Morgunblaðið - 29.09.1989, Blaðsíða 16

' í
16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. SEPTÉMBER 1989
Bréf utanríkisráðherra til yfirskoðunarmanna og
ríkisendurskoðanda:
• •
Onnur ráðuneyti geri
hreint fyrir dyrum
sínum með sama hætti
Morgunblaðið/Sverrir
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra á blaðamannafundinum,
sem hann hélt á skrifstofii sinni í utanríkisráðuneytinu í gær.
HÉR FER á eftir í heild bréf
Jóns Baldvins Hannibalssonar,
utanríkisráðherra, frá því í gær
til yfirskoðunarmanna ríkis-
reiknings 1988 og ríkisendur-
skoðanda:
Með bréfi yfirskoðunarmanna
dags. 26. þ.m., sem ríkisendurskoð-
andi kom á framfæri við undirritað-
an sama dag, fara yfirskoðunar-
menn fram á þrennt: að ríkisendur-
skoðandi afli skýringa á áfengisút-
tekt fyrir fjármálaráðuneytið, sem
gerð var á minni tíð sem fjármála-
ráðherra; að gerðar verði viðeigandi
ráðstafanir sé grunur um misnotk-
un á rökum reistur, og að ríkisend-
urskoðandi sjái til þess að áfengis-
kaupin verði endurgreidd á útsölu-
verði. Jafnframt er þess farið á leit
að ríkisendurskoðandi láti rannsaka
hvort um fleiri sambærileg tilvik
geti verið að ræða hjá fjármálaráðu-
neyti og öðrum ráðuneytum.
Með bréfí mínu til ríkisendur-
skoðanda sama dag hef ég birt
skýringar mínar á þessu máli. Nið-
urstaða mín var sú, að teljist það
á annað borð innan eðlilegra marka,
skv. mati ríkisendurskoðanda, að
risna ráðherra geti tekið til sam-
starfsmanna, embættismanna jafnt
sem stjórnmálamanna og félaga-
samtaka, innlendra og erlenda, þá
telji ég mig ekki hafa gerst brotleg-
an við gildandi reglur í umræddu
tilviki.
Ég geri mér fullkomlega grein
fyrir því að þetta kann að vera túlk-
unaratriði, Þess vegna skiptir miklu
máli fyrir mig og aðra, sem ætlað
er að fara eftir þessum reglum,
með hvaða hætti þessar reglur hafa
verið túlkaðar í framkvæmd, af
yfirskoðunarmönnum og ríkisend-
urskoðun á liðnum árum. Það er
hlutverk yfirskoðunarmanna og
ríkisendurskoðunar að tryggja, að
settum reglum sé hlýtt og að grípa
í taumana, ef útaf ber. Reglurnar
sjálfar eru vægast sagt afar rúmar.
Túlkun þeirra í reynd hlýtur að
mótast af því með hvaða hætti yfir-
skoðunarmenn og ríkisendurskoðun
hefur á liðinni tíð gegnt aðhalds-
skyldu sinni með athugasemdum,
leiðréttingum, gagnrýni og ábend-
ingum að gefnum tilefnum.
Álitamál sem upp kunna að koma
eru mörg. Eitt dæmi um slíkt er
eftirfarandi: í Morgunblaðinu í gær
er haft eftir ríkisendurskoðanda að
hann viti ekki annað dæmi þess „að
ráðherra hafi keypt áfengi á kostn-
aðarverði til að halda'einstaklingi
veislu ...“ Á ríkisstjórnarfundi í
gær lagði ég fram bréf yfirskoðun-
armanna og svar mitt við því, ásamt
fylgiskjölum. Við umræðu málsins
staðfesti t.d. fjármálaráðherra að
hann hefði haldið pólitískum sam-
starfsmanni veislu í tilefni sögu-
legra tímaóta. Án þess að farið sé
út í mannjöfnuð virðist af þessu
dæmi ljóst, að ekki er um einsdæmi
að ræða, þ.e. að ráðherra haldi
pólitískum samstarfsmanni (ein-
staklingi) veislu. Álitamál af þessu
tagi virðast hins vegar vera miklu
fleiri, eins og ég mun víkja að síðar.
Þótt ég fái því ekki séð, á grund-
velli þeirra upplýsinga sem ég hef,
að ég hafi brotið settar reglur í
umræddu tilviki, finnst mér það
ekki vera meginatriði málsins.
Reglurnar eru svo rúmar að þær
vekja upp ótal álitamál um túlkun.
Við vandlega umhugsun þessa máls
hef ég hins vegar komist að þeirri
niðurstöðu að mér hafi orðið á mis-
tök í þessu máli og að þessi gjörn-
ingur minn geti skapað margvísleg
vafasöm fordæmi gagnvart fram-
tíðinni. Mér finnst ég hafi í þessu
tilviki gert mig beran að dómgreind-
arskorti sem mér þykir miður og
biðst velvirðingar á. Ég hef því í
dag endurgreitt umrædda reikninga
til ÁTVR á útsöluverði miðað við
gildandi gjaldskrá með ávísun að
upphæð kr. 74.300, — sbr. hjálögð
ljósrit.
Þar með er er þessu máli hins
vegar ekki lokið af minni hálfu.
Ég leyfi mér hér með að óska
eftir samstarfi við yfírskoðunar-
menn og ríkisendurskoðun um það,
hvernig móta megi skýrar, skil-
merkilegar og framkvæmanlegar
reglur um framkvæmd þessara
mála framvegis. Annars vegar af-
hendi ég hér með ríkisendurskoðun
og skoðunarmönnum allar þær upp-
lýsingar sem tiltækar eru af hálfu
utanríkisráðuneytisins um það,
hvernig risnufé ráðuneytisins hefur
verið varið meðan ég hef gegnt
þessu ráðherraembætti. Sambæri-
leg gögn vegna fjármálaráðuneytis-
ins, frá minni ráðherratíð þar, hef
ég ekki undir höndum. Hins vegar
óska ég eftir upplýsingum frá skoð-
unarmönnum og ríkisendurskoðun
um það, hvernig þessum málum
hefur verið háttað á liðinni tíð í
öllum ráðuneytum og með hvaða
hætti yfirskoðunarmenn og ríkis-
endurskoðun hafa gegnt aðhalds-
hlutverki sínu, þ.e. í hvaða tilvikum
þessir aðilar hafa komið á framfæri
athugasemdum, fært rök að mis-
notkun eða beitt sér fyrir leiðrétt-
ingu vegna tilvika, sem ekki hafa
verið talin samrýmast settum regl-
um. Því aðeins að þessar upplýsing-
ar kom fram í dagsljósið er hægt
að læra af mistökum í fortíðinni og
móta nýjar reglur, í ljósi þeirrar
reynslu.
í ljósi þeirrar umræðu sem
spannst um mál af þessu tagi um
sl. áramót gaf ég snemma á þessu
ári fyrirmæli um það að framvegis
skyldi haldin nákvæm dagbók um
öll útgjöld vegna risnu af hálfu ut-
anríkisráðuneytisins. Samkvæmt
þessum fyrirmælum skyldi skrá
dagsetningu, tilefni, hver væri gest-
gjafi, fjöldi gesta, hvar boð eða
fundur færi fram og hver væri
heildarkostnaður. Þessi regla var
ekki viðhöfð í fjármálaráðuneytinu
og er ekki viðhöfð í neinu ráðu-
neyti, svo mér sé kunnugt um. Á
sl. sólarhring hafa starfsmenn ráðu-
neytisins tekið saman heildaryfirlit
skv. þessari dagbók og flokkunar-
kerfi, sem hún byggir á. Ég leyfi
mér hér með að senda þetta heildar-
yfirlit með þessu bréfí.
Skv. þessu yfirliti má sjá að
risnutilefni flokkast einkum undir
eftirfarandi: Samskipti við blaða-
menn og fjölmiðla, vinnufundir
vegna viðskiptaviðræðna, Norður-
landasamstarf, samskipti við sendi-
herra erlendra ríkja, samskipti við
Atlantshafsbandalagið og varnar-
liðið, samskipti við ýmis samtök
atvinnulífs og vinnumarkaðar,
vinnufundir vegna hafréttarmála,
útgjöld vegna opinberra heimsókna,
kostnaður vegna kynningarmála
(sérstaklega EFTA-EB mál), ut-
anríkisráðherrafundur Norður-
landa, starfshópar og nefndir á veg-
um ráðuneytisins og ýmis önnur
tilefni, sem ekki flokkast undir
þessar skilgreiningar.
Með birtingu þessara gagna tel
ég mig hafa gert fullkomlega hreint
fyrir mínum dyrum varðandi spurn-
ingar um það hvernig risnufé ráðu-
neytisins hefur verið varið á minni
ráðherratíð. Þessi gögn mun ég öll
gera opinber enda tel ég að almenn-
ingur eigi fullkomlega rétt á að vita,
hvernig almannafé hefur verið varið
í þessu skyni. Með vísan til þess
sem fram kemur í bréfí yfirskoðun-
armanna þar sem þeir'fara þess á
leit að ríkisendurskoðun láti gagn-
skoða „sambærileg tilvik" í öllum
ráðuneytum, er þess að vænta að
önnur ráðuneyti geri hreint fyrir
sínum dyrum með sama hætti. Jafn-
framt er þess hér með farið á leit
að ríkisendurskoðun kanni þetta
yfírlit og láti utanríkisráðuneytinu
í té álitsgerð um þau útgjaldatilefni
sem kunna að orka tvímælis eða
vera utan marka settra reglna, að
mati ríkisendurskoðunar.
Eitt þeirra álitamála, sem upp
hafa komið í umræðunni að undan-
fömu, er hvort það þyki við hæfí
að risna ráðherra taki til pólitískra
samstarfsmanna, þótt það þyki
sjálfsagt að því er varðar embættis-
menn. Skv. hjálögðu yfirliti er stað-
fest, að ég hef í nokkrum tilvikum
efnt til vinnufunda með þingflokki,
einkum morgunverðarfunda, og
a.m.k. í einu tilviki kvöldverðar.
Einn slíkur vinnufundur var sam-
eiginlegur með þingflokki og fram-
kvæmdastjórn Álþýðuflokksins. Þá
hef ég einnig efnt til slíkra vinnu-
funda með starfshópum og nefnd-
um á matmálstímum, og þá boðið
upp á snarl og í sumum tilvikum
morgunverð. Annað dæmi sem
kann að þykja álitamál er eftirfar-
.andi: Ég hef haft þann hátt á að
bjóða samstarfsfólki (bæði embætt-
ismönnum og stjórnmálamönnum)
í jólaglögg á heimili mínu, á kostn-
að ráðuneytisins. Sama máli gegnir
um kveðjuhóf fyrir samstarfsfólk í
því ráðuneyti sem ég stýrði áður.
Þetta skilst mér að sé algild venja
í samskiptum ráðherra og embætt-
ismanna. Þá mætti spyija: Sam-
rýmist það settum reglum að ráð-
herra veiji risnufé ráðuneytis til að
standa undir áfengiskaupum vegna
árshátíða starfsmannafélaga?
Spurningar af þessu tagi eru
reyndar miklu fleiri. Af þessu til-
efni er hins vegar nauðsynlegt að
fá upplýst: Hafa yfirskoðunarmenn
ríkisreiknings og ríkisendurskoðun
gegnt aðhaldshlutverki sínu á lið-
inni tíð með því að móta þessar
venjur á grundvelli athugasemda,
eða íhlutunar og leiðréttingar, sem
þannig gæti gefíð vísbendingu um
mat þessara aðila á túlkun reglu-
gerðar?
Á ríkisstjórnarfundi í morgun var
um það rætt að nauðsynlegt kynni
að vera að breyta þessum reglum.
Það verður að mínu mati ekki gert
nema á grundvelli haldgóðra upp-
lýsinga um það, hvaða hefðir, venj-
ur og fordæmi hafa skapast á lið-
inni tíð. Þess vegna leyfí ég mér
að beina nokkrum spurningum til
viðtakenda þessa bréfs með von um
svar við fyrstu hentugleika. Spurn-
ingarnar snúast um það, hvort
skoðunarmönnum eða ríkisendur-
skoðun sé kunnugt um, eða geti
aflað upplýsinga um, hvort’ ráð-
herrar hafí varið risnufé af eftirfar-
andi tilefnum:
1. Vegna vinnufunda eða boða
fyrir þingflokka?
2. Vegna fundahalda stofnana
stjórnmálaflokka (miðstjórnir,
flokksráð o.s.frv.)?
3. Vegna flokksþinga, fyrir
flokksþing eða einstaka kjördæma-
hópa sem þau sækja?
4. Vegna ráðstefnuhalds á vegum
stjórnmálaflokka?
5. Vegna afmæla, eða sérstakra
tímamóta, á ferli pólitískra sam-
starfsmanna?
6. Hafa ráðherrar látið ráðuneyti
bera kostnað vegna eigin afmælis-
veislna?
7. Hafa ráðuneyti borið kostnað
í tilefni af afmælisveislum hátt-
settra embættismanna?
8. Hafa ráðherrar efnt til boðs eða
veislu í tilefni af tímamótum á
starfsferli embættismanna, t.d.
þegar þeir láta af störfum eða taka
við nýjum störfum?
9. Hafa ráðherrar látið ráðuneyti
standa undir kostnaði vegna árshá-
tíða eða annars samkomuhalds á
vegum starfsmannafélaga?
10. Þykir það sérlega aðfinnslu-
vert, ef ráðherra efnir til boðs í
heimahúsum vegna gesta sem eiga
samskipti við ráðuneyti?
11. Telst ráðherrum heimilt að
bjóða upp á morgunverð, kvöldverð
eða snarl á vinnufundum með sam-
starfsmönnum eða embættismönn-
um vegna sérstakra verkefna
(nefndir, starfshópar, vinnufundir
innan ráðuneyta o.fl.), sem oftar
en ekki eru haldnir utan þess sem
kallast venjulegur vinnutími?
Sérstaklega væri gagnlegt að fá
rökstutt álit ríkisendurskoðunar á
því hvort gera skuli greinarmun á
risnuútgjöldum vegna pólitískra
samstarfsmanna og aðila annars
vegar og embættismanna hins veg-
ar — þ.e. hvaða aðilar eru það sér-
staklega sem eru „Stjórnarráði Is-
lands óviðkomandi".
Eðli málsins samkvæmt hljóta
yfirskoðunarmenn ríkisreiknings og
ríkisendurskoðun iðulega að hafa
staðið frammi fyrir því í starfi sínu
á liðinni tíð að leggja mat á eða
kveða upp úrskurði um álitamál og
markatilvik af þessu tagi, eða af
öðrum sambærilegum tilvikum. Það
væri mjög gagnlegt fyrir alla aðila
ef ríkisendurskoðun og yfirskoðun-
armenn beinlínis birtu skrá yfir all-
ar þær athugasemdir sem gerðar
hafa verið af slíkum eða sambæri-
legum tilvikum á liðinni tíð. Það
mundi auðvelda öllum aðilum það
starf, sem framundan er, við að
endurskoða og skilgreina að nýju
traustar starfsreglur sem unnt verði
að fara eftir í framtíðinni.
Sérstök ástæða er til að spyija
um álit ríkisendurskoðunar og skoð-
unarmanna á starfsreglum og máls-
meðferð. Hafa þessir aðilar gagn-
rýnt, að ekki skuli vera haldin skrá
með nauðsynlegum upplýsingum og
fylgiskjölum um tilefni risnu á veg-
um ráðherra og ráðuneyta? Sé það
ekki gert er yfirleitt ógerningur að
afla upplýsinga eftir á hvert var
hið raunverulega tilefni veislu, eða
boðs eða hveijir urðu aðnjótandi.
Ég geri ráð fyrir að yfirskoðunar-
menn og ríkisendurskoðun hafi áður
fundið að slíkum vinnubrögðum og
óska hér með eftir upplýsingum um
það.
Tilgangurinn með þessu erindi,
er eins og fyrr sagði að óska eftir
samstarfi við yfirskoðunarmenn og
ríkisendurskoðun um birtingu upp-
lýsinga, sem að gagni mættu koma
við að móta til frambúðar traustar
reglur. Jafnframt vona ég að hjá-
iagt heildaryfirlit um ráðstöfun
risnufjár utanríkisráðuneytisins
geti auðveldað skoðunarmönnum
og ríkisendurskoðun þetta starf. í
því skyni að lyfta þeirri umræðu,
sem nú fer fram um þessi mál, af
stigi gróusagna og getsaka, tel ég
einnig nauðsynlegt að birta þessar
upplýsingar, þ.m.t. þetta bréf og
fylgiskjöl þess, öllum almenningi.
Með vinsemd og virðingu,
Jón Baldvin Hannibalsson
Forsetar Alþingis:
Afengi framvegis
keypt á útsöluverði
ALÞINGI mun framveigis ekki neyta þess réttar sem það hefur
til kaupa á áfengi á kostnaðarverði til nota við opinberar gestamót-
tökur og veislur á þess vegum. Þetta var samþykkt á fundi for-
seta Alþingis í gær. Guðrún Helgadóttir forseti sameinaðs þings
segir að í framtíðinni verði allt áfengi sem keypt verður til nota
á vegum Alþingis greitt fullu verði.
Guðrún segir að frá því hún tók
við émbætti í október í fyrra hafi
á vegum Alþingis verið notað
áfengi á kostnaðarverði í tveimur
árlegum veislum, annars vegar
fyrir þingmenn og maka þeirra,
og hins vegar fyrir starfsfólk Al-
þingis. „í minni tíð hefur auk
þess verið tekið á móti sendinefnd
frá þinginu í Japan, norrænum
ríkisendurskoðendum og norræn-
um þingbókavörðum, en fjölmenn-
asta veislan sem við núverandi
forsetar þingsins höfum haldið
taldi 36 manns. Á vegum Al-
þingis á þessum tíma hafa aldrei
verið haldnar neinar samkomur
sem ekki snerta Alþingi sem
stofnun eða þjóðþing annarra
landa, og hefur þetta verið
ófrávíkjanleg regla. Eg áætla að
samanlagður kostnaður við áfeng-
iskaup í öllum þessum tilfellum
sé um 300 þúsund krónur," sagði
Guðrún.