Morgunblaðið - 19.08.1965, Blaðsíða 15

Fimmtudagtfr 19. ágúst 1965
MOHGUNBLADIÐ
15
Sr. Jón Hnefill Aðalsteinsson skrifar
AUSTURLANDSBRÉF
Bskifirffi 11. ágúst.
PAPEY er um margt ein-
stök. Hún er eina byggða
eyjan fyrir Austurlandi. Lík-
ur eru til, að hún hafi verið
byggð fyrr en landið sjálft.
Þar hefur búsæld verið svo
mikil fyrr á öldum, að ekki
þótti einleikinn auður Pap-
eyjarbænda. Sagði þjóðtrúin
að þeir gengju í sérstökum
töfrabuxum, Papeyjarbuxum,
sem höfðu þá náttúru, að eig-
endum þeirra varð ekki fjár
vant. Loks hefur Papey far-
ið í eyði í seinni tíð eins og
aðrir afskekktir og einangr-
aðir iandshlutar, en ólíkt
þeirra örlögum öðru sinni
komizt í byggð. Er nú búið
þar myndarlega eins og ;afn-
an fyrr, hversu lengi sem sú
byggð mun nú vara.
Papey er lág klettaey, nokk
uð vogskorin. Tilsýhdar svip-
ar til bennar eyjum af á-
þekkri stærð, sem liggja
nærri Hjaltlandi og Orkneyj-
um. Er því ekki fjarn að
álykta, að munkunium, sem
þaðan lögðu upp á flótta und-
an vík-ngum, hafði lundizt
þeir eins og komnir heim
þegar þeir höfðu stýrt keip-
um súium inn í einhvern
Papey i arvoginn.
an klettahól eins og þeir
koma fyrir frá náttúrunnar
hendi. Vegna lögunarinnar
hefur hann trúlega fengið á
sig það orð, að þarna væri
spákona grafin. Engar sagnir
eru varðveitiar í Papey um
þetta völuleiði aðrar en nafn
ið.
Ekki höfum við lengi geng-
ið í þokunni þegar Gústaf
stanzar, bendir fram fyrir
sig og segir: „Hvað er þetta?
Hvað heldur nú þjóðminja-
vörður að hér hafi verið?“
Við horfum allir á móaþýfið,
en sjáum lítið fyrst í stað.
en þegar nánar er að gætt
sést eins og móta fyrir garði,
sem er nærri sokkinn í jörð,
en þó má enn sjá hvar legiff
hefur. Fylgdum við garðsrúst
um þessum yfir þvera eyna
frá Selvogi í Höfðavík, en
víðast hvar sást hann mjög
ógreinilega. Var okkur það
nokkur ráðgáta í hvaða
augnamiði garðurinn hefði
verið gerður og komum.st við
að engri niðurstöðu.
Sölvaeiði heitir lítill kletts-
hólmi á milli Höfðavíkur og
Áttæringsvogar. Þar á klett-
um mótar fyrir gömlu vegg-
lagi, sem eftir útliti og legu
gæti verið meira en þúsund
ára gamalt. Þarna er hugs-
Undir Helllsbjargl. Gústaf bóndi rekur í orffabelginn atvik
aff því er trékrossarnir fundust. Þjóðminjavörður fylgist
meff því að belgurinn taki rétt viff.
í dag er rétt ár liðið frá
því að við áttum leið til Pap
eyjar nokkrir undir leiðsögn
þjóðminjavarðar á vegum
ráðuneytisstjóra mennta-
málaráðuneytisins. Var ferð
in gerð í því skyni að kanna
hvað í fljótu bargði sæist af
fornum minjum þar í eynni.
Þegar við stigum á land lá
þoka yfir, svo lágt, að hún
sleikti grassvörðinn. En ein-
'hver í hópnum þekkti sjávar-
götuna úr Áttæringsvoginum
og áður en við vitum af erum
við komin heim á hlað. Varð
Gústaf bóndi allshugar feg-
inn komu þjóðminjavarðar á
staðinn og tók vel undir að
leiðbeina um eyna, en þó
ekki fyrr en gestir hefðu þeg-
ið góðgerðir.
Útbúnir reku, orðabelg og
myndavélum leggur svo hóp-
urinn af stað í könnunarferð-
ina. Fyrst er staðnæmzt við
svokallað völuleiði, sem er
skamrht í útnoröur frá bæn-
um. Gengum við umlhverfis
það, potuðum í það með rek-
unni, en grófum ekki. Virtist
þarna um að ræða venjuleg-
sem líklegt mátti telja að
eithvað fyndist. Grófum við
þarna holu 70 sentimetra á
dýpt, en þá komum við niður
á malarlag, án þess að nokk-
Eystrahorni og allt norður
um Skrúð. Gegnt okkur t
vestri gnæfir Búlandstindur
blár og tígulegur. Dvelst okk
ur um stund við þessa fallegu
mynd, en síðan liggur leiðin
fram hjá Liljustöðum, fornu
eyðibýli, og niður að írsku-
hólum.
Við írskuhóla hafa til
skamms tíma verið forn-
minjar, trúlega markverðar,
sem nú eru horfnar í sjó
fram. Var þar öskuihaugur,
sem sjórinn braut smám sam-
an, og hellur af sérstakri gerð
Séff niður í einn Papeyjarvoginn.
anlegt að sé ein af elztu minj-
unum í Papey, en um það
verður að sjálfsögðu ekki
sagt með neinni vissu nema
eftir nánari rannsókn.
Skammt frá Sölvaeiði, ögn
vestar, heita Krosshólar, en
allar örnefnasagnir þarna í
eyjunni eru mjög bliknaðar.
ÍSTú byrjar að rofa til og
brátt nær sólin sér fram úr
skýjaþykkni og sviptir burt
þokunni. Við sveigjum nú til
austurs framhjá Eldriðavík-
um og staðnæmumst ekki
fyrr en við Papatættur svo-
nefndar. Þarna kom Daniel
Bruun á sínum tíma og gróf
tvær gryfjur, sem enn sést
móta fyrir. En hann var tíma
naumur og gat því ekki gefið
sig að þessum rannsóknum að
neinu gagni. Áður en hann
fór bannaði hann að snerta
við gryfjunum eða öðru
þarna. Daniel Bruun auðn-
aðist ekki að gera frekari
rannsóknir í Papatættum.
Hann dó skömmu eftir þetta.
Við tókum nu fram r^jtuna
og byrjuðum að grafa í Papa-
tættur. Völctum við stáð þar
urs staðar hefði örlað á mann
vistarlagi í greftinum. Sást
hvorki votta fynr gólfskán né
neitt annað, gæfi til kynna
að þarna væru fornir manna-
bústaðir. Syelítið vonsviknir
hættum við þarna og völdum
annan stað fyrir prófgryfju,
og grófum þar niður í möl.
En það fór á sömu leið. Mann
vistarlag var þarna ékki.
Tuttugu og þrjá sentimetra
frá yfirborði var hvítt ösku-
lag, sem við höldum að geti
verið frá 1362.
Þegar við höfum gefið upp
alla von um að finna nokkr-
ar fornminjar í Papatættum
verður okkur aftur litið út á
bakkana hjá Eldriðavíkum.
Þar markar fyrir tóftum, sem
vel gætu verið leifar manna-
bústaða, og eru öllu líklegri
til þess, en þær Papatættur,
sem nú eru kallaðar svo. En
dagurinn leið og við höfðum
ekki tíma til að gera rann-
sóknir eða prófgryfjur víða,
því að enn var eftir að líta á
nokkra merkilega staði.
Hrafnabjörg heita syðst á
austurbrún eyjarinnar. Rís
þar upp klettahryggur í all-
mikla hæð og er af honum
útsýni gott. Nú hefur einnig
birt inn til landsins svo að
við sjáum ströndina frá
komu þar fram úr rofabörð-
unum, er sjórinn braut þau
niður. Hellur þessum líkar
eru ekki til nema í Rauðu-
skriðum milli Hamars og
Háls í Hamarsfirði. Virðast
hellurnar hafa verið fluttar
þaðan til að nota þær á þak,
því að þær eru ólíkar öllu
grjóti í Papey. Langt mun
síðan hellur þessar hafa verið
fluttar og þeir sem það gerðu
munu ekki hafa átt margra
kosta völ um árefti. Gústaf
segir okkur, að engum mundi
koma til hugar að flytja þak-
hellur þessa vegalengd nú.
Nú virðum við fyrir akk>ur
sjávarbakkann. Öskulagið,
sem við álítum að sé frá
1362, er þarna greinilegt, en
það er eina öskulag, sem sést
vel í eynni. Nokkru neðar en
öskulagið má merkja mann-
vistarskán og í henni finnum
við m.a. beinaösku. Öskulagið
er slitið á nærri átta metra
svæði og á því svæði er einn-
ig mannvistarlag í svipaðri
hæð og hitt. Um það bil þrjá-
tíu og sjö sentimetra jarð-
veggþykkt er yfir mannvist-
arlaginu, sem nær um tíu
metra leið eftir sjávarbakkan
um.
Árið 1927 var lögð vatns-
leiðsla í Papeyjarbæ. Það er
Kirkjan í Papey.
út af fyrir sig ekki í frásögur
færandi, en var þó myndar-
legt framtak á sínum tíma,
því að vatnsleiðslan er 400
metra löng. Hitt þótti meiri
tíðindum sæta, að þegar graf-
ið var fyrir vatnsleiðslunni
fundust tíu litlir trékrossar
undir Hellisbjargi, skammt
frá vatnsupptökunum. Kross-
ar þessir, sem eru trénegld-
ir, eru nú geymdir á Þjóð-
minjasafni.
Síðasti viðkomustaður okk-
ar í eynni er undir Hellis-
bjargi þar sem trékrossarnir
fundust. Gústaf bendir okk-
ur á staðinn. Hann var sjálf-
ur við vatnsleiðslugröftinn og
man enn þegar krossarnir
komu í ljós í moldinni. Þarna
er tóft, sex sinnum fimm
metra að stærð og þar rétt
fyrir utan segir Gústaf að
krossarnir hafi verið, undir
mólaginu. Við gerum tvær
prófgryfjur þarna, en ekkert
markvert kemur í ljós. Ösku-
lagið frá 1362 er á sínum stað
en að öðru leyti verður fyr-
ir okkur móblandinn jarð-
vegur svo langt niður sem
við gröfum.
Vestur á eynni fréttum við
um örnefni, sem ekki vinnst
tóm til að hyggja að. Þar
heita Goðatættur. Þar er sagt
að haugaeldum hafi sézt
bregða fyrir. Eitt sinn sáu sex
menn eld þar í einu, héldu að
Papeyjarbær væri að brenna
og fóru til eyjarinnar á bát.
Kvöldsett er þegar bátur-
inn skriður út Áttæringsvog-
inn á leið frá Papey. Gústaf,
systir hans, dóttir og dóttur-
dóttir, allt heimilisfólkið, hef
ur fylgt okkur til sjávar,
stendur í fjörunni og horfir
á eftir bátnum. Kvöldið er
einkar kyrrt og milt, sjórinn
sléttur og friður og ró yfir
vörinni. Á slíkum stundum
gæti maður hugsað sér, að
munkar hefðu eitt sinn kom-
ið saman til bænahalds þar í
eynni.
J. H. A.
A hlaffimi i Papey.