Morgunblaðið - 29.05.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 29. MAÍ 1979
Eiias Kristjánsson:
Vegir að
moldu skulu verða
Þaö helsta í fréttum undanfarið
er varðar veiíagerð eru málefni
fyrirtaekisins Olíumöl h/f, en
skuldir þess fyrirtækis munu nú
vera yfir 1,1 milljarður.
Fólk spyr að líkindum hvernig
má þetta ske og eru það vissulega
margir hlutir sem koma inn í þá
hörmulegu mynd, en stærsti þátt-
urinn fyrir þessari skuldasúpu er
of djörf fjárfestingarstefna fyrir-
tækisins í vélum og útbúnaði.
Flón, segja sumir forstöðumenn
og áhugamenn um stofnun og
rekstur þessa fyrirtækis, en íhug-
ull rannsóknardómur myndi segja
að þeir hefðu verið í góðri trú, og
vissulega voru forstöðumennirnir
í góðri trú, en einfaldlega mis-
reiknuðu tregðulögmálið í ís-
lenskri stjórnmálasálfræði.
Árið 1969 markaði gamla við-
reisnarstjórnin, undir forystu
Hellubóndans, gerbreytta vega-
gerðarstefnu. Rætt var við Al-
þjóðabankann og tjáði bankinn sig
viljugan til að hjálpa Islendingum
fjárhagslega til að koma á varan-
legu vegakerfi, en krafðist þess að
hlutlaus skýrsla yrði gerð um
ástand vegamála og stefna yrði
mörkuð fram í tímann.
Heimsþekkt danskt fyrirtæki
var fengið til þessa verks og voru
niðurstöður þær helstar, að á milli
400—500 km þyldu enga bið að fá
bundið slitlag, vegna viðhalds-
kostnaðar, og samþykkti bankinn
að efni sem olíumöl hentaði fyrir
umferðarþunga á Islandi, sam-
kvæmt góðri reynslu Svía og
Norðmanna. Samkvæmt þessu
hófust framkvæmdir og var lagð-
ur mjög góður vegur að Selfossi og
upp í Kotlafjörð. Framkvæmdum
þessum lauk í árslok 1972.
Snemma árs 1973 lá fyrir hönnun
á vegi upp fyrir Tíðaskarð og
útboðslýsingar tilbúnar á ensku,
en sá háttur var hafður á, vegna
þess að þessar framkvæmdir áttu
að hafa þann möguleika að bjóð-
ast út á alþjóðlegum verktaka-
markaði. Áf Kjaiarnesfram-
kvæmdum varð þó ekki, því um
vorið kom í ljós, að vegauppbygg-
ingarstefna Ingólfs Jónssonar
hafði runnið sitt endaskeið.
Vinstri stjórn var í landinu og
þurfti að gera hlutina allt öðru-
vísi. Hafist var handa við að
byggja brýrnar yfir sandana. Góð
framkvæmd á sína vísu, en sá galli
var á að í dönsku skýrslunni var
talið, að fyrst ætti að leggja
bundið slitlag á 400—500 km til að
minnka hinn gríðarlega viðhalds-
kostnað, sem í raun er óviðráðan-
legur og ekki ætti að ráðast í
byggingu þessara brúa fyrr en því
verki væri lokið, eða um það bil á
árinu 1976. Og þegar Seðlabanka-
stjóri og þáverandi vegamálastjóri
fóru til Washington til að ræða
áframhaldandi lántökur, var þeim
óbeint sagt, að Alþjóðabankinn
tæki ekki þátt í því að byggja
minnisvarða fyrir stjórnmála-
menn (Hannibal), jafnvel þótt á
1100 ára afmæli væri. Fjárskortur
var of mikill til þess í vanþróuðu
löndunum og skynsemi og arðsemi
yrði að ráða.
Frá þessum tíma hefur fé til
nýbygginga og slitlaga farið hrað-
minnkandi og annar minnisvarði,
sem er Borgarfjarðarbrúin, hefur
komið inn í myndina og seinkað
þróuninni um mörg ár. Greinar-
höfundur er þó á þeirri skoðun að
Borgarfjarðarbrúin sé rökrétt
framkvæmd, en ekki tímabær,
svipað og brýrnar yfir Skeiðarár-
sand.
Árið 1973 á dánardægri vega-
uppbyggingarstefnu viðreisnar-
stjórnarinnar var fyrirtækið Olíu-
möl h/f búið að fjárfesta í sinni
þriðju olíumalarblöndunarstöð og
olíuinnflutningsstöð í Hafnarfirði
var að komast á framkvæmdastig.
Voru því þar með örlög fyrirtækis-
ins ráðin, því samtímis þessum
miklu fjárfestingum sagði Alþingi
við Vegagerð íslands, af moldu
ertu komin, að moldu skaltu aftur
verða.
Föst rök og útreikningar verk-
fræðinga Vegagerðarinnar bitu
ekkert á alþingismenn og stjórn-
málaflokka, þótt sýnt sé fram á að
flestir vegir sem fá bundið slitlag
skili u.þ.b. 40—60% arðsemi og
sums staðar um og yfir 80%.
Alþingismenn hafa í raun hagað
sér gagnvart verkfræðingum VR
eins og rauðir varðliðar í Kína
gegn menntamönnum þar í landi í
menningarbyltingunni á sínum
tíma, með svipuðum afleiðingum
en þó verri, því það tókst að reka
varðliðana heim en íslenskir þing-
menn eru aldrei stæltari en nú í að
hindra skref fram á við. Varð
þetta m.a. til þess að hraðbrauta-
verkfræðingur no. 1 hjá VR fann
sér starfsgrundvöll í Sudan og
Mailí, en í Malí voru 1974 7500 km
af varanlegum vegum og mikið
framundan í vegagerð.
Skýrsla samgönguráðherra um
framkvæmd vegaáætlunar 1978
frá apríl 1979 er hrikalegt dæmi
um það, hvernig ekki á að standa
að vegagerð í landinu, því ótrúlega
mikið er í húfi að nú sé strax hafið
stórátak í gerð slitlaga, sem eftir-
farandi dæmi mun sanna.
I dæmi þessu er reiknað með að
þegar komið er að það miklu
viðhaldi á vegkafla, að þurfi að
aka 15 cm lagi af unnu efni ofan á
veginn, sé í staðinn ekið 10 cm lagi
af unnu efni og síðan 5 cm lagi af
olíumöl og kostnaður við að mala
efni og aka því út í veg sé sá sami
fyrir mulning og olíumöl. ____________
Kostnaður við vefíaKerð
Dæmi tekið að efni sé unnið í Núpanámu 1978.
1000 m
5 cm Olíumöl 780 tonn
10 cm Heildarmagn = 1200 m3 ekið í veg.
Mulningur = 2000 t á 1780 kr/tonn
Ámokstur
200 t á 32 kr. t km á 20 t km
Heflun, tippun
Samtals 15 cm viðbót við malarveg
Viðbótarkostnaður v/olíumalar
Framleitt olíumalartonn í Núpanámu án steinefnis
4620 kr. pr. tonn x 780 t
Útlögn olíumalar 45 kr. pr. m2
Samtals viðbótarkostnaður v/olíumalar
Heildarkostnaður við 1 km sem endist í ca. 10 ár
þjóðvega, miðað við hvern ekinn
km í kjördæmunum:
Kjördæmi Kr. pr. ekinn km
Suðurland 7,8
Reykjanes 2,4
Vesturland 9,9
Vestfirðir 19,5
Norðurland vestra 10,1
Norðurland eystra 10,4
Austurland 14,5
Tafla þessi sannar að þar sem
slitlög eru komin að nokkru leyti
eða að hluta, er viðhaldið minnst.
Hvers má vænta?
Því maður verður að segja að
horfurnar séu slæmar. Fulltrúi
frá Framkvæmdastofnun kom á
aðalfund Olíumalar h/f með 100
M. kr. tékk í hattinum, en ekki
neinar framleiðslupantanir, sem
er í raun staðfesting á því að
fyrirtækið er viðurkennt sem
hjálparvana öryrki á framfæri
skattborgaranna og ekki eru nein
kr. 3.560.000
kr. 120.000
kr. 1.280.000
kr. 240.000
kr. 5.200.000
kr. 3.603.600
kr. 292.400
kr. 3.896.000
kr. 9.096.000
Eftir 10 ár
650 tonn x 4620
650 tonn x 32 x 20
Ámokstur
Útlögn
3.003.000
416.000
100.000
281.000
kr. 3.800.000
Umferðarþungur malarvegur þarf 15 cm lag af unnu
efni 2. hvert ár til að skemmast ekki.
Viðhald á 10 ára tímabili: 5x5.200.000 kr. 26.000.000
Inni í dæminu er ekki heflun á tímabilinu.
Til stuðnings þessu dæmi má
taka upp úr skýrslu samgöngu-
málaráðherra viðhaldskostnað
áform um að endurhæfa fyrirtæk-
ið þannig að það geti staðið undir
sér með framleiðslu sinni.
Jón Bjömsson rithöfundur:
Norræni þýðingar-
sjóðurinn á Islandi
Eins og kunnugt er af fréttum
hefur verið ákveðið að norræna
þýðingarmiðstöðin í Kaupmanna-
höfn haldi áfram störfum. Er því
ekki úr vegi að minnast lítið eitt á
þessa stofnun, ekki sízt þar sem
prófessor Sveinn Skorri Höskulds-
son hefur birt alllanga grein um
starfsemi hennar hér í Morgun-
blaðinu 15.—16. febr. sl., en hann
hefur setið í stjórn
þýðingarsjóðsins frá stofnun
hans.
I grein prófessorsins eru taldar
þær bækur íslenzkar sem hlotið
hafa styrk, ásamt lista yfir þær
norrænar bækur sem styrktar
hafa verið til þýðingar á íslenzku.
Af ástæðum sem prófessorinn
tekur fram í grein sinni er ekki
getið þeirra umsókna sem svnjað
var og er það bagalegt, því að án
þess að kynna sér þá hlið málsins
er ekki unnt að mynda sér rök-
studdar skoðanir um starfsemi
sjóðsins. Það var ekki fyrr en ég
fékk allar skýrslurnar í hendur, að
ég fékk heildaryfirlit yfir þessa
starfsemi.
Hið fyrsta sem maður rekur
augun í við að kynna sér
skýrslurnar er að sjóðsstjórninni
hafa í mörgu verið mislagðar
hendur. Hlutdrægni gætir mjög
víða, einkum hjá fulltrúum minni
þjóðanna. Er enginn efi á að hér
er um pólitík að ræða, eitthvað í
ætt við fyrirbæri sem frændur
okkar á Norðurlöndum nefna
vulgærmarxisma og þótti einu
sinni fínt en er nú orðið að
afturhaldi.
Þetta mun vera ástæðan til þess
að mikill hluti þeirra norrænu
bóka sem eru í náðinni eru ein-
hliða og pólitískar, einkum þó
barnabækurnar, enda er það
skiljanlegt þar sem vissum hópum
er það mikið áhugamál að innræta
börnunum niðurrifsstefnu sína.
Vegna þess er sótzt eftir klámi og
óþverra sem í raun og veru er ekki
prenthæft og sízt af öllu ætti að
hljóta styrk úr þýðingarsjóðnum.
II.
Flestum eru í fersku minni
blaðaskrifin út af sænsku barna-
bókinni um Jesú Krist, sem að
miklu leyti er klám og sögufölsun
og nákvæmlega í anda þeirrar
niðurrifsstefn'u sem getið er hér
að ofan. En nú telur þýðingarmið-
stöðin sig víst hafa sannað áhuga
sinn á kristnum dómi með því að
styrkja útgáfu Passíusálmanna á
norsku. Þá hafa Norðmenn fengi
síra Hallgrím meðan við eigum að
láta okkur nægja Wernström hinn
sænska.
Annars er það svolítið tragi-
kómískt að frændur vorir Færey-
ingar vilja ekki þiggja Jesúbókina,
þar sem nefnd í Lögþinginu hefur
fordæmt hana og neitað að taka á
móti styrknum, en samkvæmt
frétt í Þjóðviljanum hafa vissir
aðilar reynt að klóra yfir þetta
með því að kenna trassaskap
þýðanda um! Hvað skyldi forn-
kunningi minn frá Hafnarárun-
um, Karsten Hoydal, segja við því
að hans eiginn flokkur, stóð að
þessari fordæmingu, en hann er í
stjórn sjóðsins og hlýtur að hafa
staðið að því að löndum hans
gæfist kostur á að njóta þessa
snilldarverks sér til sáluhjálpar?
Annars mætti benda sumum aðil-
um í þýðingarmiðstöðinni á þau
mistök að hafa ekki veitt styrk til
þýðingar á íslenzku af barnabók-
inni Tvíbytnan, sem er mjög fjöl-
breytt hvað klámið snertir og í
anda sannra róttæklinga. Bók
þessari mun hafa verið haldið
talsvert að börnum í skólum og
bókasöfnum. Svipað má segja um
nýútkomna bók sem hlotið hefur
styrk. Er hún eftir danskan höf-
und og nefnist Börn geta alltaf
Jón Björnsson.
sofið. Þessi bók er ekkert annað en
sóðaskapur frá upphafi til enda.
Auðséð er á öllu að fyrir höfundi
hefur vakað að þetta yrði barna-
bók öðrum þræði, en hvað sem
veldur er hún ekki talin til barna-
bóka í söfnum hér.
III
Þegar maður les lista þýðingar-
miðstöðvarinnar fer ekki milli
mála að hér hefur pólitík verið
mikils ráðandi, a.m.k. hjá full-
trum Islands og Færeyja og ef til
vill fleirum hér í blaðinu: „Mér er
eiður sær að ég minnist þess ekki
að nokkru sinni hafi í sambandi
við verðleika bókar til styrkveit-
ingar verið rætt í stjórninni um
pólitískar skoðanir eða viðhorf
viðkomandi höfunda.“
Þetta þarf ekki að segja mér.
Mér er líka „eiður sær“ að mér
hefur aldrei komið til hugar að
slíkt hafi verið rætt á fundum.
Nei, það er allt undirbúið fyrir-
fram af þrýstihópum, eins og ljóst
er af skýrslunum. Til dæmis hafa
einstaka íslenzkir höfundar verið
árlega á listanun með tiltölulega
háar upphæðir fyrir smákver,
meðan öðrum hefur verið hafnað.
Mun það stafa af því að þeir eru í
þeim pólitíska flokki sem viss
deild í steinkumbaldanum vestur
á Melum hefur sérstakt dálæti á.
Hér er ekki rúm til að nefna
einstök dæmi þó að af mörgu sé að
taka. En undarlegt þykir mér, svo
að aðeins norskar bækur séu
nefndar, að þá skuli þýðingarmið-
stöðin taka grobb- og lygasöguna
Járnkrossinn fram yfir meistara-
verk Nordahl Griegs, Vor æri og
vár makt, sem til er í ágætri
þýðingu Jóhannesar Helga, en
hefur tvívegis verið synjað um
styrk. Hægt væri að nefna fjölda
annarra dæma, en þetta er nægi-
legt til þess að menn sjái hvernig í
pottinn er búið.
Sveinn Skorri segir ennfremur í
grein sinni: „Meginregla stjórnar-
innar hefur verið sú að meta hvort
verk ætti sakir bókmenntalegs eða
fræðilegs gildis erindi á tungu
þeirrar þjóðar, sem þýðing hefur
verið ætluð.“
Svo mörg eru þau orð. Var
kai.nski einhver að tala um rit-
skoðun, herra prófessor?
Geta má þess í þessu sambandi
að öll viðurkennd útgáfufyrirtæki
í Danmörku mynda samtök með
sér og fara eftir sérstökum regl-
um, sem aldrei er brugðið út af.
Hvert handrit verður tekið til
útgáfu. Ætli þeir viti ekki betur
en sumir í sjóðsstjórninni hvort
bók á erindi til þjóðarinnar? Það
er því engin þörf fyrir yfirdómstól
þýðingarmiðstöðvarinnar.
Mér kemur ekki til hugar að hér
sé um að ræða alla meðlimi
sjóðsstjórnarinnar. Þeir þekkja að
vonum lítið til íslenzkra bók-
mennta og hljóta því að hafa
fengið upplýsingar frá ís-
lendingum. Mér er kunnugt um að
sumir þeirra hafa einhvern veginn
fengið alleinkennilegar skoðanir á
bókmenntum okkar og er það
raunar ekki óskiljanlegt.
IV
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að mikil starfsemi hefur
verið á Norðurlöndum af hálfu
íslendinga til þess að „kynna"
íslenzkar bókmenntir. Andlegir
arftakar Hildiríðarsona og Gróu á
Leiti hafa verið iðnir við að gefa
einkunnir, og á ég þar ekki sér-
staklega við herra Ólaf Jónsson,
kennara í „litteraturteori och
litteratursociologi (!!)“ við
Háskóla Islands, en hann hefur
skrifað í norræn tímarit um þetta
efni, en fáir munu nú taka mark á
skrifum hans. — Þó að það komi
ekki beinlínis þessu máli við má
geta þess hér að Silja
Aðalsteinsdóttir ómakaði sig við
að skýra Svíum frá því að amerísk
áhrif séu orðin svo sterk hér á
landi að börnin haldi að Carter sé
forseti íslands! Þetta slær
auðvitað öll met, og þó að fólk nú á
dögum sé ekki draugatrúar, fer
varla hjá því að ýmsum detti í hug
að Dithmar sálugi Blefken sé