Morgunblaðið - 28.05.1964, Blaðsíða 6

6
MORCUNBLAÐID
FimmtudagUT 28. maí 1964
Xómas Gudmundsson skáld afhendii' bókagjöfina.
Ragnar Jónsson gefur A. S. i.
5000 eintaka upplag listsögu
til byggingar listasafns
f GÆR var afhent við hátíð-
lega athöfn stórhöfðingleg
gjöf Ragnars Jónssonar for-
stjóra Helgafells til Alþýðu-
sambands íslands, þar sem
eru 5000 eintök af nýrri bók,
ritverki um íslenzka mynd-
list á 19. og 20. öld, sem Björn
Th. Björnsson listfræðingur
hefir samið. Skal andvirði
bókarinnar varið til bygging-
ar listasafns yfir listaverk
þau, er Ragnar Jónsson gaf
Alþýðusambandi íslands fyrir
3 árum.
Hannibal Valdemarsson bauð
gesti velkomna í sal miðstjórnar
A.S.Í. og þá sérstaklega Tómas
Guðmundsson, skáld, sem mætt-
uir var fyrir hönd gefanda. Tók
Tómas síðan til máls. Kvaðst
hann hafa fyrir þremur árum
haft þá ánægju að afhenda ASÍ
hina rausnarlegu gjöf frá Ragn-
ari Jónssyni. Og nú væri það sér
ánæigja að afhenda þessa við-
bótargjöf, sem verja skyldi til
að koma upp húsakynnum fyrir
listasafn A.S.Í. Hann gat þess að
upphaflega hefði bók þessi átt
að vera eitt bindi, en hefðu nú
orðig tvö. Hefði Ragnar áður lát-
ið þess getið og raunar gefið um
það fyrirheit að stuðla að stofni
fyrir byggingu yfir safnið. Hefði
hann nú staðið stórmannlega við
þetta heit sitt. Hann hefði að
sjá'lfsagðu borið 'hita og þunga
undirbúningsins að verki þessv,
en fleiri hefðu þar komið til.
Kvaðst hann hafa það fyrir satt,
að meirihluti verksins væri unn
inn í ólaunaðri eftirvinnu, bæði
starf prentara og prentmynda-
gerðar. Björn Th. Björnsson
hefði annast um verkið og hefði
íslenzkum bókmenntum þarna
bætzt merkilegt rit.
Tómas kvaðst að síðustu eiga
þá ósk fram að bera að með lista
safni A.S.Í. mætti gjöfin ná þeim
tilgangb sínum ag list yrði eign
almennings qg þá ekki síður að
aimenningur gæti gert listina að
lifandi staðreynd og aflvaka í
lífi sínu.
Siðan afhenti Tómas Guð-
mundsson Hannibal Valdemars-
syni eitt eintak hinnar nýju bók-
ar, seni tákn þess að bókin væri
reiðubúin til handa A.S.Í. til ráð
stöfunar.
Hannibal Valdemarsson þakk-
aði gjöfina. Kvað hann hugmynd
þessa einstæða, að láta bók reisa
hús yfir listasafn. Nú væri það
alþýða landsins og áhugi hennar
sem taka ætti við. Hann taldi það
skyldu alþýðunnar að innleysa
þessa merku gjöf. Þá gat hann
þess að stjórn listasafna A.S.I.
myndi hefjast handa um bygg-
ir.gu safnhúss. Hann óskaði Birni
Th. til hamingju með þetta verk.
Bað hann Tómas síðan færa Ragn
ari Jónssyni hinar beztu þakkir
sínar og stjórnar Alþýðusam-
bandsins fyrir þessa glæsilegu
gjöf.
Björn Th. Björnsson lýst síð-
ar, í fáum orðum verkinu. Þetta
fyrra bindi hæfist á aðdraganda
listascigu íslands og væri stýklað
á stóru allt frá siðaskiptum fram
til aldamóta 1800. Þá fjallaði bók
in um þá listamenn, er fra-m
hefðu komið síðan og allt til
1930. Síðara bindið skýrði svo frá
listamönnum okkar eftir 1930,
sem 'hefðu komið fram með nýj-
an stíl og nýjar stefnur otg bind-
inu lyki með yngstu listamönnum
okkar, sem nú eru starfandi.
Björn kvaðst vilja t^ka fram
Frmh. á bls. 8
Um „Þjóðsöngva“
Eixðars M. Jónssonar
ÞAÐ er einkennilegt, að varla
er hægt að ræða svo nokkurt mál
hér á landi, að ekki séu sam-
stundis komnir á vettvang ein-
hverjir menn, sem allt þykjast
vita, uppfullir með alls kyns
„leiðréttingar“, sem enga stoð
eiga í veruleikanum, en eru sett-
ar fram af því meira sjálfstrausti
sem þær eru fjarstæðari.
Einar M. Jónsson hefur ekki
getað við bundizt að fetta fingur
út í það, sem ég sagði um þjóð-
söng íslendinga. Hann bregður
yfir sig grímu hins trausta leið-
beinanda og hefur máls á þessum
orðum: „Erlendur virðist halda
tt
En hváð heidur sjálfur Einar
IVÍ. Jónsson? Halfti heldur, að
dýrðarsöngur Bretakónga, God
save our gracious king, sem menn
rauluðu stundum með Eldgömlu
Isafold og fleiri góðum vísum,
hafi verið þjóðsöngur íslendinga
í heila öld. Það vill til, að Bretar
eru ekki að ragast í smámunum.
Eða hvað skal segja um Hamlet
Shakespeares, sem hér hefur ver-
ið leikið mánuðum saman, er það
ekki aldeilis orðið íslenzkt skáld-
verk?
Ég lét orð að því liggja, að
þjóðin hefði gert Ó, guð vors
lands að þjóðsöng á landshöfð-
ingjatímabilinu. Einar M. Jóns-
son „leiðréttir" þá athugasemd
með þessum orðum: — „Sann-
leikurinn er sá, að „Eldgamla ísa-
fold“ var þjóðsöngur fslendinga
í 100 ár eða fram til þess tíma, er
þjóðin fékk fullveldi sitt 1918.
Eldgamla ísafold og Gamli Nói
munu, í flestum tilvikum hafa
verið fyrstu ljóðin, sem hvert
barn lærði á landi hér um síð-
ustu aldamót og miklu lengur.
En svo var eins og hendi væri
veifað. Þjóðin hætti skyndiléga
að syngja þetta gallaða æskuverk
Bjarna Thorarensen“.
Þannig hljóðar rökstuðningur
Einars M. Jónssonar. Og sá rök-
stuðningur er í senn óskýr og
barnalegur. Einar M. Jónsson
nefnir Gamla Npa á eftir Eld-
gömlu ísafold og segir síðan:
„sjálfsagt þótti að kyrja þann
Sjöng“, eins og hann eigi við
Gamla Nóa. En þá er hann raun-
ar að tala um hið „gallaða æsku-
verk Bjarna Thorarensen". Hann
heldur auðsjáanlega, að það sé
nóg að kyrja eitthvert lag nógu
oft — þá sé það orðið þjóðsöng-
ur. Hvað eigum við þá að segja
um Lofsöng Matthíasar, sem við
notum nú fyrir þjóðsöng, er hann
sunginn „við öll hugsanleg tæki-
færi“?
Sú staðhæfing Einars M. Jóns-
sonar, að dýrðarsöngur Breta-
kónga hafi verið þjóðsöngur ís-
lendinga, af því að hvert barn
hafi lært hann, er vitanlega út i
hött, enda var þá með sama rétti
hægt að kalla Gamla Nóa þjóð-
söng.
Menn sungu og léku Lofsöng
Matthíasar um síðustu aldamót
— ekki „við öll hugsanleg tæki-
færi“, eins og Einar M. Jónsson
segir um dýrðarsöng Bretakónga,
heldur við hátíðleg tækifæri eins
og nú. Að vísu gerðust hátíðleg
tækifæri sjaldnar þá, en nú. En
þó skal hér minnt á eitt slíkt:
Reykvikingar fögnuðu tuttug-
ustu öldinni með mikilli viðhöfn
eftir þeim mælikvarða, sem þá
tíðkaðist. Hátíðin hófst með
skrúðgöngu um helztu götur Mið-
bæjarins, og var staðnæmzt á
Austurvelli. Þar hófst samkoman
hálfri stundu fyrir miðnætti, með
því að lúðraflokkur lék — Ó,
guð vors lands. Þá flutti Þórhall- /
ur Bjarnason, síðar biskup, ræðu
af svölum Alþingishússins, og var
sú ræða sannarlega nógu hátíð-
leg til að vera flutt á eftir þjóð-
söng. v
Söngpallur hafði verið reistur
við styttu Thorvaldsens, sem stóð
á miðjum Austurvelli, og þar var
meðal annars sungið upphaf
aldamótaljóða Einars Benedikts-
sonar.
Ekki hef ég heyrt þess getið,
að Eldgamla ísafold eða Gamli
Framhald á bls. 8.
• Mjaldur
Kristján Hafliðason, spm
var á æskuárum sínum í kring-
um 1930 á Brjánslæk á Barða-
strönd, kom að máli við einn
blaðamanna Morgunblaðsins
vegna fréttarinnar um sjókind-
ina í Eyjafirði, sem virðist að
öllum líkindum hafa ve.nð
mjaldur. Sagðist hann muna
eftir því, að á æskuárum sínum
hefðí ^hvítleit hvalskepna,
mjaldur, komið reglulega á
hverju vori inn í Vatnsfjörð.
Fór hann inn um alla Barða-
strönd, sömu- leiðina á hverju
vori, og var engu líkara en
hann fylgdi sömu „áætlunar-
leið“ ár eftir ár. Ekki vissi fólk-
ið, hvort hér var ávallt um sama
hvalinn að ræða, en taldi það
hér um bil vist. „Þetta var hvít
og falleg, stór skepna“, sagði
Kristján. Oftast synti mjaldur-
inn í 20—100 metra fjarlægð frá
ströndinni, en kom stundum
upp að fjöru. Hann elti'báta, en
einvörðungu af forvitni, ekki af
ilhnlja.
• Axla byssurnar
Annars sagði Kristján aðal-
efni sitt vera það að vekja at-
hygli á hinni undarlegu dráps-
náttúru sumra manna. Ekki
hefði þessi skepna — að öllum
líkindum mjaldur, fyrr verið
komin inn í Eyjafjörð, en menn
hefðu ætlað að skjóta hana.
Vestur á Barðaströnd hefði eng
um dottið í hug að drepa þessa
fallegu, skemmtilegu og sjald-
séðu skepnu. Hún hefði komið
sumar eftir sumar, án þess að
verða fyrir nokkurri áreitni. Þó
var þetta á árum, þegar sums '
staðar var þröngt í búi, en nú
á velmegunardögum, þegar feitt
kjöt sýður í hverjum potti, axla
menn byssur sínar í drápshug.
Blaðamann þann, er talaði við
Barðstrendinginn, minnti, að
hann hefði heyrt, að það væri
ólánsvottur að drepa mjaldur.
Annan blaðamann minnti og,
að sá ætti að verða ólánsmaður,
sem yrði mjaldri að bana. ‘Ékki
fannst prentuð_ staðfesting á
þessu hjá Jóni Árnasyni, Jónasi
á Hrafnagili eða Ólafi Davíðs-
syni við fljótlega leit. Væri
gaman, ef einhverjir lesendur
Morgunblaðsins, sem kynnu að
hafa heyrt um þessa hjátrú,
sendu Velvakanda línu.
m „Mattak“
Orðið mjaldur er skylt orð-
inu mjöll og merkir að sjálf-
sögðu „hinn hvíti", eða „sá
mjallahvíti“.
Til gainans og fróðleiks má
bæta því við, að a.m.k. tvö orð-
tök eru til um mjaldurinn.
„Sjaldan bregst mjaldur af
miði“ er sagt um þann, sem er
sjálfum sér líkur, eins og „sjald-
an bregður mær vana sínum'*
eða „hann er enn við sama hey-
garðshornið". Þá er talað um,
að einhver „geymi hugmóðinn
sem mjaldurinn“, þ.e. sitji lengi
á reiði sinni, en hefni sín um
síðir.
Mjaldur er einnig til sem
nafn á gráum fressketti eða
högna.
Mjaldurinn er nprræn hval-
tegund, sem lifir í höfunum allt
í kringum norðurheimskaut. —•
Venjulega fer mjaldurinn um í
stórum flokkum, en einstaka
dýr flakkar suður á bóginn.
Éskimóar veiða mjaldurinn
vegna kjötsins, spiksins, lýsis-
ins og skinnsins. Hann er venju
lega 4—5 metra langur, en get-
ur orðið sex metra, og gefur af
sér 3—8 tunnur af lýsi. Húðiri
er notuð í svarðreipi, eins og af
rostungum, en einkum nota
Grænlendingar hana í mat. Er
húðin þá vindþurrkuð með
spikinu. Kallast sá réttur „Mat-
tak“ á máli skrælingja og þykir
herramannsmatur.
B0SCH
loftnetsstcngurnar
fáanlegar aftur í miklu úrvali.
Bræðurnir Ormsson hf.
Vesturgötu á.