Morgunblaðið - 28.05.1964, Blaðsíða 13

Fimmtuðagttr 28. maí 1964
MORGUNBLAÐID
13
Múhameðstrúarmanna. Meðan
Kehru vann að stjórnarmyndun,
boðuðu Múhameðstrúarmenn
,,dag beinna aðgerða" til þess að
íeggja áhrezlu á kröfur sínar.
Óeirðirnar hófust í Kalkútta og
á fimm dögum létu 6000 Múham-
eðstrúarmenn og Hindúar lífið.
DVfountba^n aðmírál'l, sem var
KÍðasti VcSítkonungur Breta í
Indlandi, ræddi við deiluaðila og
tjáði Nehru og öðrum leiðtagum
Þ.óðþingsflokksins, að Múham-
eðstrúarmenn myndu heldur
gera uppreisn en lúta „alind-
vers'kri" stjórn. Leiðtogarnir
ikváðust fremur vilja tvö ríki en
upplausn og Indland og Pakist-
an urðu óháð og sjálfstæð ríki
15. ágúst 1947.
Klu'kkan 12 á miðnætti aðfara
mótt hins 15. steig Nehru í ræðu-
stólinn á fjöldafundi í Delhí og
ávarpaði þjóð sina. „Fyrir mörg-
um árum“, 'hóf hann ræðu sina,
„mæltum vér oss mót við örlög-
in og nú er upprunnin sú stund,
(þeigar vonir vorar munu rætast,
ekki tU fulls, en að drjúgum
Ihiut.... Sú stund rennur upp,
sem sjaldan ber vig í sögunni,
þeigar vér stígum fram úr hinu
gamla og göngum inn í hið nýja,
(þegar öld lýkur, og þegar sál
þjóðar, sem lengi hefur verið
kúguð fær mál.“
Aðskilnaður Indlands og Pak-
istan kom ekki í veg fyrir mann
víg og ofbeldisverk Múhameðs-
trúarmanna og Hindúa. Þegar
Nehru ávarpaði þjóð sína ríkti
ógnaröld í landinu og hann ákall-
aði anda Gandhís og sagði: „Það
var kappsmái mesta mikilmenn-
is, sem .kynslóð vor hefur alið,
aö þerra hvert tár, sem hann sá.
Það kann að reynast oss ofvaxið
en meðan til eru tár og þjáning-
©r, er starfi voru ekki lokið.
Þetta er ekki stund til að ala
með sér iiian vilja eða koma með
ásakanir i garð annarra. Vor bíð-
ur það verkefni að reisa hið veg
lega hús, sem er frjálst Indland,
þar sem öll börn þess fá hæli.‘‘
Mánuðina eftir að Indland og
Pakistan fengu sjálfstæði varð
lítið lát á mannvígum. Nehru
ibrást við vandanum af festu og
einurð og tókst m.a. að fá vara-
forsætisráðhei-ra sinn, Vallabb-
hai Patei til samstarfs, en Pat-
hel hafði oft snúizt gegn skoð-
unum og stefnumálum Nehrus
meðan þeir voru báðir lærisvein-
ar Gandhís. í janúar 1948 var
Gahndi myrtur af ofstækisfullum
Hindúa, er hann var á leið til
bænasamkomu. Vakti morð hans
megna andúð á ofstækismönnum
meðal Indverja, hárra sem lágra.
Smám saman tókst Nehru og
'V'
Nehru og Gandhí skömmu áður en þcir voru handteknir 1942.
stjórn hans að lægja öldur ófrið-
arins og heimurinn várð 'vitni
að því, er Indverjar gengu frið-
samlega til mestu lýðræðislegu
kosninga, sem um getur í sögu
mannkynsins, og Nehru og f>jóð-
þingsflokkurinn unnu glæsi-
legan sigur. F.n hin sára reynsla
af hryðjuverkunum, sem fram-
in voru við vög^u hins nýja
Indlands heíiir sett sitt mark á
þjóðarforustu Nehrus. Hún varð
þess valdanöi, að Nehru varð
fremur sameiningartákn þjóðar
sinnar en skapandi nýs þjóðfé-
lags, og hóf hann upp yfir stjórn
málaleg deilumál, sem hefðji
getað orðið honum fótakefli.
Aður en Nehru varð forsætis-
ráðherra var hann talinn róttæk-
ur bylingarmaður, en þegar hann
tók við émbættinu urðu á vegi
hans vandamái, sem hann hafði
ekki gert ráð fyrir að mæta.
Byltingarmaðurinn var 'kvaddur
til ábyrgðarstarfa á opinberum
vettvangi og heimurinn reyndi
að dærpa athafnir hans í ljósi yfir
lýstrar viðleitni hans og þeirra
hugsjóna, sem liann hafði barizt
fyrir áður. Hugsjóna umburðar-
lyndls og veraldlegs lýðræðis.
Hann stóð nú andspænis Hindúa
sið, sem var bæði tillitslaus og
herskár. Nehru fordæmdi trúar-
flokkaríg, héraðaríg og stéttaríg,
sem hann taidi alvarlegustu
hættu, er ógnaði einingu lands-
ins og reyndi eftir megni að
hamla gegn henni! Til þess að
hamla gegn trúarflokkaríg knúði
Nehrú flokksbræður sína til að
fallast á réttaröryggi til handa
hinum 35,4 milljónum Múhameðs
Nelrru á barusaldri með ioreldrum sínuin
trúarmanna í landinu. Sem mót-
vægi gegn héraðaríg sá hann um
að stjórn lanósins fengi mikil
völd og að enskan yrði um stund-
arsakir jafnrétthá hindí í opin-
beru lífi. Gegn stéttaskiptingunni
réðst hann með því að banna
með lögum, að mönnum væri
skipað í hóp stéttleysingja eða
hinna óhreinu. Vakti þetta mikla
úlfúð meðal æðri stéttanna.
1950, þegar Patel lézt, hvarf
síðasti keppmautur Nehrús um
forystu Þjóðþingsflokksins af
sjónarsviðinu Þegar forsætisráð-
herrann ferðaðist um landið
flykktist mannfjöldinn að hon-
um til þess að hlýða á hann og
hylla hann. Þegar Nehru talaði
við bændur notaði hann ekki
hinn fágaða ræðustíl, sem ein-
| kenndi þingræður hans, en talaði
blaðalaust og óundirbúið og
ræddi ólíkustu málefni. Þetta
samband við alþýðu landsins,
sem einkum var tilfinningalegs
eðlis, kalla Indverjar „darsjan“
(heilagt samneyti). Mannfjöldinn
öðlaðist á einhvern hátt fullvissu,
ekki fyrst og fremst af orðum
Nehrus heldur af návist hans.
Hann talaði oft við fólkið eins og
óþæg börn, ávítaði það fyrir að
halda fast við kúadýrkun og fvrir
að trúa á stjörr.uspekina og mann
fjöldinn tók undir fagnaðar-
lætin.
Fyrsta fimm ára áætlun Ind-
lands kom tii framkvæmdá 1951.
Var hún vart annéyð en fallega
orðuð áætlun um framkvæmdir
ríkisins og varfærnisleg tilraun
til þess að hefja áætlunarbúskap.
Árið 1954, þegar allir töluðu um
áætlanir og íramfarir £ Kína,
kom Nehru úr heimsókn til Pek-
ing, sannfærður um að Indverjar
yrðu að herða róðurinn. f næstu
fimm ára áæliun átti að tvöfalda
fjárfestingu ríkisins og miða
að því að auka þjóðartekjurnar
um 25%. Fimm ára áætlanir hafa
verið gerðar i Jndlandi til þessa,
og sagði Nehru að með þeim
væri hann smám saman að leiða
landið inn á braut sósíalismans.
Nehru gegndi auk forsætisráð-
herraembættisins mörgum öðr-
urn embættum innan stjórnarinn-
ar. T.d. hefur hann verið utan'-
ríkisráðherra, varnarmálaráð-
herra, og fjármálaráðherra. Hann
tók við embættunum þegar hon-
um fannst sviðin, sem þau spanna
þarfnast sérstakrar athygli. Bæði
í utan- og innanríkismálum hef-
ur hann farið bil beggja og þetta
hefur breitt manninum, sem eitt
sinn var fremstur byltingar-
manna innan brezka 'samveldisins
í þjóðarleiðtoga.
í þessu nýja hlutverki varð
Nehru að hægja ferðina, slá ýms-
um m.álum á frest og leggja á
hilluna þau, sem líklegust voru
til þess að valda miklum deilum.
Völdin rændu Nehru stillingu, en
gæddu hann þó um leið þolin-
mæði. Hann varð fúsari til þess
að semja, re;ðubúinn að atyrða
fjöldann, en snerist aldrei af i
alvöru gegn hinum fornu siðvenj
um, svo sem kúadýrkun. Þótt
hann þrumaði yfir löndum sín-
urn og ávítaði þá fyrir dugleysi,
seinlæti og áhyggjulaust aga-
ieysi unni hann þeim af sama
íalsleysi og þeir honum og í því
var styrkur hans einmitt fólg-
inn. ,
Árið 1948, gerði Nehru þegar
grein fyrir stefnu Indverja í
utanríkismálum, hlutleysisstefn-
unni, og sagði: „Vér munum
gæta þess að styðja ekki einn
hóp öðrum fremur » . . en vera
hlutlausir í þeim (málum), sem
ekki snerta' oss beinlinis . . .
Augljóst er að Indland getur
hvorugri ríkjablökkinni samein-
azt.“ Nehru sagði, að hlutverk
Indlands væri fremur, að efla
skilning og koma á sáttum milli
Sovétríkjanna og Bandaríkjanna.
Á vettvangi heimsmálanna var
það markmið Nehrus og stjórnar
hans að reyna að koma í veg fyrir
að til vopnaviðskipta kæmi milli
hinna stríðandi meginafla. Til
þess að reyna að fá þjóðir til
að falla frá valdbeitingu,
samdi Nehru ,.pansjíl“ eða stefnu
skráratriðin fimm, sem eru:
„gagnkvæm viourkenning ríkja
á yfirráðum yfir eigin landi, af-
neitun ofbeldis, afskiptaleysi um
innahríkismái hvers annars, jafn
rétti, friðsamleg samibúð.‘‘ Samn-
inga, sem feia í sér þessi fimm
atriði gerði Nehru við 16 Iönd.
m.a. Kínverska Alþýðulýðveldið.
En Kínverjar rufu þessa samn-
inga, sem kunnugt er, tóku að
sýna ásælni á landamærum Ind-
lands og haustið 1962 urðu Ind-
verjar að senda öflugan liðsstyrk
til landamæranna til þess að
stöðva framsókn Kínverja. Kald
hæðni örlaganna hagaði því svo
til, að maðurinn, sem hvað mest
hafði talað um frið í heiminum
og skorað á þjóðirnar að varð-
veita hann, hvatti nú þjóð sína
í vopnuðum á.tökum. í yfirlýs-
ingu, sem Nehru gaf út, þegar
indverski herinn hélt elfdur til
landamæránna sagði hann m.a.:
„Við höfum orðið fyrir alvar-
legu áfalli. Vð lifðum í óraun-
verulega andrúmslofti, sem við
höfum sjálf skapað, en n höf-
um við verjð hrist út úr þvi
ÖU saman bæði ríkisstjórin og
þjóðin.“
Nehru, forsætisráðherra og
tekin fyrir nokkrum mánuð
- L/ós/ð er slokknab
Framhald af bls. 1.
• 12 daga þjóðarsorg
Þegar er fréttist í morgun,
að Nehru væri aftur orðinn al-
varlega veikur, tók mannfjöldi
að safnazt saman umhverfis
heimili hans og á strætum Nýju
Dehli var heilsufar hans aðal
umræðuefni manna. Indverska
útvarpið aflýsti fljótlega fyrir-
hugaðri dagskrá og útvarpaði
þess í stað sígildri tónlist — og
síðar eingöngu sorgartónlist eftir
að fregnin um lát forsætisráð-
herrans barst. Eftir það jókst
mjög fólksstraumurinn að heim-
ili hins látna og lá við umferðar-
öngþveiti.
Það var innanríkisráðherrann,
Nanda, sep skýrði frá láti Nehr-
us, með nærfellt sömu orðum og
Nehru hafði sjálfur viðhafj: er
Gandhi lézt. Sagði Nanda að-
eins: „Ljósið hefur slokknað". Er
mannfjöldanum barst fregnin,
setti alla hljóða — og eftir það
var grátið á götum Nýju Dehli.
Fánar voru dregnir í hálfu stöng
hvarvetna og ríkisstjórnin lýsti
yfir 12 daga þjóðarsorg.
Nokkrum klukkustundum síð-
ar hafði líki Nehrus verið komið
fyrir á börum á tröppum forsæt-
isráðherrabústaðarins til þess
að fólki gæfist . kostur á
að kveðja leiðtoga sinn hinztu
kveðju. Höfðu hundruð þúsunda
mánna gengið þar íram hjá í
kvöld.
Á morgun fer fram bálför
Nehrus, 'skammt þar frá er bál-
för Gandhis var gerð fyrir 16
árum. Var fyrir nokkrum. árum
lokið við að reisa Gandhi þar
minnismerki. Fulltrúar fjölda
Indira, dóttir hans. Myndin var
um.
l þ;óða eru þegar farnir af stað
I til Nýju Delhi til að vera við út-
förina. Sumir eiga um langan veg
að fara og munu gerðar ráðstaf-
anir til að fresta útförinni um
nokkrar klukkustundir þeirra
vegna, ef þess gerist þörf.
Fulltrúar Bandaríkjanna við
útförina verður Dean Rusk, ut-
anríkisráðherra og lagði hann
upp þegar í dag, ásamt Chavan,
landvamaráðherra Indlands, sem
var í heimsókn í Bandaríkjunum,
en hélt þegar heimleiðis, \er hann
heyrði hvað gerzt hafði. Fulltrúi
brezku krúnunnar verður Sir
Alec Douglas Home, forsætisráð-
herra, en með honum fór einnig
Mountbatten lávarður, sem var
síðasti varakonungui; Breta í
Indlandi áður en landið fékk
sjálfstæði. Ennfremur verður
viðstaddur George Brown, vara-
formáður brezka verkamanna-
flokksins. Fulltrúi Sovétstjórnar-
innar verður Alexei Kosygin,
vara-forsætisráðherra.
• Nanda forsætisráðherra
Aðeins nokkrum klukku-
stundum eftir að kunnugt varð
um fráfall Nehrus, sór G. L.
Nanda, innanríkisráðherra, eið að
stjórnarskrá Indlands og tók við
embætti forsætisráðherra. Mun
hann gegna því þar til Congress-
flokkurinn kýs eftirmann Nehr-
us í forsæti flokksins. Elcki mun
Nehru hafa valið eftirmann sinn,
ert líklegast er talið, að Shiastri,
sem verið hefur hans hægri hönd
frá því hann yeiHtist í vetur,
verði forsætisráðherra Indlands,
— þótt aðrir komi einnig til
greina. Allir samráðherrar
Nehrus hafa heitið að starfa með
Nunda fyrst um sinn.