Morgunblaðið - 03.08.1991, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 1991
Könnun á matar-
æði Islendinga
Meira en hálfur diskur af grænmeti og kartöflum og fæðið verður
léttara og auðugra af bætiefnum og trefjaefnum.
eftir Laufeyju Stein-
grímsdóttur
Á síðasta ári fór fram viðamikil
könnun á mataræði þjóðarinnar á
vegum heilbrigðisráðuneytis og
Manneldisráðs. Fyrsta skýrsla um
k'önnunina hefur nú litið dagsins
ljós og er þar greint frá aðdraganda
þessara framkvæmda, aðferðum
sem beitt var við könnunina og
helstu niðurstöðum.
Engin þjóð í víðri veröld borðar
og drekkur eins og íslendingar.
Mataræði nútíma íslendinga er ein-
stök blanda rammíslenskra matar-
hefða og erlendra áhrifa, sjoppu-
menningar og heilsubylgju. I þess-
ari fyrstu skýrslu könnunarinnar
er greint frá helstu sérkennum á
íslensku mataræði, kostum þess og
löstum og birtar töflur um næring-
argildi fæðisins eftir aldri og kyni.
Engin meðalmennska
Öll meðalmennska virðist eiga
lítið upp á pallborðið hjá íslending-
um, að minnsta kosti hvað varðar
neysluvenjur. Það vekur athygli
þegar borin er saman neysla Islend-
inga og annarra Evrópuþjóða að
við sáum hvert metið á fætur öðru
ýmist vegna mikillar eða óvenju lí-
tillar neyslu á einstökum matvörum.
Ekki eru þessi met ölll jafn eftir-
sóknarverð þótt öðrum vildum við
síst glata því í þeim felast helstu
og bestu kostir á íslenskri matar-
menningu. Við getum stært okkur
af því að borða meira af fískj en
nokkur önnur Evrópuþjóð en hljót-
um líka þann vafasama heiður að
eiga Evrópumet í gosdiykkjaneyslu.
Nýmjólkurneysla er hér meiri en
víðast hvar í álfunni og kindakjöt
borðar engin Evrópuþjóð í sama
mæli og íslendingar en þegar röðin
kemur að grænmetisneyslu vermum
við neðsta sætið og sömu sögu er
að segja um fæðu úr jurtaríkinu
almennt.
Laufey Steingrímsdóttir
„ Við getum stært okkur
af því að borða meira
af fiski en nokkur önn-
ur Evrópuþjóð en hljót-
um líka þann vafasama
heiður að eiga Evrópu-
met í gosdrykkja-
neyslu. Nýnyólkur-
neysla er hér meiri en
víðast hvar í álfunni og
kindakjöt borðar engin
Evrópuþjóð í sama
mæli og Islendingaren
þegar röðin kemur að
grænmetisneyslu verm-
um við neðsta sætið.“
Hvaða lærdóm getum við dregið
af þessum staðreyndum? Borða Is-
lendingar nægilega hollan mat?
Meira grænmeti
Á því leikur ekki vafi að ýmislegt
gæti betur farið í mataræði íslend-
inga. Sérstaklega er ástæða til að
hvetja til meiri neyslu grænmetis.
Grænmeti er hollustuvara sem ekki
aðeins þeir efnameiri heldur allir
íslendingar ættu að hafa efni og
tækifæri til að njóta. Nú er á mark-
aðnum ný innlend uppskera af alls
kyns fersku og góðu grænmeti. Það
gefst varla betra tækifæri til að
gæða gamlar uppskriftir nýju lífi
með miklu og safaríku grænmeti.
Rétt er að taka það fram að nið-
urstöður könnunarinnar sýna að
flestir íslendingar borða gjarnan
eitthvert grænmeti með heitum
mat. Það eru ef til vill tveir tómat-
bátar og gúrkusneið með fiskinum
eða fáeinar baunir og laukur í kjöt-
kássunni. Það er fýrst og fremst
magnið sem vantar. Helst ættu
grænmeti, kartöflur, hrísgijón eða
pasta að fylla meira en helming
disksins en kjötið mætti vera í
minnihluta. Þannig verður fæðið
léttara, auðugra af trefja- og bæti-
efnum og meira í samræmi við
næringarþörf mannsins, ekki síst
kyrrsetufólks.
Hins vegar er engin ástæða til
að forðast kjöt eða kjötvörur því
kjötið er mikilvægur næringargjafi,
ekki síst fyrir jám, sink og Bl-vít-
amín. Kjöt er að sjálfsögðu misfeitt
en það vekur sérstaka athygli að
samkvæmt niðurstöðum könnun-
arinnar vega kjöt og kjötvörur til-
tölulega lítið í fituneyslu lands-
manna, veita aðeins um 16 af
hundraði heildarfitunnar borið sam-
an við 43 af hundraði fyrir smjör-
líki, smjör og olíur.
Fitan í fæðunni
Það fer ekki á milli mála að það
er viðbætta fítan sem við notum
með mat og á brauð, við matar-
gerð, bakstur og í majonessósur,
sem hefur úrslitaáhrif á fituneyslu
íslendinga. íslenska lambakjötið
hefur löngu misst forystuhlutverk
Nýja sýrða léttmjólkin er frábær
hollustuvara.
sitt sem fitugjafi í fæðunni. Það
nær ekki einu sinni öðru sæti því
þar hafna mjólk og mjólkurvörur
sem veita um fjórðung þeirrar fitu
sem landsmenn neyta. Raunar hafa
framleiðendur mjólkurvara auð-
veldað okkur verulega að minnka
fituneysluna meðal annars með
framleiðslu léttmjólkur og nú síðast
sýrðrar léttmjólkur. Notkun fitu-
minni mjólkurvara er einföld leið
til að minnka fituneysluna án þess
að það komi niður á hollustu eða
gæðum fæðunnar. Nýja sýrða létt-
mjólkin er dæmi um frábæra fitu-
skerta mjólkurvöru sem vonandi á
eftir að vera algeng sjón á morgun-
verðarborði íslendinga. (
Okkar er valið
íslendingar eiga völ á heilnæmu
fæði. Her er á boðstólum fjölbreytt
úrval af góðum mat, bæði innlend-
um og erlendum. En það er líka
mikið úrval af lélegu fæði, sætind-
um, gosdrykkjum og feitum mat.
Okkar er valið.
Höfundur er næringarfræðingur.
Gamli sáttmáli -
eftir Tómas
Einarsson
Eitt helsta umræðuefni manna
um þessar mundir er hvort íslend-
ingar eigi að tengjast öðrum Evr-
ópuþjóðum nánar með inngöngu í
hið svonefnda Evrópska efnahags-
bandalag (EEB). Jafnan þegar um
stórmál er að ræða skiptast menn
í fylkingar.
Undanfarið hafa birst greinar um
þetta mál í blöðum. Margir merkir
menn hafa lofað mjög ágæti þess
að tengjast umheiminum með þess-
um hætti, en aðrir mælt á móti.
Því meira sem ég hugsa um
málið leitar hugurinn æ oftar til
fortíðar. Hef ég reynt að bera sam-
an rök þau sem borin eru fram af
talsmönnum EEB og það sem
stendur í Gamla sáttmála, er íslend-
ingar samþykktu á Alþingi 1262.
Til fróðleiks birti ég hér með sátt-
málann, eins og hann er skráður í
kennslubókum. Hann er ekki langur
eða margorður, en segir samt sitt:
Gamli sáttmáli
Það er sannmæli bænda fyrir
norðan land og sunnan:
1. að þeir játuðu ævinlega skatt
herra Hákoni konungi og Magnúsi
konungi, land og þegna með svörð-
um eiði, 20 álnir hver sá maður,
sem þingfararkaupi á að gegna.
Þetta fé skulu saman færa hrepp-
stjórar og til skips fiytja og vera
þá úr ábyrgð um það fé.
2. Hér í móti skal konungur láta
oss ná friði og íslenskum lögum.
3. Skulu sex skip ganga af Nor-
egi til Islands tvö sumur hin næstu,
en þaðan í frá sem konungi og hin-
um bestu bændum landsins þykir
hentast í landinu.
4. Erfðir skulu uppgefast fyrir
íslenskum mönnum í Noregi, hversu
lengi sem þær hafa staðið, þegar
réttir koma arfar til eða þeirra lög-
legu umboðsmenn.
5. Landaurar skulu upp gefast.
6. Slíkan rétt skulu íslenskir
menn hafa í Noregi sem þá, er þeir
hafa bestan haft og þér hafið sjálf-
ir boðið í yðar bréfum, og að halda
friði við oss, svo sem guð gefur
yður framast afl til.
7. Jarlinn viljum vér yfir oss
hafa, meðan hann heldur trúnað
við yður og frið við oss.
8. Skulum vér og vorir arfar
halda með yður allan trúnað, meðan
þér og yðar arfar halda við oss
þessa sáttargjörð, en lausir ef hún
rýfst að bestu manna yfirsýn.
Fyrstu tvær greinarnar segja frá
því, sem báðir aðilar þráðu mest,
konungur að ná .yfírráðum á ís-
landi, en íslendingar að fá frið, eft-
ir margra áratuga ófrið, sem ekki
síst var til stofnað að undirlagi
Noregskonungs, þótt hann kæmi
þar sjálfur hvergi nærri í eigin per-
„Þegar samningurinn
er lesinn er ekki annað
að sjá, en forfeður okk-
ar hafi talið að hann
myndi gilda í skamman
tíma og unnt yrði að
segja honum upp þegar
svo hentaði.“
sónu. Næstu þijár greinarnar fjalla
um hið efnahagslega hagræði ís-
lendingum til handa. Þeir áttu að
öðlast jafnan rétt til erfða og Norð-
menn, þeir þurftu ekki að borga
landaura (þ.e. tolla).
í 6. grein áttu þeir að fá bestu
kjör í Noregi, eins góð og þeir höfðu
haft áður fyrr.
Að síðustu eru tvær greinar, sem
sýna hversu einlægir og auðtrúa
íslendingar hafa verið. Þeir treysta
því, að unnt sé að rifta þessum
samningi, þegar aðstæður leyfa „að
bestu manna yfirsýn".
Þegar samningurinn er lesinn er
ekki annað að sjá, en forfeður okk-
ar hafí talið að hann myndi gilda
í skamman tíma og unnt yrði að
segja honum upp þegar svo hentaði.
Hvernig fór? Hið erlendá vald
sleppti ekki _því, sem klær þess
höfðu náð. Arið 1281 þröngvaði
EEB
konungur Alþingi til að samþykkja
lögbók (Jónsbók), sem hann hafði
látið semja (sjá gr. 2) og þegar
„bestu menn“ fóru að láta í sér
heyra og vitna til samningsins, var
ekki á þá hlustað. Því til sanninda
má benda á Skálholtssamþykkt frá
1375, Áshildarmýrarsamþykkt frá
1496 og Leiðarhólmsskrá frá 1513.
Og allir íslendingar kannast við
Kópavogssamninginn sem gerður
var 1662.
Árið 1496 komu margir djarf-
huga bændur saman á fund að
Áshildarmýri á Skeiðum í Árnes-
sýslu til að mótmæla ánauð og
kúgun og krejast endurbóta á
stjómarfari hins erlenda valds sem
einskis sveifst.
Á þessum stað hefur nú verið
reistur minnisvarði, sem tákn um
þjóðarvilja, sem ekki lætur bugast.
Þeir íslendingar sem undirrituðu
Gamla sáttmála hafa óefað talið
hann bestu lausnina fyrir þjóðina,
eins og málum var þá háttað. Þeir
hafa einnig talið að ákvæðið um
uppsögnina „að bestu manna yfir-
sýn“ myndi halda. En þar skjátlað-
ist þeim hrapallega. Hinir erlendu
drottnarar tóku endurgjaldslaust til
sín þau gæði lands og sjávar sem
þeir girntust og fluttu út, án tillits
til efnahagsástands fólksins í land-
inu. Þar réð afl hins sterka, hans
var réttlætið, hvað sem öllum sam-
ingum leið.
Forráðamenn þjóðarinnar árið
Tómas Einarsson
1262 gátu að sjálfsögðu ekki séð
fyrir, að það myndi taka hana nærri
700 ár að losna undan þessu er-
lenda valdi.
Ég vil benda þeim á, sem fjalla
nú um þessi mál, að kynna sér vand-
lega sögu þjóðarinnar sl. 700 ár,
skoða vel efni fyrrnefndra sam-
þykkta og jafnvel skreppa eina dag-
stund að minnisvarðanum í Áshild-
armýri. Og hafa meðferðis sam-
þykkt bændanna úr Árnesþingi og
lesa hana á staðnum.
Kannske myndi þá meðvitund
þeirra skýrast örlítið.
v
Hvaða gjald þurfti Esaú að
greiða fyrir baunadiskinn?
Höfundur er kennari.