Morgunblaðið - 29.05.1979, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. MAÍ 1979
Sigurður Þórðarson, form. stjórnar Skýrsluvéla ríkisins og Reykjavíkurborgar:
ákvörðun um að eyðileggja upp-
lýsingar við ákveðnar ytri aðstæð-
Upplýsingamiðlun og
þróun tölvutækni
ERINDI FLUTT Á FUNDI HJÁ SKÝRSLUTÆKNIFÉLAGI ÍSLANDS.
Þær þjóðfélagsbreytingar, sem
átt hafa sér stað og hófust með
hinni svonefndu iðnbyltingu á
seinni hluta 18 aldar, hafa leitt til
þess að nánast öll hegðun manna
og það umhverfi, sem maðurinn
hefur búið sér til, hefur á þessu
tímabili svo til gjörbreyst. Verk-
efnaskipting milli þjóða, fyrir-
tækja og einstaklinga og það, að
menn hafa sameinast um að leysa
mörg hinna veigamestu velferðar-
verkefna með samstarfi sín í milli,
hefur leitt til þess, að þeir, sem
hafa með höndum yfirstjórn þess-
ara mála á hverjum tíma, þurfa að
ráða yfir nægjanlegum upplýsing-
um um viðkomandi viðfangsefni,
svo að þeir geti grundvallað
ákvarðanir sínar á sem traustust-
um grunni. Þá hefur söfnun upp-
lýsinga og notkun þeirra í öllu
vísindastarfi og í mótun nýrrar
löggjafar verið veigamikill þáttur
í allri framþróun þeirra mála.
Sagt er, að nú á dögum sé
upplýsingamiðlunin einn veiga-
mesti þátturinn og hafi áhrif á
alla stjórn mála, efnahags-,
félags- og menningarmála, og að
segja megi að enginn einn þáttur
hafi haft eins mikil áhrif á allt
þjóðlíf frá því á dögum iðnbylting-
arinnar.
Ef þessar staðhæfingar eru
réttar, er ljóst, að það getur veitt
mikið vald að hafa fullkomin tök á
upplýsingamiðluninni og því
mikilvægt að öll öflun og fram-
setning hennar sé gerð þannig úr
garði, að hún gefi sem réttustu og
hlutlausustu mynd af því sem
fjallað er um.
Þá er staðhæft, að stjórnvöld án
upplýsinga séu nánast blind í allri
sinni ákvörðunartöku. Þá hefur
upplýsingamiðlunin veigamiklu
hlutverki að gegna í þá veru að
gefa mynd af hegðun manna og
afstöðu til þeirra, sem með stjórn
fara á hverjum tíma, þannig að
þeir geti tekið ákvarðanir í sam-
ræmi við vilja fólksins, stuðlað að
betra þjóðfélagi og tekið tillit til
sem flestra sjónarmiða einstakl-
inga við mótun þess.
Tölvutæknin kemur
til sögunnar
Þegar þörfin fyrir aukið upplýs-
ingastreymi milli einstaklinga,
fyrirtækja, opinberra aðila og
þjóða sagði til sín í daglegum
störfum manna, samfara þeim
þjóðfélagsbreytingum sem vitnað
var til hér að framan, kom fljót-
lega í ljós að ekki yrði unnt að afla
allra þeirra upplýsinga, sem nauð-
synlegt var, og á svo skömmum
tíma, sem þörf krafði, m.t.t. gildis
þeirra, nema til kæmi tækni sem
aðstoðaði manninn við úrvinnslu
þessa verkéfnis. Sú tækni sem
kom til sogunnar til að leysa
þessar þarfir er hin svonefnda
tölvutækni.
Á síðustu tuttugu til þrjátíu
árum hefur orðið mikil framþróun
og tæknibreytingar í tölvuiðnaðin-
um, og ekki síður mikil þróun á
notkunarsviði hennar. Er nú svo
komið, að í dag er heildarvelta í
tölvuiðnaðinum í heiminum sú
þriðja stærsta. Um 90% af um-
setningunni hjá tölvuiðnaðinum
eru á hendí fárra fjölþjóðafyrir-
tækja, sem öll hafa höfuðstöðvar í
einu og sama landinu.
Þá er athyglisvert, að þau 10%
sem eftir standa, eru framleidd
samkvæmt leyfi eða fyrir áhrif
tækninnar í þessu háþróaða landi
sem er Bandaríkin. Heildarvelta
50 stærstu tölvufyrirtækjanna í
Bandaríkjunum var á árinu 1977
tæpir 30 þúsund milljónir $., þar
af var það stærsta með um helm-
ing. Aukning í tölvuiðnaðinum
hefur verið mikil á undanförnum
árum og það, sem er sérstakt við
þá þróun, er að þrátt fyrir sam-
drátt í þjóðarframleiðslu margra
þjóðlanda, hefur aukning á þessu
sviði ekki fylgt þeim samdrætti,
en aðeins einn annar veigamikill
málaflokkur hefur þróast með
sama hætti, en það eru heil-
brigðismálin.
Allar spár um þróun tölvuiðnað-
arins á næstu árum sýna að
aukningin mun halda áfram og
mjög líklega aukast frá því sem
verið hefur nú hin síðustu ár. Árið
1977 voru í Bandaríkjunum 195
þúsund tölvur, sem höfðu verðgildi
meira en 50 þúsund $. Þá er talið
að 1,5 milljón endastöðvar séu í
notkun þar í landi og um 1 milljón
manna starfi við tölvuiðnaðinn. Á
árinu 1985 er talið að um 500 þús.
tölvur verði í notkun þar í landi
sem hafi verðgildi meira en 50
þúsund $, að fjöldi endastöðva
verði um 13 milljónir og við
þennan iðnað starfi um 5,5
milljónir manna. Þá er ennfremur
bent á, að á árinu 1985 munu um
70% af öllum vinnandi mönnum í
því landi hafa aðgang að tölvum í
sínum daglegu störfum.
Örtölvurnar
Talið er að framleiðsla á örtölv-
um á degi hverjum í byrjun næsta
áratugar verði meiri en fram-
mönnum sé ljóst hverju sinni
hlutur hennar í heildarmyndinni.
Þá er áætlað að mesta aukning-
in á notkunarsviði tölvutækninnar
verði í sambandi við svonefnda
texta-vinnslu og spá menn því, að
á næstu árum muni aukningin
nema um 50% á ári. Það, sem átt
er við með textavinnslu, er notkun
tölvuvinnslu við skriftir á alls
konar texta, umskrift, fjölföldun,
uppfletting og leitun að atriðis-
orðum fjarsending og vélræn
geymsla á texta. Talið er að magn
texta í venjulegu viðskiptalegu
umhverfi, borið saman við tölur,
sé í hlutfallinu 7 á móti 3, þ.e.
umfang texta er rúmlega helmingi
meira en talna. Spáin segir að
þessar nýju aðferðir við að með-
höndla texta eigi eftir að gjör-
breyta meirihlutanum af öllu
skrifstofuhaldi á mjög skömmum
tíma og fækka verulega starfsliði
sem vinnur við þau störf.
Hin mikla aukning á fjarvinnslu
og þar með fjölgun á endastöðv-
um, mun auka mjög álag á síma-
kerfið og talið er, að þessi þróun
muni leysa af hólmi stóran hluta
þeirra hefðbundnu póstþjónustu,
sem við þekkjum í dag.
Kostnaður við sjálfan vélbúnað-
inn sem hlutfal) af heildarstkostn-
aðinum við tölvuvinnslu mun enn
halda áfram að lækka, þannig að
vélbúnaðurinn sem slíkur verður
ekki eins afgerandi um framþróun
þessarar tækni eins og hingað til.
Þá er jafnframt ljóst, að hinn nýi
Um 700 manns
þjóna nú tölvunum
hér á Islandi
leiðsla á svonefndum smátölvum
alls ársins ’78. Þegar slíkur
samanburður er viðhafður, verða
menn að hafa í huga notkun
þessara tækja. En ljóst er að
örtölvur koma ekki nema að litlu
leyti inn á þau verkefni sem tölvur
fást við.
Örtölvur eru og verða mikið
notaðar sem hluti af stærri tækja-
búnaði, svo sem Á alls konar
mælitækjum eins og til dæmis í
jarðskjálftamælun, tækjum til
staðarákvörðunar, sem hluti af
stjórnkerfi ýmiss konar og í
gjaldamælum bifreiða, svo nokkur
dæmi séu nefnd og hafa sum
þessara tækja verið hönnuð og
smíðuð hér á landi. Þá hefur stór
hluti af örtölvum farið til áhuga-
manna sem notað hafa þær til
ýmiss konar tilrauna og jafnframt
hafa þær verið nýttar á heimilum
til margs konar stýringar, t.d. á
lýsingu og hita. Af þessu má sjá,
að notkun þess, sem við nefndum í
daglegu tali tölvu, er mjög um-
fangsmikið og í reynd er oft
tölvubúnaðurinn mjög lítill hluti
af þeim tækjabúnaði sem í hlut á.
Þessar staðreyndir ber að hafa í
huga þegar rætt er um tölvur og
notkun þeirra. Hér á landi hefur
þess nokkuð gætt, að menn hafi
látið umræðuna um of snúast um
sjálfa tölvuna og að það eitt nægi
til að sanna ágæti viðkomandi
tækjabúnaðar. Því er mikilvægt
að menn hagi allri umfjöllun um
tölvur og tölvutækni þannig, að
vélbúnaður mun krefjast minni og
minni sérbúnaðar í aðstöðu.
Sjálfsagður tækjabúnaður
Af þessu má greina, að hlutur
tölvutækninnar, ekki bara við
upplýsingamiðlunina heldur og
sem hluti af öðrum tækjabúnaði,
mun stóraukast á næstu árum.
Verður litið á slíkan vélbúnað sem
sjálfsagðan hlut á sama hátt og
reikni- og ritvélar í dag, svo
eitthvert dæmi sé nefnt til saman-
burðar. Hins vegar er ekki séð
fram á umtalsverða byltingu á
sviði hugbúnaðar. Þau atriði, sem
menn sjá helst þróast þar í næstu
framtíð, eru , að áfram verði unnið
að því að bæta svonefndan „High
level languages". Annað atriði er,
að stærri og stærri hluti þeirra
verkefna sem stýri- og hjálparfor-
rit framkvæma í dag, mun verða
hluti af vélbúnaðinum, en það
mun hafa í för með sér aukið
öryggi og afkastagetu tölvubúnað-
arins. Af þessu má sjá að kostn-
aðurinn og vandamálin við fram-
kvæmd tölvuvinnslu mun fyrst og
fremst liggja á sviði hugbúnaðar-
ins, annars en stýri- og hjálpar-
forrita.
I því sambandi vil ég leggja
áherslu á tvö veigamikil atriði.
Hið fyrra er nauðsyn þess að nýta
stöðluð hugbúnaðarkerfi sem mest
og möguleikann á því að færa
véltækar upplýsingar á milli aðila,
þannig að ekki sé verið að marg-
Sigurður Þórðarson
skrá sömu upplýsingarnar í vél-
tækt form. Eins og ég gat um hér
að framan, er ekki séð fram á, að
kostnaðurinn við hugbúnað muni
iækka á næstu árum og er því
nýting staðlaðra kerfa enn mikil-
vægari. Þá tel ég, að stærð þess
markaðar, sem við búum við hér á
landi, geri það ennfrekar nauðsyn-
legt en ella, að menn nýti slíkan
staðlaðan hugbúnað, þar sem
magn þeirra upplýsinga, sem
vinna á, er í flestum tilvikum
mjög lítið og stærð fyrirtækja í
reynd þannig, að þau geta ekki
réttlætt þann kostnað, sem er
samfara gerð sérstaks „hugbúnað-
ar“. Hið síðara, að menn séu
óhræddir við að taka þátt í og
nýta þá miklu þekkingu og vinnu
sem gengur kaupum og sölum
innan tölvuiðnaðarins í formi
hugbúnaðar landa á milli. í reynd
er oft verið að leysa mjög svipaðar
þarfir hjá hinum ýmsu þjóðum og
eins og menn vita eru mörg fyrir-
tæki starfandi í heiminum, sem
eingöngu fást við þess konar
verkefni. Ég tel, að í mörgum
tilvikum muni afstaða manna til
að nýta þennan möguleika geta
haft afgerandi þýðingu um hag-
kvæmni tölvuvinnslu hér á landi í
náinni framtíð. Mjög mörg þess-
ara kerfa hafa kostað nokkur
hundruð mannár og býr mikil
reynsla þeim að baki og ef við
nýtum ekki þann möguleika að
kumast framhjá þeim erfiðleikum,
sem þessir aðilar hafa yfirunnið,
með því að taka slíkt kerfi í
notkun þar sem það á við, mun það
ekki valda öðru en því, að bæði
fjármagn og tíma er sóað og við
njótum ekki þess afrakstrar sem
tölvutæknin getur boðið okkur
upp á.
Of mikið vald?
Sú mikla aukning sem séð er
fyrir í notkun tölvuvinnslu í sam-
bandi við upplýsingamiðlun á
næstu árum og í ljósi þess, að
upplýsingamiðlunin er mikilvæg-
ur þáttur í allri stefnumörkun í
þjóðfélaginu, spyrja margir hvort
ekki sé nauðsynlegt að athuga
hvort í reynd sé verið að færa á
eina hönd, ef svo má að orði
komast, of marga veigamikla
þætti í hinni daglegu starfsemi
þjóðanna og hvort ekki sé hætta á
misnotkun upplýsinganna, hvað
varðar framsetningu þeirra sem
hefur aftur áhrif á ákvörðunar-
tökuna, svo hitt hvort þeir, sem
slíkar upplýsingar hafa, misnoti
þær gagnvart öðrum aðilum.
Ég tel að það lýðræðisþjóð-
skipulag, sem við búum við hér á
vesturhveli jarðar, tryggi í reynd
að slík misnotkun mun aldrei geta
gengið til lengdar. Mörg lönd hafa
og eru með í undirbúningi að
lögfesta ákveðnar leikreglur hvað
þetta varðar. En aðalatriðið er, að
þeir, sem eiga að nota og vinna
með upplýsingar, séu sér meðvit-
andi um þá ábyrgð sem felst í því
að ráða yfir slíku afli. Annað
mikilvægt atriði er, að til séu
reglur um það hverjir skuli taka
ur.
Varðandi það, hvort of mikið af
hinum daglegu störfum þjóða sé
háð tölvuvinnslunni, er erfitt að
leggja mælistiku á, en allt útlit er
fyrir, að tölvunotkun í daglegum
störfum eigi eftir að aukast enn
frekar frá því sem er í dag.
Samfara þeirri þróun skapast að
sjálfsögðu ákveðin hætta, en
höfuðatriðið er að menn reyni að
meta í hverju slík hætta er fólgin
og þá að tryggja sem best, að við
kunnum að mæta slíkri hættu. Ég
vil vara við því, að menn geri of
mikið úr slíku, sérstaklega ef það
er gert í þeim tilgangi að hefta
skynsamlega notkun þessarar
tækni. Benda má á, að ýmsir
grundvallarþættir í þörfum
manna eru háðir mörgum óvissu-
þáttum og má í því sambandi
nefna t.d. hina ýmsu orkugjafa,
bæði innlenda og aðflutta erlendis
frá.
Þá hefur verið bent á það, að
þeim þjóðum, sem ekki nýta sér
allar upplýsingar til að auka á
hagsæld og framþróun, tekst ekki
að byggja upp þjóðfélag, sem
stenst þær kröfur sem menn
þekkja og vilja keppa að. Menn
hafa líkt þessu við þann aðstöðu-
mun sem var og er milli þeirra
þjóðlanda, sem eru hvað iðnvædd-
ust og hinna sem skemmra eru á
veg komin.
Þá hafa menn velt því fyrir sér,
hvort þessi tækni sé í reynd að
taka við af mannshuganum.
Mönnum er ljóst, að þessi tækni
mun ekki leysa af hólmi hugvit
mannsins, en hún mun verða
öflugt hjálpartæki til að manns-
hugurinn nái enn lengra. I þessu
sambandi hefur verið bent á, að
við flóknar sjúkdómsgreiningar
hafi notkun slíkrar tækni gert
slíkar greiningar nákvæmari frá
því að vera 45% í um 70%. Þá er
talið að eftir einn til tvo áratugi
muni enginn stórmeistari í skák
geta unnið tölvu í skákkeppni.
Ef þessar spár manna ganga
fram er ljóst, hvort sem mönnum
líkar betur eða verr, að hlutur
upplýsingamiðlunar og þar með
tölvutækninnar mun skipa veiga-
mikinn sess í öllu þjóðlífi framtíð-
arinnar. Því er það brennandi
spurning og í reynd skilyrði að
menn geri sér grein fyrir þróun
þessara mála og að menn séu sér
meðvitandi um hvert stefna skuli.
Við og nágrannarnir
Ef sú staðreynd er höfð í huga,
að veigamikill þáttur í að ná betri
efnahagslegum afrakstri sé m.a.
góð upplýsingamiðlun og ef skoðað
er hvernig okkur hér á landi hefur
tekist í samanburði við aðrar
nálægar þjóðir, kemur í ljós, að á
þessum áratug höfum við ekki
gengið götuna til góðs. Ef saman-
burður er gerður á lífskjörum
manna hér á landi og á öðrum
Norðurlöndum, kemur í ljós að við
erum talsvert verr settir.
Spyrja má hvort þetta stafi af
því, að stjórnvöldum séu ekki
látnar í té nægilegar upplýsingar
um þróun hinna mikilvægustu
þátta efnahagslífsins, eða hvort
skort hefur á, að þeir, sem við
stjórnvöl hafa staðið hafi tekið
réttar ákvarðanir m.t.t. þeirra
upplýsinga og markmiða sem
stefnt var að. Ekki ætla ég að
gerast dómari í þessu máli, en þó
vil ég láta þá skoðun koma fram,
að ef borin er saman upplýsinga-
miðlunin og öll umræða um þessi
mál hér og hjá nálægum þjóðum,
kemur í ljós að mikið skortir á, að
þessi mál séu tekin jafn ábyrgum
tökum hér á landi og þar. Einkum
sú staðreynd, að hin faglega um-
sögn er ekki nógu öflug í skoðana-
myndun almennings og því hafa
stjórnmála- og hagsmunaöflin
getað nánast túlkað upplýsingar
eins og þeim hentar best á hverj-
um tíma, án þess að eiga á hættu
að hinn faglegi aðili geri athuga-
semd við.
Ég vil ennfremur láta þá skoðun
mína koma hér fram, að ég hef oft
undrast það, hvað annars vel
hæfir og menntaðir menn hafa
látið sér lynda, hvað varðar upp-
lýsingar, þegar þörf er á að taka
mikilvægar ákvarðanir. Jafnframt