Helgarpósturinn - 21.05.1987, Síða 22

Akranes —
skýjakljúfar
eydimerkur
Vignir Jóhannsson með Lát-lausa-sýnfingu) í
Gallerí Borg
Vignir Jóhannsson opnar sýningu á
verkum sínum í Gallerí Borg í dag
kl. 17.00. Hann er ad öllu jöfnu bú-
settur t Bandaríkjunum og hefur
verid idinn vid ad sýna þar vestra á
undanförnum árum. Hann spjallar
stuttlega vid HP um lífid og listina
og þjódernid I hinum stóra heimi.
„Eftir að hafa lokið námi við MHI
1978 kenndi ég þar einn vetur, fór
síðan til New York, í Rhode Island
School of Design, lauk þar námi '81
og hef síðan búið í Bandaríkjunum,
Iengst af í New York, en í vetur flutti
ég til Santa Fe í New Mexico. Þar
komst ég í samband við gallerí sem
tók mig upp á sína arma og sér nú
um allan minn feril. Ég geri ekkert
annað en að gera myndlist, þarf
engar áhyggjur að hafa af brauð-
stritinu. Ég lifði á myndlistinni í tvö
ár í New York, en fékk mér síðan
vinnu með. Það er erfitt að búa í
New York hvað þetta varðar. Þetta
er dýr borg og brauðstritið fyrir
listamann er oft á tíðum erfitt. Þetta
gera þó flestir, en ég var ekki
ánægður með það. Það stelur bæði
krafti og tíma frá myndlistinni.
Ég var ekki of spenntur fyrir að
flytja frá New York, en síðan reynd-
ist það mér mjög vel. Ég komst aftur
í tengsl við náttúru, fjöllin og fjar-
lægðirnar. Það er gott fyrir augað
að hvíla sig á fólki, neðanjarðarlest-
um og fjörutíu hæða húsum.
New York hefur gífurleg áhrif sem
hverfa alls ekki þó maður flytji það-
an. Borgarlífið var mjög áberandi í
mínum myndum, en núna er þetta
kannski orðin önnur blanda. Eyði-
merkurlandslagið í kringum Santa
Fe er farið að blandast við stórborg-
ina sem var blönduð íslandi fyrir. Is-
land er mjög sterkt hjá mér. Eg held
að maður komist ekki frá uppruna
sínum, jafnvel þó maður reyni, og
mér finnst æskan, ég ólst upp á
Akranesi, verða stöðugt sterkari hjá
mér. Fiskarnir í myndunum eru
örugglega þaðan komnir. Þeir verða
að tákni fyrir lífsbaráttuna sem
maður ólst upp við. Það er kannski
skrýtið að ég skuli vera að mála
fiska, búandi mörg hundruð kíló-
metra frá sjónum.
Fiskurinn er kannski líka einhver
þjóðernishyggja, fiskar og fólk
saman verða brauðstritstákn eins
og ég þekki það. En dýr í myndun-
um eru líka komin til af forminu,
þau eru mjúk í formi. Manneskjan
hefur skarpari línur og mjúka form-
ið vefur sig um það harða. Annars
er þetta ekkert nýtt, þetta er klass-
ískt þema, hér heima a.m.k.
Myndirnar eru ekki annað en
dagbækur þess sem maður er að
gera, þess sem maður er og sér og
skynjar. Þetta er ein allsherjar
blanda af áhrifum og samböndum
við umhverfið sem vinnst síðan úr
þegar maður fer að mála. Fyrir
nokkrum árum var meiri þjáning í
myndum mínum en núna er. Þær
eru orðnar léttari og meiri leikur í
þeim. Samt kemur þessi þjáning
alltaf fram líka, birtist í líkamanum
sem engist á myndfletinum. Maður
fer úr einu sálarástandi í annað, án
þess að vita endilega hvort það leið-
ir til einhvers betra en þess sem fyrir
var. Það getur verið listrænn efi, eða
eitthvað miklu veraldlegra. Sarrit er
listræni efinn minni núna vegna
þess að ég er sáttari við sjálfan mig
af því ég get einbeitt mér að listinni.
Myndirnar á þessari sýningu eru
næstum allar fingramálaðar, málað-
ar með puttunum, sem gefur sterk-
ari og beinni tengsl milli myndar-
innar og mín en ef ég notaði pensla.
Það er það besta sem gerist þegar
maður nær þannig sambandi við
málverkið að maður gleymi stund
og stað, þegar málverkið tekur af
manni völdin og það og undirmeð-
vitundin spila saman án þess að
heilinn sé eitthvað að krukka í það
samband. Maður verður einn í
heiminum.
Ég legg mikið upp úr vinnunni,
vinn mikið, mér líður ekki vel ef ég
get ekki einbeitt mér nægilega að
því sem ég er að gera. Það er aðal-
munaðurinn, að geta unnið dag og
nótt, og þess vegna eins gott að nýta
sér það á meðan varir.“
GIKKUR , vasabók eftir Nicholas
Pileggi, er nýútkominn á íslensku
með sérlega fallegri upphleyptri
kápu. Bókin er svokölluð Regn-
bogabók, en svo eru vasabrotsbæk-
ur sem Svart á hvítu gefur út og
dreifir m.a. í sjoppur nefndar. Þetta
eru „vandaðar spennusögur" og eru
nokkur nýlunda hér á bókamark-
aði.
Verðið er fyllilega samkeppnis-
fært við engilsaxneskar útgáfur af
þessari bók. Samkvæmt upplýsing-
um bóksala kostar enska útgáfan
383 krónur, ameríska útgáfan kost-
ar 414 krónur en sú íslenska 390
krónur. Mörgum finnst það merki-
legt, þar sem engilsaxnesku útgáf-
urnar eru gefnar út á markað sem
telur margar milljónir manna, með-
an örfá þúsund eru á hérlendum
markaði.
Bókaverslun upplýsti HP um, að
ísienska útgáfan virkaði eins og
hvati á sölu erlendu bókarinnar, og
spurning væri hvort fólk keypti
hvort tveggja á íslensku og ensku til
að bera saman? íslenska bókaútgáf-
an segir, að hún sé í samkeppni við
erlendu útgáfuna og verði að selja
bókina á samkeppnishæfu verði.
Álagningin sé í algeru lágmarki og
allur tilkostnaður sem minnstur.
Með mikilli sölu á góðum bókum
eigi dæmið að ganga upp.
LEIK//sfarsfcó/a íslands var slitið
síðastliðinn laugardag og er svo sem
ekki í frásögur færandi, nema hvað
þá voru í fyrsta sinn afhent verðlaun
sem kennd eru við Lárus Pálsson og
eru þeim veitt sem þykir hafa staðið
sig best hvað varðar framsögn og
flutning íslensks máls. Verðlaunin
hlaut Halldór Björnsson, en hann
fer einmitt með aðalhlutverkið í
sýningu Nemendaleikhússins á leik-
ritinu Rúnar og Killykki, sem að
undanförnu hefur gengið í Lindar-
bœ en sýningum fer nú fækkandi.
\AS\-útgáfan ætlar sér að gefa
út með haustinu þýðingu Þorsteins
Thorarensen á skáldsögu Klaus Rif-
bjerg, Den kroniske uskyld, en sú
saga er ein frægasta nútímaskáld-
saga Dana og þykir hið mesta önd-
vegisverk. Vinnuheiti bókarinnar
mun vera Hið sígilda sakleysi. Þor-
steinn lætur ekki þar við sitja í þýð-
ingum sínum, því hann er einnig að
þýða ævintýrið um Gosa, fyrir
Fjölvaútgáfuna, en þegar sú bók
kemur út í haust verður það í fyrsta.
sinn sem sagan birtist óstytt á ís-
lensku.
TONLIST
Leikhústónlist
eftir Atla Heimi Sveinsson
Nýlega frumsýndi Þjóðleikhúsið
Yermu eftir García Lorca. Þetta
var falleg sýning og eftirminnileg.
Saman fóru áhrifamikili Ieikur og
ægifagur skáldskapur. En tónlist-
ina vil ég gera hér að umtalsefni;
hún er eftir Hjálmar Ragnarsson.
Tónlistin er veigamikill þáttur í
þessari uppsetningu. Þó er þetta
hvorki söngleikur né ópera í
venjulegri merkingu, heldur leik-
rit, með mjög umfangsmiklu
músíkívafi. Erfitt er að greina milli
ljóðs og óbundins máls hjá Lorca,
og þar sem textinn nálgast Ijóðið
kemur músíkin til skjalanna.
Lausnir Hjálmars eru einfaldar og
snjallar. Hann notar mannsrödd-
ina, — einsöng eða kóra eftir at-
vikum, — með undirspili ásláttar-
hljóðfæra, engin önnur hljóðfæri.
Textalaus söngröddin myndar
undirspil við framsögn ljóðsins á
sviðinu (söngkonan er baksviðs)
og þar við leika ásláttarhljóðfærin
undir söng hennar. Hér er um að
ræða nýja gerð söngijóðs eða
„Lied“: Leikari með framsögn —
söngvari með vókalísur, auk
ásláttarhljóðfæra alls konar.
Tónlistin er ennfremur notuð til
að marka atriðaskiptingu, og jafn-
vel til að leggja áhersiu á vissa
staði textans. Og það má segja
Hjálmari til hróss, að þessa effekta
notar hann af mikilli sparsemi og
yfirvegun. Það er oft sullað ailtof
mikið með músík, bæði í leikhúsi
og kvikmyndum. Fáum er gefin sú
smekkvísi og innri menning að
lofa þögninni að tala. En þegar
hún er rofin, á réttum stað og
stundu, af réttum hljóðum, þá get-
ur músíkin upplokið miklum sálar-
víddum.
Stíll tónlistarinnar í Yermu er
þjóðlegur, án þess að vera bund-
inn neinu sérstöku landi. Þessi
tónlist er ekki fremur spönsk held-
ur en eitthvað annað. Hún á sér
rætur nálægt uppsprettum þjóð-
félagsins, en öll þjóðlög heimsins
eiga ýmislegt sameiginlegt, sem
erfitt er að henda reiður á. Tónlist-
in er öll einradda og hljómræn
hugsun hennar framandi. Hún
byggist upp á síendurteknum
hendingum, stundum með til-
brigðum. Hún er hvorki tónal né
atónal, þau hugtök grípa ekki um
þennan stíl. Finna má tónala
þyngdarpunkta, en ekki í þeirri
merkingu sem tam. Hindemith
leggur í þungamiðjur tónfesti. Og
undir söngnum bylur trumban
einhæf (ekki í neikvæðri merk-
ingu) og sefjandi.
Tvö löng atriði — konurnar að
þvo við ána og hátíð dýrlingsins —
eru eiginlega óperuatriði. Hjálmar
blandar saman söngvurum og
leikurum með góðum árangri.
Signý Sæmundsdóttir, ung söng-
kona, sem nemur í Vínarborg, er
eins konar forsöngvari. Hún syng-
ur mjög vel, af greind, músíkalíteti
og menntun; er stórefnileg lista-
kona. Kannski á Hjálmar eftir að
gera óperu um Yermu — ég veit
það ekki. En a.m.k. verður hann
að gera svítu úr þessari músík.
Hann og Lorca voru menn kvölds-
ins.
Þegar litið er yfir tónlistarsöguna
sést að tónskáld hafa oft gert líf-
vænlega leikhústónlist: Beethov-
en með Rústir Aþenu og Egmont,
Mendelssohn með Jónsmessunæt-
urdraum, Bizet með Alsírstúlkuna
og Grieg með Pétur Gaut. Og ef lit-
ið er yfir hina stuttu leiklistarsögu
íslands sést að hérlend tónskáld
hafa lagt mikinn og merkilegan
skerf til leikhússins. Páll ísólfsson
gerði kannski sína bestu tónlist
við Gullna hliðið, og Jón Leifs
gerði magnaða tónlist við Galdra-
Loft. Núlifandi tónskáld hafa flest-
öll unnið í leikhúsi, mismunandi
mikið eftir upplagi manna og
áhuga. Það er athyglisvert að hér
eru bestu tónskáld þjóðarinnar að
verki en ekki síbyljugrautarfram-
leiðendur. Þetta þakka ég einkum
Sveini Einarssyni, sem var laginn
að fá tónskáld til starfa, fyrst í Iðnó
og síðan í Þjóðleikhúsinu. Svo hef-
ur þetta orðið hefð í báðum þess-
um húsum.
Þegar ég læt hugann reika kem-
ur mörg frábær leikhústónlist upp
í hugann, og eflaust hef ég gleymt
ýmsu. Ég minnist frábærrar kór-
tónlistar Þorkels Sigurbjörnssonar
við Jón Arason; vísnalög Jóns Ás-
geirssonar við Hús skáldsins eru
fyrir löngu orðin eign alþjóðar; ég
held að kvatrófónía hafi heyrst í
fyrsta sinn hér í Skilnaði eftir
Kjartan Ragnarsson, en við það
leikrit gerði Áskell Másson frum-
leg hljóðtöl; ekki má gleyma hljóð-
list Gunnars Reynis Sveinssonar
við Stundarfrið eftir Guðmund
Steinsson; og Jón Nordal samdi
frábæra tónlist við leikrit Halldórs
Laxness, Silfurtúnglið og íslands-
klukkuna; Jón Þórarinsson við
Jómfrú Ragnheiði og Svartfugl.
Og Karólína Eiríksdóttir samdi fal-
lega tónlist við brúðusýningu;
Bláa ijósið. Og í gamla daga samdi
Leifur Þórarinsson snilldarlega
tónlist við Hornakóralinn eftir
Odd Björnsson (fyrsta íslenska
mjúsíkalið?), og þeir hinir sömu
gerðu gott barnaleikrit með
söngvum; Snjókarlinn. Og svo eru
þeir yngri duglegir líka, Árni
Harðarson og Jóhann G. Jóhanns-
son (ekki popparinn). Og leikfé-
lagið á Akureyri hefur líka fengið
tónskáld til liðs við sig; einhver
ánægjulegasta leikhúsvinna sem
undirritaður hefur innt af hendi
var þar nyrðra; Ég á gull og ger-
semi, leikritið sem Sveinn Einars-
son gerði um Sölva Helgason upp
úr bók Davíðs.
-A.H.S.
22 HELGARPÓSTURINN