Morgunblaðið - 14.11.1989, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. NÓVEMBER 1989
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1'4. NÓVEMBER 1989
29

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 69110Ó. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Austur-evropskt
efiiahagsástand
að árar illa í íslenzkum
efnahagsbúskap. Því valda
bæði ytri aðstæður og heimatil-
búinn vandi, sem rætur rekur til
rangrar efnahagsstefnu og mis-
heppnaðrar hagstjórnar. Versn-
andi atvinnuhorfur, rýrnandi
kaupmáttur, hrina gjaldþrota —
sem á sér enga hliðstæðu síðustu
áratugi — og 5.500 milljóna
króna ríkissjóðshalli — í kjölfar
verulegra skattahækkana —
sýna dapurlegan veruleikann í
þessum efnum.
Könnun Félagsvísindastofn-
unar sýnir að umtalsvert lægra
hlutfall íslendinga á vinnualdri
hefur verk að vinna í þjóðarbú-
skapnum nú en á liðnu ári, eða
78% 1989 á móti 81-83% 1988.
Könnunin leiðir jafnframt í ljós
að fjöldskyldutekjur höfðu
skroppið saman um 6% og ein-
staklingstekjur um 9% í október-
mánuði síðastliðnum_ miðað við
sama tíma í fyrra. Ástæðan er
samdráttur í umsvifum og at-
vinnu. Á sama tíma hefur kaup-
máttur launa dregizt saman
umfram samdrátt í þjóðartekj-
um.
Fréttafrásögn Morgunblaðs-
ins um sl. mánaðamót leiddi í
ljós að yfir fjörutíu fyrirtæki
utan höfuðborgarsvæðisins
höfðu orðið gjaldþrota það sem
af var árinu. Þijátíu fyrirtæki
að auki höfðu fengið úrskurð um
greiðslustöðvun. Kröfur í gjald-
þrota fyrirtæki og skuldir fyrir-
tækja í greiðslustöðvun námu
milljörðum króna.
Fyrstu tíu mánuði ársins lauk
skiptum í þrotabúum 228 ein-
staklinga og 83 félaga á höfuð-
borgarsvæðinu. 1.200 m.kr.
vantaði upp á að þessi þrotabú
ættu fyrir skuldum. 47 fyrirtæki
að auki eru nú í gjaldþrotaskipt-
um og nema_ skuldir þeirra um
7.500 m.kr. Árið 1989 er metár
í gjaldþrotum á höfuðborgar-
svæðinu.
Engum blandast hugur um
að rekstrarlegt umhverfi fyrir-
tækja og atvinnugreina hefur
ekki verið jafn óhagstætt og nú
í áratugi. Trúlega þarf að fara
aftúr til sjötta áratugarins, þeg-
ar síldarstofninn hrundi, til að
finna hliðstæðu að þessu leyti.
Þá var gripið til hagkerfísbreyt-
ingar, svonefndrar viðreisnar,
þ.e. atvinnulífið var leyst úr
fjötrum hafta og miðstýringar,
til að stuðla að grósku í þjóðar-
búskapnum, atvinnuöryggi og
vexti þjóðartekna. í hönd fór
meira en áratugar stöðugleiki í
verðlagi og atvinnu- og efna-
hagslífi.
Þær miðstýringar-, milli-
færslu- og fjármagnsskömmtun-
arleiðir, sem tvær síðustu „fé-
lagshyggjustjórnir“ hafa fetað,
minna um sitt hvað á A-Evr-
ópska hagstjórn, sem ekki þykir
fýsileg til eftirbreytni. Efna-
hagsástand okkar og þjóðarbú-
skapur bera merki þessa. Mál
er að linni. Það er tímabært að
hyggja að nýju að fijáslyndum,
víðsýnum umbótaleiðum, ef ætl-
unin er að rétta úr lífskjarakútn-
um og laga þjóðarbúskap okkar
að þeim viðskipta- og efnahags-
lega veruleika, sem fyrirsjáan-
legur er í Evrópu á næsta ára-
tug.
Sótt á fjar-
lægari mið
Sjávarútvegur okkar er um
flest til fyrirmyndar, þó að
enn megi færa sitt hvað til betri
vegar, m.a. að laga veiðiflota
okkar og veiðisókn betur að
veiðiþoli helztu nytjastofna. Það
er reyndar brýnt ef marka má
fiskifræðilegar niðurstöður um
ástand þeirra.
íslenzk þekking, tækni og
framtak í veiðum og vinnslu
hafa oftlega vakið athygli hjá
öðrum fiskveiðiþjóðum. Framtak
íslenzka úthafsútgerðarfélags-
ins hf., sem frá var sagt í síðasta
viðskiptablaði Morgunblaðsins,
hefur vakið athygli, en það
hyggst senda verksmiðjuskip,
Andra I, á mið við Aleuta-eyjar
við Alaska. Ekki stendur til að
stunda veiðar á þessum fjarlægu
miðum heldur hefur verið gerður
samningur um að vinna afla úr
öðrum veiðiskipum, allt að
18.000 tonn af þorski upp úr sjó
á ári, en skipið hefur 100 tonna
frystigetu á sólarhring. Áætluð
nýting fullkomins vinnslubúnað-
ar eru 20 tímar á sólarhring 22
daga í mánuði hveijum. Unnið
verður á 6 tíma vöktum allan
sólarhringinn. Hver áhöfn vinnur
þijá mánuði samfleytt en á síðan
frí í hálfan annan mánuð.
Framtak þetta sýnir að
íslenzkir útgerðaraðilar eru ekki
af baki dottnir, þótt syrt hafi í
álinn heima fyrir um sinn. Hvat-
inn, sem að baki býr framtaki
sem þessu, hefur verið og er
bakfiskurinn í íslenzkri velferð
fyrr og síðar. Það kann hinsveg-
ar ekki góðri lukku að stýra
þegar sjálfsbjargarhvati þjóðar-
innar er lagður í „félagshyggju-
ijötra“.
Hrun Berlínarmúrsins
eftirBjörn Bjarnason
Fyrirheitið um.að sé fólki veitt
frelsi kjósi það meira frelsi hefur
verið að rætast í Austur-Evrópu.
Hrun Berlínarmúrsins er skýrasta
dæmið. Valdhafar Austur-Þýska-
lands voru komnir upp að vegg í
bókstaflegum skilningi vegna
þrýstings frá almenningi. Laugar-
daginn 4. nóvember voru milljón
manns á útifundi í Austur-Berlín.
Hundruð þúsundir manna höfðu þá
oftar en einu sinni mótmælt í Leipz-
ig og Dresden. í hvoragri borginni
lyftu ráðamenn litla fingri til að
vetja stefnu kommúnistaflokksins
og stjórnarinnar. Egon Krenz
flokksleiðtogi fór til Moskvu og fékk
staðfestingu á því, að undir forystu
Mikhaíls Gorbatsjovs mætti hvert
fylgiríki Kremlveija fara sína leið.
Tveimur sólarhringum eftir að hald-
ið var upp á 72 ára afmæli október-
byltingar kommúnista í Sovétríkj-
unum, tóku þúsundir manna að
streyma yfir smánarmúrinn í
Berlín. Til að losna undan óbærileg-
um þrýstingi lét austur-þýska ríkis-
stjórnin ijúfa skörð í múrinn og er
talið að um síðustu helgi hafi millj-
ónir íbúa Austur-Þýskalands notað
tækifærið og skroppið yfir til Vest-
pr-Þýskalands. Helmut Kohl, kansl-
ari Vestur-Þýskalands, ávarpaði
mannfjöldann í Vestur-Berlín á
föstudag og sagði: Við erum ein
þjóð. Austur-þýsk stjórnvöld leggja
hins vegar áherslu á að þýsku ríkin
séu tvö.
Á afmælisdegi byltingarinnar í
Moskvu 7. nóvember síðastliðinn
var efnt til göngu annars staðar
en á Rauða torginu. Þar hittust
þeir sem vilja ekki lúta forsjá marx-
istanna sem tróna enn á grafhýsi
Leníns og á einu spjaldinu stóð:
Öreigar allra landa — afsakið! Við
eigum enn eftir að kynnast því,
hvort þessi útgáfa á slagorði komm-
únistaávarpsins á eftir að hljóma
jafn hátt og vera sett fram af jafn
miklum krafti og hvatningin um að
öreigar allra landa sameinist. Eins
og það var orðað í ítarlegri úttekt
hér í blaðinu á málefnum Austur-
Þýskalands fyrir fáeinum vikum,
þá er kommúnisminn eða sósíalism-
inn erfiðasta og blóðugasta leiðin,
sem menn hafa getað válið sér frá
kapítalisma til kapítalisma. Að
kenna þessar hörmungar við vísindi
er ekki annað en lítilsvirðing við
vísindin. Bandaríski dálkahöfund-
urinn George F. Will sagði í ný-
legri grein: „Nú kunna að vera
fleiri marxistar í Hai-vard-þáskóla-
heldur en í Austur-Evrópu. Á einum
mánuði hefur Kommúnistaflokkur
Ungveijalands tapað meira en 95%
af félögum sínum. Þegar hann
breytti um nafn og lagði niður
kommúnisma en tók upp sósíalisma
í staðinn voru flokksmenn beðnir
að skrá sig að nýju. Það voru mik-
il mistök. Embættismaður fiokks-
ins, sem vill af skiljanlegum ástæð-
um ekki láta nafns síns getið, segir
að vandinn felist í því að menn
verði að gera upp hug sinn og skipta
á flokksskírteinum. „Við vorum of
eftirlátssamir með því að gera þeim
kleift að hverfa á brott með sóma
og hreinni samvisku." Að hugsa sér
annað eins.
Löngum hefur verið sagt, að í
Austur-Þýskalandi hafi tekist að
skapa bærilegustu lífskjörin í
nokkru kommúnistalandi. Eigi það
ekki sist rætur að rekja til dugnað-
ar þýzku þjóðarinnar, aga hennar,
samviskusemi og skyldurækni.
Minnumst þess að mótmælin und-
anfarnar vikur hafa verið á kvöldin
og um helgar, þegar fólk hefur
verið í fríi frá vinnu. Banvæn efna-
hagsleg áhrif marxismans voru
minnst í Austur-Þýskalandi vegna
þess að þjóðin hafði mest mótstöðu-
afl. Hún varð einnig fyrir mestri
áreitni að vestan vegna skyldleikans
við hinn hluta þjóðarinnar vestan
múrsins. Auglýsingar í vestur-
þýsku sjónvarpsstöðvunum voni
áhrifamikil áminning um hin bágu
lífskjör í efnaðasta ríki kommún-
ismans.
Breytingarnar í Sovétríkjunum
eiga rætur að rekja til ákvarðana
á toppnum. Án Gorbatsjovs og til-
rauna hans til að bjarga Sovétríkj-
unum frá hruni hefði þróunin ekki
orðið eins ör og raun ber vitni. Hins
vegar er það fólkið sjálft, alþýðan,
sem knýr á um róttækar breytingar
í Póllandi, Ungveijalandi og nú
síðast Austur-Þýskalandi. Ríkin
bera þá fyrst nafn með rentu sem
alþýðulýðveldi, þegar þau eru að
losna undan oki kommúnistans og
kasta af sér hlekkjunum eins og
Ungveijar gerðu með því að leggja
niður alþýðulýðveldið og stofna þess
í stað lýðveldi.
Friðsamleg bylting?
Sagan geymir ekki mörg dæmi
um að byltingar hafi orðið án blóðs-
úthellinga. Forsenda fyrir því að til
átaka komi er að einhver sé tilbúinn
til að veija með valdi kerfið sem
verið er að bylta. Hingað til hefur
valdi verið beitt í Austur-Evrópu til
varnar kommúnismanum: Austur-
Berlín 1953, Ungveijaland 1956 og
Tékkóslóvakía 1968. í öllum tilvik-
um var erlendu hervaldi beitt gegn
þjóðunum: Sovétstjórnin lét að sér
kveða ein eða með öðrum. 250-300
þúsund sovéskir hermenn eru í
Austur-Þýskalandi, þeir eru ekki á
förum þaðan.
Innan Póllands, Ungveijalands
og Austur-Þýskalands gera gömlu
valdhafarnir ekki einu sinni tilraun
til að veita mótspyrnu í nafni
kommúnismans. Þvert á móti flýta
þeir sér sem mest þeir mega að
skipta um nafn og númer. í Kreml
hefur Sinatra tekið við af Brez-
hnev. Nú er ekki talað um rétt sov-
éska hersins til að veija „ávinning"
sósíalismans eins og gert var í
Tékkóslóvakíu 1968 með því að
senda skriðdreka inn í Prag. Nú
eiga allir að fara sína leið söngl-
andi lagið sem Frank Sinatra kynnti
heimsbyggðinni. I sjónvarpi í
Leníngrad er birt viðtal við Álex-
ander Dubcek, föður „vorsins í
Prag“, sem fær ekki enn að koma
fram í sjónvarpi í Tékkóslóvakíu.
BBC skýrir frá því að flokksbroddar
í austur-þýskum sveitarfélögum
„Potsdamer Platz“, sem var hjarta
hafi stytt sér aldur vegna þunga
almenningsálitsins.
Er nema von, að við veltum því
fyrir okkur, hvort þetta allt sé ekki
of ótrúlegt til að vera satt? Reynsl-
an kennir okkur að óttast óvænta
valdbeitingu til að kæfa frelsið, þar
sem það brýst. nú út af mestum
krafti í Evrópu. Eins og málum er
nú háttað sýnast þeir sem vilja
halda í kommúnismann í Póllandi,
Ungveijalandi og Austur-Þýska-
landi hafa misst af strætisvagnin-
um. Ljúki valdabaráttunni sem nú
fer fram á bakvið tjöldin í Moskvu
á dramatískan hátt með falli Gorb-
atsjovs, kann að verða hægt á þró-
uninni alls staðar með handafli.
Hún verður þó ekki stöðvuð. Nýir
einræðisherrar í Kreml breyta ekki
þeirri staðreynd að marxisminn og
kommúnisminn er gjaldþrota. Hann
hefur ekkert að bjóða annað en
vald, örbirgð og blóðsúthellingar.
Á vestrænum forsendum
Breytingarnar í Evrópu eru að
gerast á lýðræðislegum og vestræn-
um forsendum en þó án þess að
Vesturlönd eða við íbúar þeirra
höfum gert annað en að sýna þjóð-
unum í næsta nágrenni okkar, að
aðrir stjórnarhættir en sósíalískir
veita góð lífskjör og frelsi. Með
samvinnu okkat' í öryggismálum og
efnahagsmálum höfum við verið
fyrirmynd og megum ekki bregðast
þegar milljónir manna feta í fótspor
okkar. Þvert á móti eigum við að
veita aðstoð án þess að draga úr
öryggiskennd okkar sjálfra eða
annárra.
Sameining Þýskalands er ekkert
nýtt baráttumál. Vestræn ríki hafa
staðið að baki stjórnvöldum í Bonn
og kröfum þeirra um að íbúar á
hinu gamla hernámssvæði Sov-
étríkjanna, Austur-Þýskalandi, fái
sjálfir að ákveða framtíð sína og
stjórnarhætti í fijálsum kosningum.
Stefna og störf Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO) og Evrópubanda-
lagsins (EB) hafa tekið mið af því
að þetta kynni að gerast. Mörgum
hefur þó þótt það of ótrúlegat til
að vera raunhæft markmið. Sumir
telja sameinað Þýskaland hættulegt
vegna þess hve það yrði öflugt efna-
hagslega og hve mikilvæga stöðu
það fengi milli austurs og vesturs.
Samvinna Frakka og Vestur-Þjóð-
verja hefur orðið ákaflega náin á
liðnum áram, þessara fornu óvina,
einmitt til þess að hæfilegt jafn-
vægi skapaðist í Evrópu. Stjórnvöld
í Bonn hafa lagt höfuðáherslu á,
að aukin tengsl við Austur-Þýska-
land verði að treysta á öflugt Evr-
ópubandalag og virkt varnarsam-
starf innan NATO.
Hinir sögulegu atburðir sem eru
að gerast fyrir augum okkar með
ótrúlegum hraða sýna okkur enn
einu sinni, að erfitt er að rýna langt
inn í framtíðina og sjá hvað hún
ber í skauti sér. Hins vegar ætti
að vera óþarfi fyrir þá sem trúa á
frelsið og álíta að það haldist í hend-
ur við friðinn að óttast þróunina í
Þýskalandi eða annars staðar í
Evrópu. Við skulum samfagna með
þeim sem nú gleðjast mest yfir
hruni Berlínarmúrsins, fólkinu, sem
neyddi valdhafana til þess að bijóta
skörð í hann. Fólkið hefur tekið af
skarið og stjórnmálamennirnir
verða að fylgja því eftir. Nú á eftir
að koma í Ijós hvort Austur-Þjóð-
veijar fá að ákveða framtíð sína í
fijálsum kosningum. Gerist það
þurfa aðrir að haga sér í samræmi
við ákvörðun þeirra.
Hjarta Berlínar slær á ný: Austur-þýskir bijóta hlið í Berlínarmúrinn við
Berlínar fyrir heimstyijöldina síðari.
Hvernig getur ríkið
grætt á skattaiækkunum?
eftir EyjólfKonráð
Jónsson
Eins og alkunna er eykst halli
ríkissjóðs ár frá ári samhliða skatta-
hækkunum. Raunar má segja ,að
hækkun skatta og tap ríkisins hafi
síðustu árin alveg haldist í hendur.
Getur þá verið að veruleg lækkun
skatta mundi leiða til bættra stöðu
ríkisins? Barnið mundi spyija —
mamma, af hveiju verður ríkið allt-
af aumara þegar það tekur meira
og meira frá okkur? Og móðirin
mundi svara syni sínum, drengurinn
minn þú er alltof ungur til að skilja
þetta, farðu út að leika þér með
hinum börnunum, þið skiljið þetta
allt seinna, þegar þið eruð orðin
stór. Mamma stynur og tautar „al-
máttugur en sú mæða að eiga svona
börn“.
Um kvöldið þegar allt er orðið
hljótt liggur hún andvaka í rúminu
sínu. Hún er að hugsa um hvernig
manninum muni líða við hliðina á
henni, hvernig þeim muni takast
að komast af út mánuðinn. Og ein-
mitt núna hafði drengurinn rifið
svona buxurnar og nýja jakkann
sinn. Og svo er það þetta með
hækkun skattanna sem Óli litli var
að tala um og versnandi heilsu ríkis-
„Væri því óeðlilegi að
fara þveröfiiga leið;
skerða skatta svo mikið
að verðlag og þjónusta
beinlínis lækkaði og
verðbólgan gufaði
upp?“
ins, skilur drengurinn ekki það sem
allir mætustu menn landsins segja
okkur kvölds og morgna að ríkið
verður’að reka hallalaust alveg eins
Eyjólfúr Konráð Jónsson
og heimilið. Og hvar á ríkið að fá
peninga ef ekki hjá okkur, og sér
hann ekki fötin nafna síns? „Rétt-
ast væri að flengja ræfilinn.“
En að öllu saklausu gamni
slepptu horfa málin svona við mér:
Skattar hafa í síbylju verið hækkað-
ir. Þetta er gert til að bæta hag
ríkissjóðs en hann versnar alltaf.
Væri því óeðlilegt að fara þveröfuga
leið; skerða skatta svo mikið að
verðlag og þjónusta beinlínis lækk-
aði og verðbólgan gufaði upp? Ná-
kvæmlega þetta er það sem um er
rætt og að er stefnt'nú í öllum hin-
um vestræna heimi. Vitlausari er
kenningin nú ekki.
Hér á aftur á móti að knýja verð-
bólguhjólið á áður óþekktan hraða
ef undan eru skilin fyrstu ár þessar-
ar áratugar og skerða kjörin meir
en áður. Litlar vonir geri ég mér
raunar um að þessi líka ríkissjórn
rati á réttar brautir, þ.e. að lækka
skatta svo rækilega að þeir verði í
engu hærri en í nágrannalöndunum.
Höíundur er einn afþingmönnum
Sjálfstæðisflokks fyrir
Reykja víkurkjördæmi.
Frá ráðsteftiu um fiskveiðisljórnun, sem haldin var á vegum Sjávarútvegsstofnunar Háskóla íslands
í gær.í fremstu röð frá hægri eru Þorkell Helgason, Rögnvaldur Hannesson og Gísli Pálsson.
Ráðstefiia um fiskveiðistjórnun:
Skattleggja má fiskveiði-
rentu er skipum fækkar
- segir Rögnvaldur Hannesson prófessor
„ÉG FÆ ekki séð að skattur á aflakvóta liafi nokkur óhagkvæmnis-
áhrif en þegar fiskiskipum fækkar er fyrst hægt að tala um að leggja
skatt á fiskveiðirentu," sagði Rögnvaldur Hannesson prófessor á
ráðsteftiu um fiskveiðistjórnun, sem Sjávarútvegsstofnun Háskóla
íslands stóð fyrir í Norræna húsinu í gær. Á ráðstefnunni flutti Rögn-
valdur fyrirlestur um fiskveiðirentu og auðlindaskatt, Gísli Pálsson
dósent fjallaði hins vegar um fiskveiðistefiiu og félagslega ábyrgð
og Þorkell Helgason prófessor ræddi um fiskveiðistjórnun.
Rögnvaldur Hannesson-prófessor
sagði á ráðstefnunni að nýta þurfi
auðlindir þjóðfélagsins sem best og
því þyrfti að stjórna fiskveiðum.
Hann sagði að ef skipum Jjölgaði
minnkaði afli hvers skips þegar til
lengri tíma væri litið. Einnig gæti
heildaraflinn minnkað ef skipum
fjölgaði. „Ef skipum fækkar eykst
aflaverðmætið þegar til lengri tíma
er litið. Ef skipin eru hæfilega mörg
skapast umframarður, auðlindar-
enta, af útgerð þeirra, það er að
segja verðmæti aflans er meira en
kostnaðurinn við útgerðina."
Rögnvaldur sagði að hægt væri
að leggja gjald á þessa fiskveiði-
rentu. „Hver fær rentuna af fisk-
veiðunum? Það fer eftir því hvort
kvótarnir eru gefnir eða seldir.
Auðlindarentan gæti hugsanlega öll
runnið til hins opinbera ef veiðileyf-
in eru seld,“ sagði Rögnvaldur.
Hann sagði að fiskveiðirentan kæmi
i rauninni fyrst fram þegar skipum
fækkaði. „Auðlindarentan eyðist
núna í óþarfa kostnað. Þegar skip-
um fækkar er fyrst hægt að tala
um að leggja skatt á auðlindarent-
una og gera verður ráð fyrir að það
taki þó nokkurn tíma að mynda
þessa rentu,“ sagði Rögnvaldur.
Hann sagði að langtímakvóta-
kerfi gæti fækkað skipum og ekki
væri nauðsynlegt að leggja á auð-
lindaskatt til að fækka þeim. „Ég
fæ hins vegar ekki séð að skattur
á aflakvóta hafi nokkur óhag-
kvæmnisáhrif." Rögnvaldur sagði
að til dæmis væri hægt að selja eða
leigja út aflakvóta til langs tíma
með uppboði. Þessi aðferð væri til
dæmis notuð erlendis þegar tilboð
væru fengin í boranir eftir olíu.
Hann sagði að útgerðir færu varla
að greiða meira fyrir aflakvóta en
þau teldu sig færar um að gera.
Hins vegar væri hugsanlegt að
menn gæfu upp minni greiðslugetu
en þeir hefðu.
Rögnvaldur sagði að aflakvótar
gengju kaupum og sölum, þannig
að einhver auðlindarenta hlyti nú
þegar að vera í sjávarútveginum.
Hann sagðist hins vegar ekki geta
sagt til um hversu mikil þessi renta
yrði í framtíðinni.
„Ef aflakvótamir eru seldir til
mjög langs tíma fæst einungis brot
af auðlindarentunni og verðmæti
slíkra langtímakvóta yrði væntan-
lega mjög hátt, þannig að erfitt
gæti orðið fyrir útgerðarfyrirtæki
að fjármagna kaupin. Hin aðferðin
er að sú að leggja á árlegan skatt
eftir ákvörðun stjórnvalda hveiju
sinni. Greiðslugetu útgerðarfyrir-
tækja gæti hins vegar verið ofboðið
ef skatturinn yrði mjög hár en auð-
velt ætti að vera að breyta þessum
skatti frá ári til árs.“ Rögnvaldur
sagði að það gæti aftur á móti vald-
ið óvissu um hveijar framtíðartekj-
urnar yrðu af því að festa fé í skipa-
kaupum.
„Kvótaskattur, sem hindrar ekki
endumýjun skipa, ætti hins vegar
ekki að hafa nein óhagkvæmnis-
áhrif.“ Hann sagði að hægt væri
að nota hluta af auðiindaskattinum
til að jafna tekjusveiflur í sjávarút-
vegi með því að stofna sveiflujöfn-
unarsjóð. Auðlindaskatturinn gæti
orðið verulega hár og sumir óttuð-
ust ef til vill að hann leiddi til auk-
ins sukks í opinberum rekstri.
„Ég heid að menn ættu að hug-
teiða í fullri alvöru að selja erlendum
aðilum aflakvóta. Á þann hátt er
einnig hægt að fá auðlindarentuna
og koma til móts við óskir Evrópu-
bandalagsins um fiskveiðiheimildir
í íslenskri lögsögu,“ sagði Rögn-
valdur Hanpesson.
Forréttindi hand-
hafa veiðileyfa
Gísli Pálsson dósent sagði að það
væri ekki nýjung að fólk takmark-
aði aðgang að veiðisvæðum. Til að
mynda hefðu fiskimið við Japans-
strendur verið í einkaeign frá því í
byijun 17. aldar. „Kvótakerfi af því
tæi, sem við þekkjum best, eru hins
vegar nýjung, enda byggð á þekk-
ingu, sem aflað hefur verið á þess-
ari öld á fiskistofnum og viðgangi
þeirra. Á hinn bóginn hafa slík kerfi
víða verið tekin í notkun á undanf-
örnum ámm, meðal annars í Banda-
ríkjunum, Kanada, Ástralíu og
Nýja-Sjálandi.“
Gísli sagði að vanalega væri það
yfirlýst markmið veiðistjórnunar að
auka arðsemi og tryggja viðhald
fiskistofna. Stundum markaðist
fiskveiðistefnan þó einnig af öðmm
sjónarmiðum. Það kynni til dæmis
að vaka fyrir fylgismönnum kvóta-
kerfa að hafa hömlur á samkeppni
og standa vörð um hagsmuni ákveð-
ins hóps sjómanna og útgerðar-
manna.
í nýlegum niðurstöðum rann-
sókna á úthlutun veiðileyfa á Ný-
fundnalandi segði til dæmis að yfir-
lýstum hagrænum og vistfræðileg-
um markmiðum hafi að nokkru leyti
verið náð en svo virtist sem það
hafi verið dulið markmið að hygla
sumum hagsmunahópum á kostnað
annarra. Handhafar veiðileyfa
hefðu fengið umtalsverð forréttindi
á silfurfati og úthlutun veiðileyfa
hafi haft í för með sér aukið mis-
rétti og ný félagsleg skil. Hópur
leyfishafa hafi orðið að þröngri
valdaklíku, sem í auknum mæli
hasli sér völl á pólitískum vett-
vangi. Veiðistefnan hafi því haft í
för með sér róttækar breytingar á
félagsskipan heilla sjávarþorpa.
„Eins og kunnugt er hafa svipað-
ar gagnrýnisraddir heyrst hérlendis.
Tvennt er það einkum, sem menn
hafa beint athyglinni að; annars
vegar landfræðileg skil, tengsl þétt-
býlis og dreifbýlis, og hins vegar
félagsleg, tengsl ólíkra stétta eða
þjóðfélagshópa," sagði Gísli Páls-
son.
Ekki aftur snúið
með kvótakerfið
Þorkell Helgason prófessor sagði
að hér væru hugmyndir manna um
stjórn fiskveiða mjög á reiki. „Nú
er síðasta tækifærið til að móta
varanlega fiskveiðistefnu en ég er
þeirrar skoðunar að ekki verði aftur
snúið með kvótakerfið,“ sagði Þor-
kell Helgason. Hann sagði að aðal-
markmiðið hlyti að vera að aflinn
væri tekinn með sem minnstum til-
kostnaði og auðlindir hafsins ski-
luðu sem mestu í þjóðarbúið.
Skiptar skoðanir um
auðlindaskatt
í pallborðsumræðum eftir fram-
söguerindi, sem Páll Jensson próf-
essor stjórnaði, tóku þátt Ágúst
Einarsson framkvæmdastjóri, Stef-
án Guðmundsson alþingismaður,
Unnur Steingrímsdóttir lífefna-
fræðingur, Friðrik Sophusson al-
þingismaður, Guðjón A. Kristjáns-
son forseti Farmanna og fiski-
mannasambandsins og Finnbogi
Jónsson framkvæmdastjóri auk
frummælenda.
Ágúst Einarsson sagði meðal
annars að sjávarútvegur á Islandi
hefði sérstöðu fyrir að vera í nokk-
uð góðu lagi miðað við önnur lönd.
íslendingar hefðu náð ótrúlega góð-
um árangri í fiskveiðistjórnun þótt
flotinn væri að vísu enn of stór.
Stefán Guðmundsson sagðist
vera sammála þeirri fiskveiðistefnu
sem hefði verið í gildi þótt sníða
þyrfti af nokkra annarka og að því
væri nú unnið. Hann sagði að enn
hefði ekki komið fram aðferð sem
væri betri en núverandi kvótakerfi.
Unnur Steingrimsdóttir sagði að
kvótakerfið væri tilraun sem að
mörgu leyti hefði misheppnast. Enn
væri umgengnin um fiskistofnana
slæm og veitt væri lartgt yfir hag-
kvæmnismörkum. Þar gæti auð-
lindaskattur haft áhrif.
Friðrik Sophusson sagðist telja
að stjórnvöld hefðu ekki rætt sem
skyldi um sölu veiðileyfa. Ástæðan
væri augljóslega sú að stjórnvöld
hefðu falið hagsmunaðailum að
setja upp tillögur og stjórnmála-
fíokkamir hefðu ekki viljað ganga
gegn hagsmunum sjávarútvegsins.
Friðrik sagði að verði núverandi
kvótakerfi í gildi áfram, væri það
forsenda fyrir árangri að horfið
verði frá sóknarmarki og leyft
frjálst framsal á kvóta.
Guðjón A. Kristjánsson sagðist
efast um að Islendingar væru reiðu-
búnir að horfa eingöngu á hagræn
sjónarmið við mörkun fiskveiði-
stefnu, svo sem að heimilaðui' afli
sé tekinn með sem minnstum til-
kostnaði. Þar yrðu að. koma til
mannleg og félagsleg sjónarmið.
Finnbogi Jónsson sagði að há-
skólamenn hefðu lagt mikla áherslu
á að leggja þurfi auðlindaskatt á
sjávarútveginn til að ná fram meiri
hagkvæmni. Nú hefði annað komið
fram hjá Rögnvaldi Hannessyni og
sagðist Finnbogi fagna því. Finn-
bogi sagðist telja að frjálst uppboð
á kvóta gæti þvert á móti haft það
í för með sér að skipum fækki ekki.
Rögnvaldur Hannesson sagðist
m.a. ekki þekkja annan stað en
Nýja Sjáland þar sem betur væri
haldið á stjórn fiskveiða en á ís-
landi. Það sem vantaði í íslenska
kerfið væri að koma á langtíma-
aflakvótum svo fiskiskipum gæti
fækkað.