Morgunblaðið - 11.07.1984, Blaðsíða 22

"'22
MÖRGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. JÚLÍ 1984
Punktar um stjórnmál í Portúgal
Eftir harkalegar efnahagsað-
gerðir og erfiða tíma gæti
senn farið að rofa til
Texti: Jóhanna Kristjónsdóttir
Ramalho Eanes, forseti.
við. Einnig yrði keppt að því að
minnka skuldir við útlönd, en þær
námu um 14 milljörðum dollara.
Til þess að ná þessum markmiðum
lækkaði stjórnin gengi gjaldmiðils-
ins um tólf prósent, hækkaði skatta
og dregið var stórlega úr útlánum.
Það er athyglisvert, hversu stjórn-
inni hefur gengið bærilega að upp-
fylla kröfur Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins og í sumum atriðum jafn-
vel náð betri árangri. Á hitt ber að
líta að hinn almenni borgari verður
ekki svo að neinu nemi enn var við
neinn bata. Þvert á móti.
Og vegna þess að enn nema
skuldir Portúgala við útlönd um
14,7 milljörðum dollara hefur held-
ur ekkert verið hægt að gera enn til
að létta byrðar borgaranna. Á
þessu ári munu Portúgalir þurfa að
taka erlend lán upp á að minnsta
kosti 3 milljarða dollara til að
halda þjóðarbúinu á floti og ekki
þurfi að ganga á gull- og gjaldeyr-
isforða Portúgala. Á síðasta ári
seldu Portúgalir um sextíu tonn af
660 tonna gullforða sínum til að
greiða af lánum erlendis. Gull- og
gjaldeyrisforði Portúgala nemur
þvi nú um 8 milljörðum dollara í
stað tíu fyrir tveimur árum.
Þessar efnahagsaðgerðir eru
harkalegar í landi þar sem þjóðar-
tekjur eru að meðaltali sem svarar
um 70 þúsund ísl. krónum. Það er
m.a.s. lægra en í Grikklandi og á
Spáni. Verðbólgan var að meðaltali
um 25,5 prósent sl. ár og fyrsta
ársfjórðung 1984 fór hún í 33 pró-
sent. Eins og áður segir hefur
stjórnin dregið mjög úr niður-
greiðslum með alvarlegum afleið-
ingum fyrir neytandann hart
keyrðan fyrir.
Þá hafa fyrirtæki barizt í bökk-
um, vegna þess hve mjög hefur ver-
ið dregið úr útlánum og þeim hefur
gengið erfiðlega að standa við laun-
agreiðslur til starfsmanna. Gjald-
þrotum fjölgaði um 28 prósent á sl.
ári og við það jókst atvinnuleysi
enn. Um þessar mundir eru um níu
prósent atvinnufærra manna í
Portúgal atvinnulaus.
Andstaöa gegn stjórninni
enn vaxandi og hryöju-
verk færast í vöxt
Eins og áður var vikið að ráða
kommúnistar flestum stærri
verkalýðsfélögum í landinu og hafa
upp á síðkastið haft ærið tilefni til
að halda uppi gagnrýni á stjórn
Mario Soares. Víða í Lissabon eru
slagorð máluð á veggi gegn stjórn-
inni: „Soares — góður Kani, afleit-
ur Portúgali" og fleira í þeim dúr.
Þetta ástand í landinu hefur einnig
orðið til þess að glæpir og skemmd-
arverk hvers konar hafa færzt f
vöxt. Og um þær mundir sem ég
var í Portúgal var verið að hand-
taka hóp manna sem kallar sig
FP25. Þessi hópur hefur haft sig í
frammi siðustu mánuði sér í lagi,
lagt hefur verið til atlögu gegn
ýmsum frammámönnum í atvinnu-
lífinu sérstaklega. Þá voru tveir
lögreglumenn drepnir og fyrir
skemmstu varð lítið barn í land-
búnaðarhéraðinu Aljentejo fyrir
sprengju, sem reyndar hafði verið
ætluð afa barnsins. FP25 hefur lát-
ið frá sér fara aðskiljanleg skrif,
sem sum eru ekki ýkja vitsmunaieg
né málefnaleg, þar er blandað sam-
an slagorðum byltingarinnar og
ungæðislegum yfirlýsingum.Það
sem FP25 hefur látið frá sér fara er
afar ólíkt yfirlýsingu „Öreiga-
flokksins" svonefnda — en flestir
frammámenn hans voru hnepptir í
fangelsi 1979 — en það er þó ekki
talið algerlega útilokað að ein-
hverjir meðlimir hans hafi gengið
til liðs við FP25. Að sögn blaða og
ýmissa þeirra sem ég talaði við er
áhangendur FP25 helzt að finna í
hópi ungra atvinnuleysingja.
Frá Lissabon.
Það þarf ekki mikla glöggskyggni til að skynja það í Portúgal að „kreppan“
í efnahagslífi landsins er meiginumhugsunarefni fólks, helzta umræðuefni
þess og vandamál. Bent er á að ekki hafi dregið úr atvinnuleysinu, kjararýrnun
hafi numið sem svarar 9 prósentum á sl. ári og verði ámóta á árinu 1984 og
stöðugar vöruhækkanir hafi verið á nauðsynjum, sem hafi meðal annars komið
til af því hve stjórnin hefur stórlega dregið úr niðurgreiðslum. Portúgal er eitt
efnaminnsta land Evrópu, þar finnur hinn almenni borgari á langtum áþreif-
anlegri hátt fyrir efnahagsráðstöfunum ríkisstjórnar Mario Soarcs en hefur
verið hér, hvað sem öllu líður.
Þó eru ýmis teikn á lofti um að
betri tíð kunni að vera í vændum.
Nú eru liðnir rösklega tólf mánuðir
af átján mánaða áætlun ríkis-
stjórnar Mario Soares og hún er
byrjuð að skila árangri þótt það sé
ekki farið að bera ávöxt inn á við.
Soares og samráðherrar hans hafa
verið ósparir að hvetja fólk og
reyna að telja í það kjark. „Þraukið
ár í viðbót. Okkur hefur miðað
áleiðis og komumst brátt á leiðar- i
enda,“ það hefur vitaskuld verið
stjórninni mikil stoð, hversu afger-
andi meirihluta hún hefur á þingi,
samkomulag innan stjórnarinnar
hefur verið allgott og almennt er
viðurkennt, að stjórnarandstaða
Miðdemókrata og Kommúnista-
flokksins hafi verið veik. Hins veg-
ar ber þess þó að geta að flest fjöl-
mennari verkalýðsfélög í Portúgal
lúta stjórn kommúnista og forysta
þeirra hefur ekki lagt sig fram um
að benda á raunhæfar úrlausnir og
heldur færzt i aukana nú upp á síð-
kastið að ala á ólgu og gremju —
sem er svo sem ekki ýkja djúpt á.
Efnahagsaðgerðir
stjórnarinnar gætu farið
aö skila árangri
Þær „sjokk-aðgerðir“ sem stjórn
Mario Soares greip til eftir hún tók
við stjórnartaumum í fyrra voru
vissulega ekki gerðar út í bláinn,
Portúgal var á barmi gjaldþrots og
hrun blasti við hvarvetna. Erlend-
ar skuldir hrönnuðust upp, við-
skiptahalli við útlönd var gríðar-
legur og framleiðni hafði dregizt
saman. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
krafðist þess um þær sömu mundir,
að efnahagsráðstafanir yrðu gerð-
ar sem skilyrði fyrir því að landið
nyti áfram stuðnings úr sjóðnum.
Krafa sjóðsins var sú, að stjórnin
gerði ráðstafanir sem dygðu til
þess að halli í þjóðarbúskapnum
lækkaði úr 3,2 milljörðum dollara í
2 milljarða dollara á síðasta ári og
næðist síðan niður i 1,25 milljarða
dollara á þessu ári, að fjárlagahalli
næðist niður í 11 prósent á sl. ári
og 8,5 prósent á þessu ári, en hann
var 13 prósent, þegar stjórnin tók
Mario Soares, forsætisráðherra.
Ýmsir halda því fram að FP25
tengist einnig á einhvern hátt
þeirri hreyfingu FUP, sem var
komið á laggirnar árið 1980 til að
styðja Otelo Saraiva Carvalho til
forsetaframboðs. Carvalho var
einn af frumkvöðlum byltingarinn-
ar á sínum tíma og lét að sér kveða,
einkum og sér í lagi varð hann
áberandi í portúgölsku þjóðlífi
1975, en var síðan halaklipptur eft-
ir að núverandi forseti, Ramalho
Eanes, kom upp um samsæri sem
Carvalho var augljóslega viðriðinn.
Hann reyndi tvívegis að bjóða sig
fram til forseta með heldur snaut-
legum árangri og hefur nú verið
handtekinn. Handtaka hans hefur
svo á hinn bóginn vakið upp á ný
minningar um „heita sumarið
1975“ og ýmis mál í kringum bylt-
inguna. Sumir staðhæfa að allt
málið varðandi FP25 kunni að leiða
til riingulreiðar í þjóðlífinu, svo
fremi stjórn Mario Soares sýni
ekki fulla einurð í stjórn landsins.
Staða forystumannanna —
deilur viö Eanes enn
Það er ekki að efa, að þrátt fyrir
allt er staða Mario Soares sterk.
Hann hefur flesta þá kosti til að
bera sem stjórnmálamaður þarf;
hann er slyngur og snjall, frábær
ræðumaður og hefur skírskotun til
fólks, hann hefur „karisma" sem er
raunar óþýðanlegt orð en merkir í
raun það sem upp var talið á und-
an. Samstarfsflokkur hans í ríkis-
stjórn, PPD, hefur hins vegar ekki
jafn sterkum forystumanni á að
skipa. Mota Pinto varaforsætis-
ráðherra er án efa gegn maður og
talinn ágæta vel greindur, en menn
segja að hann skorti forystuhæfi-
leika og það vandamál virðist hafa
fylgt Sósíaldemókrötum allar göt-
ur frá því Francisco Sa Carneiro
lézt í flugslysi árið 1981. Innan
Kommúnistaflokksins situr Alvaro
Cunhal enn við stýri; þrátt fyrir að
menn greini á um stjórn hans í
flokknum er þó eftirtektarvert að
kommúnistar hafa ekki tapað fylgi
svo að neinu nemi í síðustu kosn-
ingum. Lucas Pires formaður Mið-
demókrata er nokkuð umdeildur,
ýmsir prísa hann, aðrir segja að
Miðdemókrataflokkurinn hafi látið
mikið á sjá eftir að Freitos do Am-
aral dró sig í hlé. Lucas Pires hefur
lagt áherzlu á að laða ungt fólk —
jafnvel innan kosningaaldurs — til
fylgis við flokkinn. Ég minnist þess
að hann sagði einmitt við mig í við-
tali í fyrra, að þetta unga fólk
myndi skila sér inn í raðir flokks-
ins og verða honum til eflingar,
þótt nokkur ár liðu unz sú fylgis-
aukning færi að koma í ljós. Á
flokksþingi, sem Miðdemókratar
héldu ekki alls fyrir löngu, er mér
einnig sagt að ungt fólk hafi verið
áberandi og áhugasamt og sú
stefna Pires, sem reyndum flokks-
mönnum hefur þótt heldur hæpin,
reynist kannski farsæl flokknum
þegar horft er til framtíðar.
Mario Soares hefur ekki farið í
launkofa með það að hann hyggst
bjóða sig fram til forseta þegar
kjörtímabili Eanes lýkur á næsta
ári. Sósíalistaflokkurinn missir þar
með frá sér sterkan forystumann,
en innan PS virðist þó forystu-