsíða 18

eftir Jónínu Leósdóttur
mynd Jim Smart
Þegar ég gekk upp tröppur glœsilegs húss í Vogunum fyrir skemmstu, vissi
ég ekkert hvað biði mín handan við hurðina. Þetta var heimili manns, sem
langflestir vita hver er — en vita þó ekki hver er. Það er að segja: við þekkj-
um hann ísjón, en vitum fœstnokkuð um hann annað en það, að maðurinn
stendur nœr dauðanum en flestir aðrir hér á landi. Hann er daglega í návígi
við það, sem við hin óttumst mest og neitum í lengstu lög að horfast í augu
við.
Maðurinn heitir Davíð Ósvaldsson. Hann er útfararstjóri — tók við afföð-
ur sínum, sem á sínum tíma hafði tekið við af föður sínum. Útfararstjóri í
þriðja lið í karllegg hjá Líkkistuvinnu Eyvinds Árnasonar — einu elsta fjöl-
skyldufyrirtœki í Reykjavík. Þetta var það eina sem ég, eins og svo margir
aðrir, vissi um manninn. Þó hafði égséð hann í hverri einustu jarðarför, sem
ég hafði farið í um œvina.
LANGAÐI AÐ LÆRA AÐ
FUÚGA
Hið óvænta tók við um leið og dyrnar lukust
upp fyrir tilverknað dyrasímahnapps á efri hæð-
inni. Fyrir innan var ekki nokkur lifandi vera, en
ég gekk hins vegar beint á .... barnavagn. Og
uppi á stigabrúninni mátti heyra barnahjal og
glaðlega kvenmannsrödd, sem bauð mig vel-
komna. Þarna stóð þá húsmóðirin, Guðný
Helgadóttir, með einkasoninn og hinn raunveru-
lega húsbónda heimilisins, átta mánaða mynd-
arpilt. Þetta var einkabarnið á bænum, hann
Oswaldur, sem átti eftir að vera viðstaddur við-
talið til enda og stela senunni ótal sinnum frá
föðurnum, sem þó var meiningin að væri í aðal-
hlutverkinu.
_ Bakvið konuna og barnið birtist síðan Davíð
Ósvaldsson, útfararstjóri, og þá lá við að ég sneri
við og bæði afsökunar á ónæðinu. Ég hélt nefni-
lega að ég hefði farið húsavillt. Þessi strákslegi,
ljóshærði maður gat ekki verið útfararstjórinn,
sem gengur svo alvarlegur í bragði á undan
syrgjandi líkfylgdum. Þessi unglegi fjölskyldu-
faðir í Vogunum var gjörólíkur kjólfataklædda
manninum — næstum eins og af annarri kyn-
slóð.
En mikið rétt — ég var á réttum stað. Og þegar
við höfðum komið okkur fyrir í stórri og bjartri
stofunni, öll fjögur, spurði ég Davíð hvernig
stæði á því að hann hefði gerst útfararstjóri. Var
kannski gengið út frá því alla tíð að hann fylgdi
í fótspor feðranna?
„Nei, blessuð vertu. Ég ætlaði mér aldrei að
fara út í þetta og sór að málin skyldu ekki þróast
þannig hjá mér, eins og pabba. Hann hafði nefni-
lega aldrei ætlað að taka við af föður sínum
heldur, en svo æxlaðist þetta bara svona.
Þetta fór hins vegar á sama veg hvað mig
varðar. Pabbi dó þegar ég var rétt rúmlega tví-
tugur og ég tók við útfararþjónustunni til bráða-
birgða, en síðan eru liðnir meira en tveir áratug-
ir.“
— Hvers vegna var þad þér á móti skapi ad
feta í fótspor födur þíns og afa?
„Það kom nú margt til, sem erfitt er að rekja
í smáatriðum. Þó held ég að einn ákveðinn at-
burður hafi haft þar mikið að segja. Hann átti
sér stað þegar ég var svona 18 eða 19 ára. Þá
þurfti ég að fara með föður mínum að ná í lík
unglingspilts, sem hafði orðið undir dráttarvél.
Aðkoman var svo óhugnanleg, að ég var lengi
að ná mér á eftir. Þessi atburður varð meðal
annars til þess að ég ákvað að leggja eitthvað
annað fyrir mig.“
— Hvaö langaöi þig til aö gera meö lífiö?
„Helst hefði ég viljað læra flug, því ég er af-
skaplega mikill áhugamaður um þá íþrótt. Ég er
hins vegar með svo lélega sjón, að flugnám kom
aldrei til greina. Því var nú verr. En ég fór í Sam-
vinnuskólann og vann um nokkurra mánaða
skeið hjá Bifreiöum og landbúnaöarvélum, áður
en vinnan við útfararþjónustuna tók alfarið við.
Allan tímann var ég samt á þönum í kringum
starf föður míns, bæði í frístundum og þegar ég
gat fengið mig lausan úr vinnu."
— Vildi pabbi þinn ad þú tœkir viö af sér?
„Veistu, ég hef nú bara aldrei hugleitt það. Ég
hreinlega veit það ekki.“
MIKLAR BREYTINGAR EFTIR
STRÍÐ
— Þú hefur greinilega veriö viöloöandi þessa
atvinnugrein frá því aö þú manst eftir þér. Hef-
ur starfiö breysi mikiö á þeim tíma?
„Já, töluvert. Nú er t.d. yfirieitt ekki náð í lík
manna í heimahús eins og áður var, heldur för-
um við oftast á sjúkrahúsin í þeim erindum, því
yfirgnæfandi meirihluti fólks deyr á sjúkrastofn-
unum.
Húskveðjur hafa líka lagst af. Það varð svona
upp úr 1950 og við það breyttist starf útfarar-
stjórans heilmikið. Húskveðjurnar fóru fram
sama dag og jarðarfarirnar, en þetta voru bæna-
stundir á heimili hins iátna. Éins og þú getur
ímyndað þér, voru heimahús manna ekki alltaf
vel til þess fallin að hýsa þessar athafnir. Húsa-
kynnin voru oft svo þröng að erfitt var að at-
hafna sig þar með kistur. Það þurfti jafnvel að
taka úr glugga til þess að þetta tækist. Oft þurft-
um við að halda á kistunni niður þrönga, bratta
stiga og jafnframt að gæta þess að blóm og
kransar dyttu ekki af kistunni.
Eftir jarðarfarirnar var síðan iðulega athöfn
úti í kirkjugarði, með sálmasöng og bænum, svo
þú sérð að þetta er allt orðið mun einfaldara í
sniðum núna. Stríðið rak endahnútinn á þessar
breytingar. Það var líka upp úr stríðinu, eða árið
1948, sem bálfarir voru teknar upp hérlendis.
Menn eins og dr. Gunnlaugur Claessen og
Sveinn Björnsson, forseti, beittu sér fyrir stofn-
un Bálfarafélags íslands árið 1930 og á tímabili
voru lík send til Skotlands til brennslu. Þau voru
þá höfð í sérstökum kössum, sem hannaðir voru
með þennan flutning í huga, en þetta var auðvit-
að aflagt um leið og bálstofan í Fossvoginum tók
til starfa. Bálfarafélagið tók m.a. þátt í kostnað-
inum við byggingu bálstofunnar. Þetta voru af-
skaplega framsýnir menn, sem að þessu stóðu."
— Hver var svo fyrsti íslendingurinn, sem
brenndur var hérlendis?
„Það hittist nú þannig á, að það var dr. Gunn-
laugur Claessen, sem einmitt hafði unnið sem
dyggilegast að þessu og skrifað margar blaða-
greinar um málið."
VINSTRIMAÐUR
JARÐAÐUR í RAUÐRI
KISTU
— Hvaö gerir útfararstjóri nákvœmlega?
„Ég hjálpa fólki einfaldlega með allt, sem það
þarfnast aðstoðar við eftir lát ættingja eða vinar.
Það hringir í mig jafnt á nóttu sem degi og ég
reyni að leiðbeina því eftir bestu getu. A smíða-
stofunni eru kisturnar smíðaðar, ég færi líkið í
líkklæðin ef þess er óskað og kem því fyrir í kist-
unni. Síðan er ég náttúrulega viðstaddur athöfn-
ina — allt fram til þess að kistan fer ofan í mold-
ina.“
— Er hœgt aö velja um margar geröir af kist-
um — mismunandi fóöur, viöartegundir eöa
slíkt?'
„Kisturnar eru allar eins, aðeins misstórar.
Hins vegar er hægt að fá þær í hvaða lit sem er,
þó fólk athugi það oft ekki. Ég man t.d. eftir
manni, sem jarðaður var í dumbrauðri kistu.
Það var táknrænt fyrir stjórnmálaskoðanir
hans. Einnig kom eitt sinn til mín maður og bað
um að þau hjónin yrðu jarðsett í svörtum kistum
þegar þar að kæmi. Þau höfðu séð þetta á ferða-
lagi erlendis og orðið svo hrifin af þessu."
— Kemur fólk mikiö til þín í lifanda lífi meö
fyrirmœli varöandi útförina?
„Það er afskaplega sjaldgæft. Fólk hugsar helst
ekki um dauðann, ef það getur bægt hugsuninni
frá sér. Gamalt fólk er þó oft búið að gera
ákveðnar ráðstafanir, jafnvel skrifa lista yfir
eignir sínar og nöfn þeirra ættingja, sem þær
eiga að fá. Einnig lætur fóik oft eftir sig fyrir-
mæli um hvernig það óskar að staðið sé að útför-
inni, hvaða sálma eigi að syngja og annað þess
háttar.
Það er oftast fullorðna fólkið, sem er svona
forsjált því dauðinn er því nálægari. Þó eru þeir
einnig til, sem hreinlega geta ekki dáið, því þeir
eru svo hræddir við dauðann!"
— Hefur fólk einhverjar sérþarfir hvaö varöar
útfarir?
„Ja, það eru oft ýmsir smáhlutir settir í kist-
una, t.d. hárlokkur eða annað, sem hafði til-
finningalega þýðingu fyrir hinn látna. Áður fyrr
var líka alltaf sett sálmabók eða eintak af Passíu-
sálmunum í kisturnar, en það er ekki jafnal-
gengt lengur."
— Fara allir eins klœddir í kistuna, Davíö?
„Flestir fara í venjulegum líkklæðum, já. Það
kemur hins vegar fyrir að gamalt fólk sé búið að
taka til sérstaka náttkjóla, og jafnvel sængurföt,
sem það vill láta jarðsetja sig í. Svo eru einstaka
tilvik þegar beðið er um að fólk sé jarðað í fatn-
aði, sem á einhvern hátt er táknrænn fyrir það.“
— Hafa útfararstjórar í hinum ýmsu löndum
samband sín á milli?"
„Vissulega. Það eru t.d. gefin út tímarit innan
þessarar starfsgreinar.
Við fáum líka heimsóknir útlendinga hingað.
í fyrra voru t.d. staddir hér um það bil tuttugu
Austurríkismenn, sem starfa við útfararstofn-
anir þar í landi. Þeir urðu verulega hissa á því
hve þéttskipaðar kirkjurnar voru hér á landi við
útfarir. Þetta fannst þeim merkilegt og áttu því
ekki að venjast frá heimalandi sínu. Einnig voru
þeir undrandi á því hve vel hirt leiðin voru í
kirkjugörðunum, löngu eftir dauða fólksins."
RAKST Á EIGINKONUNA
í SNJÓSKAFLI
— En svo viö víkjum aö persónulegri málum.