Morgunblaðið - 21.09.1997, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Úr skúffu
ástall
Seðlabanki íslands hefur veríð musterí ís-
lenskrar efnahagsstjómar um nær ijögnrra
áratuga skeið. Kristján Jónsson kannaði
hvort enn væri talin þörf á seðlabanka hér
eftir að áhersla á markaðslögmál, aukið frelsi
og alþjóðaviðskipti hafa umbylt ijármála-
heiminum og efnahagslífínu.
ÁBÚÐARMIKLIR talsmenn Seðlabankans lesa upp yfirlýsingn um að
gengið hafi verið fellt gagnvart Bandaríkjadal. Stjórnarandstæðingar
mótmæla, tala um óstjórn og úreltar lausnir. Venjulegir launþegar yppta
flestir öxlum, víst verða krónurnar í launaumslaginu minna virði en skuld-
imar lækka einnig að verðgildi.
Þannig var veruleikinn í gengismálum áratugum saman en nú eru
breyttir tímar. Hlutverk stofnunarinnar er gerbreytt eins og reyndin hef-
ur orðið í flestum löndum, tilskipanir og bein stýring á undanhaldi. Víst
grípur Seðlabankinn vikulega og stundum nokkra daga í röð inn í gengið
á nýjum gjaldeyrismarkaði bankanna með kaupum og sölu en aðeins til
að draga úr sveiflum. Bent er á að gengið skipti okkur miklu í baráttu
við verðbólgu vegna þess hve utanríkisviðskipti eru stór hluti af efnahags-
umsvifum okkar miðað við hlutfallið hjá stórþjóðum á borð við Þjóðveija
eða Bandaríkjamenn.
Bankinn stýrir að vísu vaxtastiginu með því að ákveða vexti á lánum
sem ríkissjóðurslær hjá þjóðinni en afskiptin af öðrum þáttum eru mun
minni en áður. Á sumum sviðum hefur hann dregið sig í hlé og látið
hefðbundnum fjármálastofnunum eftir þjónustuna. Ríkið notar ekki leng-
ur yfirdráttarheimild sína hjá Seðlabankanum, ráðherra verður að fara út
á almennan lánamarkað - en heimild til að nota yfirdráttinn er þó enn
í lögum.
En er seðlabanki áfram nauðsynlegur, bankinn sem sagt var að hefði
upprunalega verið í einni skúffu í Landsbankanum en óx og dafnaði?
Frægt varð fyrir nokkrum árum þegar stjórnmálaleiðtogi lýsti starfsliðinu
í bankanum sem „blýantsnögurum" og oft hafa ráðamenn bankans verið
sakaðir um að vera þægir vinnumenn stjórnvalda á hveijum tíma.
Viðmælendur blaðamanns voru nær allir sammála um að seðlabanki
þyrfti að starfa hér áfram, þrátt fyrir allar breytingar. Hann ætti að ein-
beita sér að því að tryggja efnahagslegan stöðugleika. Athygli vekur að
áfram verða seðlabankar í hveiju ríki væntanlegs efnahags- og myntbanda-
lags Evrópu, EMU, en umdeilt er hve mikil áhrif þeirra verða. Helstu
verkefni þeirra verða líklega að fylgja eftir ákvörðunum væntanlegs Seðla-
banka Evrópu og annast hagrannsóknir. Fulltrúar þeirra mynda stjórn
sameiginlega bankans.
Vegna breytts hlutverks Seðlabankans vilja sumir nú færa hann undir
fjármálaráðuneytið, þar eigi hann fremur heima en nú heyrir hann undir
viðskiptaráðuneytið. Lögin um íslenska seðlabankann eru óskýr og á
margan hátt úr takti við breytingarnar sem orðið hafa á síðustu árum á
starfsumhverfinu. „Það er vafalaust rétt sem sagt er að margir stjórn-
málamenn vilji hafa ákvæðin um sjálfstæði bankans loðin, þá er auðveld-
ara að keyra yfir bankastjórana ef til ágreinings kemur,“ sagði heimildar-
maður í stjórnkerfinu.
Ljóst er að bankinn verður ávallt að starfa í meginatriðum í samræmi
við vilja kjörins þings og ríkisstjórnar, hvað sem öllum lögum líður en
menn eru sammála um að hægt væri að auka sjálfstæði hans.
Tenging við EMU sögð verða óly'ákvæmileg
Enn er óljóst hvort áætlanir um EMU verða að veruleika á tilsettum
tíma 1999 en viðmælendum blaðamanns bar saman um að íslendingar
yrðu fyrr eða síðar að tengjast bandalaginu með einhveijum hætti. Sú
skipan mála sem við höfum, sjálfstæð, íslensk króna, tryggir ákveðinn
sveigjanleika ef sérstakar aðstæður koma upp hjá okkur. Á hinn bóginn
hljóta vextir að verða hærri hérlendis en á svo öflugu svæði. Hve miklu
viljum við fóma til að geta haldið réttinum til að fella gengið?
Rætt hefur verið um að við gætum samið um sérstaka tengingu við
EMU en heimildarmenn í bankaheiminum, sem ekki vilja láta nafns síns
getið, lýsa margir vantrú sinni á þann möguleika.
„Mér kemur ekki til hugar að nýr Seðlabanki Evrópu fari að eyða tíma
og mannskap í að gera einhvern sérsamning vegna svona smámyntar.
Þeir segja við okkur: „Þið megið hengja ykkur aftan í okkur en þið eruð
ekki neinn partur af dæminu." Ég held að það gerist eitthvað þess háttar
ef við reynum að semja,“ sagði einn þeirra.
Of miklar sveiflur án
afskipta bankans
ORSTEINN Þorsteinsson, fram-
kvæmdastjóri deildar verðbréfa
hjá Búnaðarbankanum, telur Seðla-
bankann gegna miklu og nauðsyn-
legu hlutverki í sambandi við barátt-
una gegn verðbólgu, ákvörðun geng-
is og vaxta.
„Bankinn fylgist núna með mark-
aðnum og getur gripið inn. Hann
hefur dregið sig út úr gjaldeyrismark-
aðnum, áður hittust menn alltaf á
fundi hjá honum daglega og þar var
gengið raunverulega ákveðið. Frá því
í sumar hafa bankamir markað sjálfstæðar
gengisákvarðanir eftir markaðsaðstæðum en
Seðlabankinn fylgist þó með markaðnum og
kaupir og selur þegar hann vill til að hafa
áhrif á gengið, draga úr sveiflum.
Það er nauðsynlegt að bankinn geri þetta
vegna þess að íjárhæðirnar sem bankamir
eru sjálfir að verðleggja sín á milli á þessum
nýja gjaldeyrismarkaði eru of litlar, alveg
niður í hálfa milljón dollara. Ef Seðlabankinn
gripi ekki inn myndu verða allt of
miklar sveiflur í genginu.
En ég vildi gjarnan að bankinn
yrði sjálfstæðari, þá myndi hann fá
meiri tiltrú á markaðnum. Ég held
að sjálfstæðari seðlabanki sé ein af
forsendum þess að hægt verði að
koma verðtryggingu fjármuna fyrir
kattarnef sem margir hafa gert að
markmiði sínu og ég held að menn
ættu að stefna að.“
Þorsteinn segir aðspurður um
skynsemi þess að halda uppi sjálf-
stæðum gjaldmiðli að ráðamenn viti að ef
þeir kasti krónunni fyrir róða missa þeir
völd, jafnt í vaxta- og gengismálum. „Ég
held að eðlilegast væri vegna viðskiptahags-
muna okkar að tengjast Evrópu í þessum
málum með tvíhliða samningi, þá myndi
gagnaðilinn koma krónunni til hjálpar t.d.
ef gert yrði áhlaup á hana til að fella hana.
En ég sé ekki fyrir mér tengingu við aðra
gjaldmiðla alveg á næstunni.“
Þorsteinn
Þorsteinsson
Yrði aldrei handbendi
eins eða neins
STJÓRNANDI Sparisjóðs Reykja-
víkur og nágrennis, Guðmundur
Hauksson, segir Seðlabankann ekki
óþarfan. Bankinn eigi að einbeita sér
að helsta verkefni sínu, að halda verð-
lagi stöðugu, og aðgreina eigi það frá
annarri starfsemi hans. Ástæða sé til
að hrósa ráðamönnum bankans fyrir
góð áhrif á ijármagnsmarkaðinn á
undanfömum árum og jafnframt fyr-
ir að draga hann út úr hlutverki við-
skiptavaka.
„Það þarf að gera bankann sjálf-
stæðan til þess að hann geti gegnt þessu hlut-
verki og hann þarf að hafa sterk tæki, öfluga
hagdeild og peningamáladeild til þess. Jafn-
framt vildi ég að þeir héldu fundi öðru hveiju
um fjármagnsmarkaðinn, með svipuðum hætti
og gert er í seðlabönkum víða erlendis.
Til greina gæti komið að færa fleiri verk-
efni undan stjóm bankans, þá er ég með í
huga bankaeftirlitið. Á sínum tíma vom áhrif
eftirlitsins miklu meiri á fjármagnsmarkaðinn
en þau em núna. Nú em komnir miklu
fleiri aðilar inn á markaðinn og hafa
þar áhrif, ég nefni tryggingafélög, líf-
eyrissjóði og ýmis fjárfestingafélög
sem em nú að vinna á nánast sömu
forsendum og innlánsstofnanir.
Síðastnefndu stofnanirnar þurfa að
fullnægja ströngum skilyrðum um
bindiskyldu og þess háttar sem hinar
stofnanimar á fjármagnsmarkaðnum
þurfa ekki að gera.
Seðlabankinn getur varla haft
bein áhrif á stjórnarstefnuna en ef
hann nýtur mikils sjálfstæðis getur hann
sagt álit sitt á því sem verið er að gera og
haft áhrif með þeim hætti. Bankinn hefur
ekki haft það sjálfstæði hérlendis sem hefði
verið heppilegast en síðustu misseri er hann
farinn að láta meira að sér kveða. En það
þarf að afmarka stöðu hans betur, auka
sjálfstæði hans og frelsi. Þá yrði meira hlust-
að á hann, bankinn yrði aldrei handbendi
eins eða neins.“
Guðmundur
Hauksson