Morgunblaðið - 03.08.1991, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 1991
25
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ANTHONY HEARD
Suður-Afríka:
Erfitt getur reynst að end-
urvekja traust á sljóminni
ÞÓTT margt hafi breyst í Suður-Afríku er þó allt við það sama.
Þetta verður de Klerk forseti að horfast í augu við nú þegar
hann rær að því öllum árum að endurvekja traust ríkisstjórnarinn-
ar eftir að upp komst að á meðan hann var í góðri trú að semja
við blökkumannasamtök voru hans eigin skósveinar að grafa
undan viðræðunum. Ef alþjóðlegum refsiaðgerðum gegn Suður-
Afríku á að létta verður það að byggjast á því að erlend ríki séu
sannfærð um að samningaviðræður sem leiði til lýðræðis eigi sér
stað og að góður hugur stendur að baki. Þess vegna hafa upp-
ljóstranirnar haft slæm áhrif á líkumar til þess að Suður-Afríka
verði frjáls og að efnahagslíf landsins, sem er í fjötrum, verði
leiðandi í Afríku og heiminum.
Hneykslimálið felst í því að rík-
isstjórn de Klerks studdi
fjárhagslega við bakið á einum
þátttakanda í komandi samninga-
viðræðum, Inkatha-frelsisflokkn-
um, þar sem Zúlúhöfðinginn Man-
gosuthu Buthelezi er formaður,
en Inkatha er beinlínis í stríði við
Afríska þjóðarráðið (ANC).
Annað hneykslimál, sem ekki
er þó fullsannað, snýst um stöðug-
ar ásakanir um að öryggislögregl-
an hafí kynt undir ofbeldi með
því að gefa morðsveitum lausan
tauminn. Óbeinar sannanir benda.
til þess að eitthvað sé gruggugt
í þessu máli. Samt neitar stjómin
öllu.
Vantraustið sem nú ríkir er í
miklu ósamræmi við bjartsýnina
sem gerði vart við sig í febrúar
1990 þegar de Klerk leysti Nelson
Mandela og aðra pólitíska fanga
úr haldi, leyfði starfsemi stjóm-
málahreyfinga sem áður voru
bannaðar og lofaði lýðræði öllum
til handa. Allur heimurinn hyllti
hann. Mandela talaði um „hrein-
skiptni" hans.
Nú segir einn leiðtoga ANC
þurrlega: „Fyrir ári síðan hefði
ég keypt notaðan bíl handa de
Klerk. I dag myndi ég fyrst fara
með bílinn í skoðun og krefjast
þess að hann verði kannaður
vandlega. Mjög vandlega."
De Klerk á við ramman reip
að draga
Enn á eftir að koma í ljós hvort
þær aðgerðir de Klerks sem miðað
hafa í rétta átt endurveki nógu
mikið traust til að hefja samn-
ingaviðræður. Það mun ekki reyn-
ast auðvelt. Margt bendir til þess
að hann njóti mikils stuðnings
hvítra kjósenda, en blökkumenn
em afar tortryggnir.
De Klerk hefur lækkað í tign
þá tvo ráðherra sem mest vom
viðriðnir hneykslið, Adrian Vlok
lögreglumálaráðherra og Magnus
Malan varnarmálráðherra. En þar
sem þeir eru enn viðloðandi ríkis-
stjómina, þótt þeir séu lægra sett-
ir, er hér aðeins verið að setja þá
skörinni lægra.
Þetta endurspeglar langvarandi
völd öryggislögreglunnar. De
Klerk verður að fara varlega ef
hann ætlar að uppræta leiðtoga
hennar. Meðan fyrrennari hans,
P.W. Botha, var við völd var ör-
yggislögreglan allsráðandi. Þegar
Botha lét af völdum færðust ráð-
herrar hans yfir í ríkisstjóm de
Klerks og hann hefur nánast eng-
ar breytingar gert þar á, þótt
undarlegt megi virðast.
Til em háttsettir menn sem
reiðast vegna niðurlægingar
þeirra Malans og Vloks; menn sem
bíða eftir því að de Klerk geri
mistök, menn sem dreymir um
að fá aftur óskorað vald.
Gagnrýndur fyrir of vægar
aðgerðir
De Klerk hefur lofað að endur-
skoða og endurskipuleggja starf-
semi öryggislögreglunnar og að
hætta að styrkja stjómmála-
flokka, auk þess sem hann hefur
lofað breytingum í ríkisstjóm-
innni. Hann vill greinilega forðast
annað hneyksli.
Hann hefur tekið á málinu af
varkárni og pólitískir andstæðing-
ar hans hafa gagnrýnt hann fyrir
að fara of vægt í sakirnar. Þegar
hefur verið hafist handa við að
skipuleggja herferð á meðal al-
mennings fyrir því að fá hann til
að afsala völdum í hendur bráða-
birgðastjómar sem undirbúa ætti
lýðræðislegar kosningar. Misferlið
sem sannaðist á stjómina gefur
þessum röddum byr undir báða
vængi.
Efasemdir um heilindi
í besta falli hefur de Klerk
ekki tekist að hafa hemil á örygg-
islögreglunni. í versta falli hefur
hann skort vilja til þess; og hefur
af mikilli kænsku verið að „hag-
ræða“ breytingunum á þann hátt
að hvítir menn haldi öllum völdum
í framtíðinni í samstarfi við „þæg-
ar“ blökkumannahreyfíngar á
borð við Inkatha og söfnuði heit-
trúarmanna.
Það rennir stoðum undir gmn-
semdir um græsku að stjómin
hefur gengist við því að hafa
styrkt andstæðinga SWAPO-sam-
takanna í kosningunum í Namibíu
1989, þar sem SWAPO vann
nauman sigur. Sú skýring de
Klerks að öll stómvöld styrki
stjómmálahreyfíngar erlendis
horfír framhjá því að stjóm hans
bar að vera hlutlaus í málefnum
Namibiu þar sem Suður-Afríka
fer með stjórnvöld fyrir samfélag
þjóðanna. Spurningin er hvort
þessi ríkisstórn muni verða hlut-
laus í kosningum í Suður-Afríku?
Erfiðir tímar framundan
Leiðin til lýðræðis er ekki auð-
veld. Til þess er of stuttur tími
liðinn síðan aðskilnaðarstefnan
var við lýði, kvíði hvitra manna
fyrir framtíðinni of mikill, óeining
blökkumanna of augljós. De Klerk
verður sífellt að líta um öxl til að
meta hversu miklar breytingar
hvítir menn munu samþykkja.
Stjómmálahreyfíngar horfa- á
málin ólíkum . augum, margir
blökkumenn em hneykslaðir á
greiðslunum tii Inkatha á meðan
margir hvítra manna líta á þær
sem réttlætanlega fjárfestingu í
nánustu framtíð.
Erfítt getur reynst að gleyma
ýmsu sem minnir á gömlu vondu
tímana meðan aðskilnaðarstefnan
ríkti. Ofbeldi braust víða fram,
réttindi blökkumanna vom fótum
troðin, tilkomumikil réttarhöld
áttu sér stað, meintar morðsveitir
óðu uppi. Aðeins nokkur ár em
liðin frá því að landið, undir stjórn
Botha, var í helgreipum hvítra
manna - og blökkumenn brugðust
oft við með ofbeldi, stundum
hömlulausu. Þetta setti ljótan
blett á alla sem hlut áttu að máli.
Hvítir fara enn með 511 völd
Ólíkt því sem gerðist í flestum
löndum Austu-Evrópu sitja nú
sömu menn við stómvölinn í Suð-
ur-Afríku og sátu á meðan mein-
semdartímabilið stóð yfír. Og það
sem verra er, lýðræði hefur ekki
komist á. Atkvæði blökkumanna,
þ.á m. hins víðfræga Nelsons
Mandela, hafa ekkert gildi. Hvítir
menn sem hafa það tiltölulega
gott halda um stjómartaumana.
Samt yrði það sorglegt ef hin
óumdeilanlega þróun til nýrra og
betri tíma væri látin koðna niður.
Samfélag þjóðanna, sem reynd-
ist svo raunagott við að þvinga
Pretoríustjórnina til að slá í takt
við nútímann hefur enn mikil-
vægu hlutverki að gegna. Það
ætti ekki að þola græsku af hálfu
nokkurs aðila sem kemur við sögu
í málefnum Suður-Afríku. Aflétt-
ingu refsiaðgerða í áföngum má
framkvæma á þann hátt að það
komi fómarlömbum aðskilnaðar-
stefnunnar, sem em að mestu
blökkumenn, til góða.
Hinn marglofaði de Klerk er
sér mjög meðvitaður um álit
heimsbyggðarinnar. Ríkisstjóm
hans mun taka mark á hörðum
aðgerðum gegn óæskilegu
ástandi, og ef skynsemi er látin
ráða mun ékki standa á árangri.
Höfundur er fyrrverandi
ritstjóri The Cape Times og
höfundur bókarinnar The Cape
of Storm.
■ KAUPMANNAHÖFN - Danii
og Sovétmenn hafa gert samning
um að lagður verði sjóstrengui
milli Danmerkur og Sovétríkjanna
á kostnað Dana. Strengurinn verðui
1.260 km langur og mun liggja á
milli Kaupmannahafnar og King-
isepp við Leníngrad. Síma-, telex-
og telefaxsamband verður leitt um
strenginn auk sjónvarpsefnis. Tekj-
umar sem fást af notkun strengsins
renna til þeirra dönsku aðila sem
standa að lögn hans þar til þær ná
500 milljónum DKR, en það er upp-
hæðin sem kostar að leggja hann.
Eftir það skiptast tekjurnar jafnt á
milli danskra og sovéskra aðila.
■ BRIDGWATER - Flytja þurfti
1.400 starfsmenn á brott þegar
eldur kom upp í Hinkley Point
kjarnorkuverinu í Bridgwater á
Suðvestur-Englandi í gær. Eldurinn
kviknaði þegar ofhitnaði í tjöru-
potti í hverflasal og tókst slökkvil-
iðsmönnum að slökkva hann á 45
mínútum. Að sögn yfírmanna kjarn-
orkuversins var aldrei nein hætta á
að geislavirk efni slyppu út af
völdum eldsins.
FINANCIAL TIMES
EUROPE'S BUSINESS N EWSPAPER
One Market.One Newspaper.
Blaðið sem vitnað er í
samdægurs
Penninn, Kringlunni;
Bókaverslanir Eymundsson;
Borg, Lækjargötu;
Rammagerðin, Hótel Esju og
Loftleiðum;
Ull og gjafavörur, Hótel Sögu;
Matvörumiðstöðin, Laugalæk
(Opið til kl. 23.30);
Fríhöfnin Keflavíkurflugvelli,
Bókaverslunin Edda, Akureyri.
Boðfélagið, sími 621029
Lada Safír er sterkbyggður og eyðslugrannur
5 manna bíll. Hann er fjögurra gíra og er fáanlegur
bæði með 1200 cm3 og 1300 cm3 vél. Innréttingar
eru sterkar og endingargóðar. Bíllinn hentar vel í
bæjarakstri og er öruggur í langferðum. Lada Safír
erkjörinn fyrirþá sem vilja traustan bíl á vægu verði.
J2 LADA SAFÍR
BIFREIÐAR & LANDBÚNAÐARVÉLAR HF.
Ármúla 13108 Reykjavík Símar 6812 00 & 3 12 36