Morgunblaðið - 14.11.1989, Blaðsíða 18

fii
is-
aaawavöKi m íriöaoöwjrw
MORGUNBLAÐIÐ-ÞRIÐJUÐAGUfi 14.
Um heimilislækn-
ingar í Reykjavík
eftir ÓlafF.
Míignússon
Undanfarið hefur töluvert heyrst
í fréttum, um að stokka eigi upp í
íslenska heilbrigðiskerfinu. Ýmis-
legt misviturlegt hefur verið sagt í
þessu sambandi, meðal annars sú
yfírlýsing að gera skuli heimilis-
og heilsugæslulækna að ríkisstarfs-
mönnum á föstum launum. Mig
langar í nokkrum orðum, að fjalla
um þetta út frá sjónarhóli heimilis-
læknis í Reykjavík, ekki síst þar
sem áðumefndar yfirlýsingar virð-
ast vera vanhugsaðar viljayfirlýs-
ingar fremur en þeiðarleg tilraun
til úrbóta á íslenska heilbrigðiskerf-
inu.
í Reykjavík eru nú starfandi 30
sjálfstæðir heimilislæknar utan
heilsugæslustöðva. Þeir eru sjálf-
stæðir verktakar, en ekki ríkis-
starfsmenn. Laeknar á heilsugæslu-
stöðvum í Reykjavík eru um 22
talsins og eru ríkisstarfsmenn.
Heimilislæknarnir 30 eru með um
54 þúsund Reykvíkinga á skrá hjá
sér, en heilsugæslustöðvarnar hafa
um helmingi færri skjólstæðinga,
eða um 27 þúsund manns.
Stofnkostnaður opinberra aðila
vegna hverrar heilsugæslustöðvar
er tugmilljónir króna, ef ekki meir.
Stofnkostnaður vegna starfsemi
sjálfstæðra heimilislækna er enginn
fyrir sömu aðila, hann er greiddur
af læknum samkvæmt verktaka-
samningi. Það er erfitt að gera sam-
anburð á rekstrarkostnaði heilsu-
gæslustöðva annars vegar og stofu-
kostnaði hins vegar, þar sem margt
er þar ólíkt. Þó er alveg ljóst að
rekstrarkostnaður heilsugæslu-
stöðvanna er margfaldur á við
stofukostnað heimilislækna, jafnvel
þótt ekki sé tekið tillit til fjármagns-
„ Að ætla sér að eyði-
leggja starfsgrundvöll
heimilislæknanna með
byltingu á heimilis-
læknakerfinu er allt í
senn siðleysi gagnvart
læknum, ábyrgðarleysi
með almannafé og
síðast en ekki síst til
mikilla óþæginda fyrir
skjólstæðinga lækn-
anna.“
kostnaðar vegna uppbyggingar
heilsugæslustöðvanna.
Starfsemi sjálfstæðra heimilis-
lækna hefur ekki verið jafnbundin
við tiltekin svæði í Reykjavík og
Pólitísk stefiiumótun
í heilbrigðismálum
eftir ÓlafÖrn
Arnarson
Á nýafstöðnum landsfundi Sjálf-
stæðisflokksins bar að sjálfsögðu
hæst umræður um ályktanir í at-
vinnumálum og þá einkum í sjávar-
útvegi og landbúnaði. Málefnavinna
fundarins takmarkaðist þó engan
veginn við þessa málaflokka enda
þótt þeirri niðurstöðu hafi verið
gerð fremur lítil skil opinberlega.
Ályktun um heilbrigðismál mark-
ar hinsvegar tímamót í sögu flokks-
ins þar sem mörkuð er stefna sem
aðskilur sig verulega frá stefnu
svokallaðra „félagshyggjuflokka'1
sem hafa talið sig vera gæslumenn
velferðarkerfisins. Þar er stefnu
núverandi stjórnar, sem einkennist
af niðurskurði og takmörkun á
þjónustu, mótmælt og lagt til að
nýjar leiðir verði farnar í rekstri
heilbrigðisþjónustunnar.
Tryggingake,*fi
Meginbreytingin er sú að flokk-
urinn vill endurvekja tryggingahug-
takið sem grundvöll fyrir rekstri
þjónustunnar. Mörg undanfarin ár
hefur heilbrigðisþjónustan verið
rekin fyrir framlög á fjárlögum og
á þar í harðri samkeppni um tak-
markaða fjármuni. Þegar samdrátt-
ur verður kemur hann hart niður á
þeim sem síst skyldi, þ.e. eldra fólki
sem hefur byggt upp það velferðar-
kerfi sem við búum við í dag og
er nú svikið um þá þjónustu, sem
það ætti að eiga rétt á. Sjálfstæðis-
flokkurinn vill viðurkenna þennan
rétt og líta svo á að hér verði að
halda uppi. þeirri starfsemi sem
nauðsynleg er til þess að svo geti
verið. Það þarf því að taka upp
tryggingakerfi þar sem fólk greiðir
sín iðgjöld meðan heilsan leyfir og
nýtur svo eðlilegra réttinda trygg-
ingataka þegar á þarf að halda.
Hugmyndin er sú að allir greiði
lágmarksiðgjald sem tryggi jafnan
rétt til sömu þjónustu en að öðru
leyti verði iðgjaldagreiðslur tekju-
tengdar. í stað þess að leggja
sjúkrasamlög niður eins og ætlunin
er ætti að sameina þau í stæm ein-
ingar og gera þau að grunneining-
um tryggingakerfisins.
Rekstur heilbrigðis-
þjónustunnnar
í samræmi við grundvallar-
hugmyndir sínar telur flokkurinn
enga nauðsyn á því að ríkið sjálft
reki alla þjónustu á miðstýrðan
hátt eins og nú er stefnt að, heldur
komi til valddreifing. Flokkurinn
vill efla starfsemi frjálsra félaga-
samtaka og telur að kosti einka-
reksturs eigi að nýta á sem flestum
sviðum. Flokkurinn harmar það að
færa eigi allan rekstur heilsugæslu
frá sveitarfélögum til ríkisins og
telur nauðsynlegt að endurskoða
lög um verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga að þessu leyti.
Nauðsynlegt er að neytendur
þjónustunnar geti jafnan áttað sig
á kostnaði. Því er lagt til að teknar
verði upp hlutfallsgreiðslur fyrir lyf
og læknisþjónustu þannig að heild-
arkostnaður tryggingakerfisins sé
neytandanum jafnan ljós. Greiðslu-
hlutfallið verður að sjálfsögðu að
vera misjafnt eftir ástæðum (t.d.
elli- og örorkulífeyrisþegar).
Áhersla er lögð á það að einstakl-
ingurinn hafi sem mest frelsi til að
velja þá þjónustu sem honum hent-
ar best.
Ný stefnumótun
Með þessari ályktun hefur Sjálf-
stæðisflokkurinn tekið upp nýja
stefnu í heilbrigðismálum í sam-
ræmi við þarfir tímans. Hún stingur
mjög í stúf við stefnu „félags-
hyggjuflokkanna" sem er aukin
ríkisafskipti, miðstýring og
skömmtun á þjónustu með þeim
mikla niðurskurði sem framkvæmd-.
ur hefur verið undanfarið. Slík
stefna leiðir til lélegrar og dýrrar
þjónustu, sem kemur niður á öllum
Ólafur F. Magnússon
hjá heilsugæslustöðvunum. Til
dæmis þurfa sjúklingar ekki nauð-
synlega að skipta um heimilis-
lækni, þótt flutt sé á milli hverfa
innan borgarinnar, en það er býsna
algengt hjá ungu fólki. Þetta ásamt
því að mörgum finnst þjónusta
heimilislæknanna vera persónulegri
en sú þjónusta sem veitt er á heilsu-
gæslustöðvunum, kann að vera or-
Ólafur Öm Amarson
„Það þarf því að taka
upp tryggingakerfi þar
sem fólk greiðir sín ið-
gjöld meðan heilsan
leyfír og nýtur svo eðli-
legra réttinda trygg-
ingatakaþegar á þarf
að halda.“
landsmönnum fyrr eða síðar. Sjálf-
stæðisflokkurinn veit að allur al-
menningur vill hafa góða og vel
rekna heilbrigðisþjónustu í landinu
og vill því koma til móts við þær
óskir með þessari mikilvægu
stefnumörkun.
Höfundur er yfírlæknir á
Landokotsspítala.
sökin fyrir því að enn eru mun
fleiri Reykvíkingar á skrá hjá sjálf-
stæðum heimilislæknum en heilsu-
gæslustöðvunum, þrátt fyrir að
sífelldur áróður sé rekinn gegn hin-
um fyrrnefndu. Heilsugæslustöðv-
amai, og þar með læknamir á
stöðvunum, mega ótakmarkað aug-
lýsa sig innan hverfanna og senda
út dreifibréf og kynna starfsemi
sína. Sjálfstæðum heimilislæknum
er með öllu bannað að gera þetta.
Þeir mega einungis birta tvær aug-
lýsingar í blaði, um að þeir hafi
opnað stofu.
Sjálfstæðir heimilislæknar hafa
lítið agnúast út af þessu, en yfirlýs-
ing, sem í raun þýðir að svipta eigi
þá starfsgrundvelli sínum, hlýtur
að kalla fram andmæli. Það er
nefnilega svo, að önnur frumheil-
brigðisþjónusta en ríkisreknar heil-
sugæslustöðvar er sjálfsagður val-
kostur fyrir fólk. I mínum huga er
þessi valkostur nauðsynlegur, þar
sem ég hef kynnst vel þeim.skorti
á valfrelsi í frumheilbrigðisþjón-
ustu, sem ríkjandi er í Svíþjóð, en
þar starfaði ég sem heimilislæknir
um tíma.
í Svíþjóð hafa langflestir heimil-
islæknar verið sviptir sjálfstæði
sínu, settir á föst laun og gerðir
að ríkisstarfsmönnum. Doði og
óánægja er mjög ríkjandi hjá starfs-
bræðrum okkar í Svíþjóð. Hvati til
dugnaðar í starfi en lítill og afköst
mun minni en hjá íslenskum heimil-
islæknum, sem leiðir til mun lengri
biðtíma sjúklinga þar en hérlendis.
Það er því að vonum að mönnum
blöskri, þegar stjómmálamenn, sem
sumir hveijir vita lítið hvað þeir eru
að tala um, gefa út yfirlýsingar á
borð við þá, að heimilislæknar skuli
vera ríkisstarfsmenn á föstum laun-
um. Þetta dæmi hefur einfaldlega
ekki verið hugsað til enda.
Um áratuga skeið hafa heimilis-
læknar í Reykjavík hlaupið í skarð-
ið þar sem hið opinbera hefur
brugðist, enda uppbygging heilsu-
gæslustöðvanna bæði dýr og sein.
Að ætla sér að eyðileggja starfs-
gmndvöll heimilislæknanna með
byltingu á heimilislæknakerfinu er
allt í senn siðleygi gagnvart Iækn-
um, ábyrgðarleysi með almannafé
og síðast en ekki síst til mikilla
óþæginda fyrir skjólstæðinga lækn-
anna. Þar sem engin andmæli hafa
borist Við áðumefndum yfirlýsing-
um frá heildarsamtökum lækna eða
frá samtökum heimilislækna, sé ég
mig knúinn til að skrifa þessa grein.
Þó að læknum þyki oft sem fleip-
uryrði stjórnmálamanna séu lítt
skaðleg, enda sjái allir í gegnum
þau, er það varasamt að láta sem
ekkert sé. Þögnina má ávallt túlka
sem samþykki. Það, að ætla sér að
leggja niður sjálfstæða starfsemi
heimilislækna undir því yfirskyni
að verið sé að spara fé, er hin
mesta blekking. Þvert á móti er þar
verið að vega að sjálfsögðum og
ódýrum valkosti í fmmheilbrigðis-
þjónustu, sem á fullan rétt á sér
og er almenningi til hagsbóta.
Höfundur er sjálfstætt starfandi
heimilislæknir í Reykjavík.
Borgríkið er yfir oss!
Undan skilnings-
_________trjenu_____________
Egill Egilsson
Borgríkið er yfir oss!
I borgríki er ein borg alls ráð-
andi, þótt aðrar borgir kunni að
vera innan þess ríkis. Þær til-
heyra aðeins baklandi aðalborgar-
innar, og sjá tilveru sína í Ijósi
hennar. í borgríki fara öll við-
skipti og samgöngur fram um
meginborgina, og hún er miðstöð
hvers konar menningar.
ísland hefur nú orðið öll ein-
kenni borgríkis, og landið ætti
samkvænt því að heita Reykjaví-
kópólis. Það var framsýni að út-
varp allra landsmanna skyldii
þegar árið 1930 nefna sig Útvarp
Reykjavík.
Þróun síðustu áratuga
Yfirritaður man þá tíð að litið
var á land vort sem þjóðríki þar
sem væri bæði að finna höfuðborg
og þéttbýli önnur og sveitir. Talað
var um Akureyri og fleiri staði
sem mótvægi við höfuðborgina,
ef ekki sem stæði, þá um kom-
andi framtíð. Nú heyrist æ sjaldn-
ar talað um slíkt, enda orkar það
æ hjákátlegar á menn. Ekki er
aðeins að miðja borgríkisins telji
af íbúum þess, heldur er ofurvægi
miðsóknaraflsins slíkt, að íbúar
landsbyggðarinnar virðast hættir
að telja sig íbúa sjálfstæðra land-
hluta sumir hveijir, heldur íbúa
baklands sem sé háð ríkismiðj-
unni. Það gleymist að Norðlend-
ingar allir slaga að tölu til upp í
þjóðríki á borð við Færeyjar, sem
heldur uppi flestri starfssemi
sjálfstæðs ríkis. Helst óttast ég
það sem ég heyri æ oftar, að álit
landsbyggðarmanna virðist ekki
lengur byggt á heilbrigðu sjálfs-
mati, heldur fer það eftir áliti
miðjunnar fyrir sunpan. Þetta á
sér margar hliðar. Ég óttast t.d.
að heyra þá missa málkennd
heimabyggða sinna, framburð og
kennd fyrir málnotkun umhverfís
síns. í eyrum þeirra glymur vita-
skuld síbylja fjölmiðlunga mið-
svæðisins, sem þekkja lítið til
landsbyggðarinnar, en telja að
Vesturland sé Kjalames og Skagi,
Norðurland sé norðurhlið Esjunn-
ar en Austur- og Suðurland aust-
ur og suðausturhlið hennar. Smá-
dæmi: Borinn Eyfírðingur kallaði
það eitt sinn Eyjaíjörð sem er
framan Akureyrar. En samkvæmt
málvenju flestra nú orðið eru
Möðruvellir í Hörgárdal í Eyja-
firði. Þegar yfirritaður var lítill
vom til tvennir Möðruvellir, í
Eyjafirði og í Hörgárdal, sem voru
því ekki í Eyjafirði. Eg kannst
ekki við þann stað, þótt ég sé
uppalinn skammt frá Laufási við
Eyjafjörð. Eitt sinn var talað um
Mývatnssveit. Sú sveit heitir nú
„á Mývatni“ í fjölmiðlum. Fjöl-
miðlaljós talaði nýlega um að
snæða hádegisverð „á Mývatni",
þótt það hafí ekki aðrir gert en
fuglar vatnsins og dýr og nokkrir
silungsveiðimenn á vetrum.
Þama er um að ræða tilhneig-
ingu miðsvæðisins til að leggja
að jöfnu sérkenni þeirrar stóru
heildar sem eitt sinn var talin
sveitir þessa lands. Þenur Selfoss
sig upp í Hreppa eftir tíu ár?
Fara Skaftártungumenn að kenna
sig við Skaftártungur?
Hvað þá um þjóðernið?
Þjóðin er orðin til á landinu
öllu. Tunga og þjóðemiskennd
mótast af samskiptum við landið,
vötn þess, fjöll, loft og sjó. Þessi
atriði verða önnur í borgríki
nútímans með hátt í íbúanna á
miðsvæði og þriðjung á baklandi
háðu því. Þjóðerniskennd slíks
borgríkis er að breytast fyrir áhrif
markaðsafla og misgóðra
fjölmiðla í átt til neysluþjóðfélags
bandarískra lágstétta. Þegar sú
breyting er um garð gengin
hverfur tungan. Er þá nokkuð
eftir annað en útstöð evrópskra
eða bandarískra markaðsafla sem
nýta fiskimiðin umhverfis landið?
Einskonar risa-Jan Mayen, þar
sem verður þó ekki töluð norska,
heldur enska.