Dagblaðið Vísir - DV - 05.09.1989, Blaðsíða 14

ÞRIÐJUDAGUR'S.'SEPTEMBER 1989.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SÍMI (1)27022 - FAX: (1 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. x Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð I lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Fíkniefni Stóra bróður
Ríkisvaldið ætlar að víkja frá farsælli velferðar-
stefnu, sem hefur virkjað félagslegt einkaframtak
áhugafólks, til velferðarstefnu hins alsjáandi auga Stóra
bróður. Það hefur hafnað samstarfi við áhugafélög um
rekstur heimilis fyrir unga íikniefnaneytendur.
Samtök berklasjúklinga hafa unnið kraftaverk í sinni
grein. Sömuleiðis samtök um hjartavernd, samtök fatl-
aðra, samtök áhugafólks um áfengisvandamálið og svo
mætti áfram telja. Þetta farsæla framtak hefur sparað
þjóðinni milljarða, þótt ríkið hafi lagt hönd á plóginn.
Vera kann, að Stóri bróðir kunni ýmis rök fyrir, að
hann þurfi sjálfur að reka heimili fyrir unglinga, sem
eru illa farnir af fíkniefnaneyzlu af ýmsu tagi. Ef til
vill hafa miðstýringarmenn ráðuneytisins séð, að þann-
ig sé haldið á málum í Svíþjóð eða Noregi eða Danmörku.
Sjálfsagt má ná árangri á mismunandi hátt og með
misjafnlega miklu fé skattgreiðenda. En reynslan segir
okkur, að félagslegt framtak áhugafólks nær mun betri
árangri fyrir minna fé. Gott dæmi er, hversu langt við
erum á undan Norðurlöndum í meðferð áfengissjúkra.
Krýsuvíkursamtökin og samtökin Vímulaus æska
hafa óskað eftir að fá að reka fyrirhugaða heimilið, en
því hefur verið hafnað. Ráðuneytið er að hverfa frá hinni
farsælu, íslenzku velferðarleið, yfir til leiðar, er hentar
betur kerfiskörlum, sem vilja stjórna stóru og smáu.
Verið er að reyra þjóðfélagið í viðjar skipulags að
ofan, úr ráðuneytum, opinberum stofnunum og sjóðum.
Ríkið hefur reist lánakerfi, sem sogar lungann úr spari-
fé þjóðarinnar, auk skattíjár hennar, til endurdreifmgar
á vegum ríkisins, þar á meðal til góðgerðarstarfa.
Ráðuneyti, opinberar stofnanir og sjóðir eru að fyll-
ast af embættismönnum, sérfræðingum og póhtískum
kommissörum. Ódýrust eru þar möppudýrin, sem naga
blýanta. Dýrari eru þeir, sem reka útþenslustefnu, er
vex með hverri ríkisstjórninni á fætur annarri.
Um helgina ræddi forstjóri Byggðastofnunar í blaða-
viðtah um meintan byggðavanda. Nefndi hann dæmi
um, að ffjáls útgerðarmaður, sem gæti landað hvar sem
hann vhdi, hefði efni á að kaupa 100 mihjón krónum
dýrara skip en sá, sem háður er einu frystihúsi.
í 100 milljón króna mismuninum felst sparnaður þjóð-
arinnar af að leyfa framtaki fólksins að leggjast í far-
vegi, sem stjórnast af markaðsöflum. Á þann hátt og á
þann hátt einan hafa þjóðir orðið ríkar á áratugunum,
sem einkénnast af framsókn vestræns þjóðskipulags.
Forstjóri Byggðastofnunar telur henni bera að koma
í veg fyrir þennan sparnað með því að leggja fram 100
mihjónir af skattfé eða sparifé landsmanna eða útlendu
lánsfé th að tryggja, að afli ákveðins skips sé lagður upp
hjá ákveðnu frystihúsi í ákveðnu bæjarfélagi.
Velferðarstefna ríkisvaldsins í atvinnulífmu felst
einkum í að frysta búsetu í landinu, leyfa henni ekki
að breytast eft'ir aðstæðum með sama hraða og hún
hefur breytzt frá upphafi þessarar velmegunaraldar. í
því skyni hefur Stóri bróðir gert peninga að fíkniefni.
Embættismenn, sérfræðingar og póhtískir kommiss-
arar eru á ýmsan hátt að grafa undan einkaframtaki
og félagsframtaki þjóðarinnar. Þeir grýta styrkjum og
lánsfé á bál Stóra bróður og eru að gera þjóðina að neyt-
endum ódýrra peninga, fíkniefnis ríkisforsjárinnar.
Aðeins hársbreidd er milli skipulags ráðgerðs heim-
ihs fyrir fíkniefnaneytendur og skipulags Byggðastofn-
unar og skyldra sjóða fyrir sjúka peninganeytendur.
Jónas Kristjánsson
Samkeppni í
landbúnaði
Svínakjöt og kjúklingar keppa viö
lambakjöt. Framleiöslukostnaöur
þess er meiri en svína- og kjúkl-
ingakjötsins. Sláturkostnaður,
launakostnaður, stofnkostnaður
mannvirkja og geymslukostnaður
er til dæmis meiri. Verðmunurinn
er jafnaður með opinberum að-
gerðum. Vænta má breytinga. Þær
búgreinar sem framleiða ódýrasta
vöru ná mestri markaðshlutdeild.
Hætt er viö að sauðfjárbúskapur
fari halloka í samkeppni við hina
tæknivæddu svína- og kjúklinga-
rækt.
Tímamót í kjötframleiðslu?
Kjöt er dýrara hér á landi en í
nágrannalöndunum. íslendingar
neyta aðallega lambakjöts en svína-
og kjúklingakjöt eykur hlutdeild
sína. Á milli þessara kjöttegimda
er vaxandi samkeppni. Stjómvöld
styrkja samkeppnisstöðu lamba-
kjötsins en engu að síöur hallar
undan fæti í verðsamkeppni. í flest-
um löndum er svína- og kjúklinga-
kjöt ódýrt en nautakjöt og lamba-
kjöt dýrara.
Viö framleiðslu á svínakjöti og
kjúklingum má koma við mikilli
hagræðingu. Búskapnum svipar
fremur til iðnaðarframleiðslu en
hefðbundins búskapar. Svipaðri
hagræðingu verður ekki komið við
í sauðfjárrækt. Framleiðslukostn-
aöur svína- og kjúklingakjöts er af
þeim sökum lægri en lambakjöts.
Undanfarin ár hefur neysla
svínakjöts og kjúklinga stöðugt
aukist. Framieiðslukostnaður hef-
ur jafnframt lækkað reiknað á
föstu verðlagi og er nú orðinn lægri
-en framleiðslukostnaður lamba-
kjöts. Þrátt fyrir það er verðið enn
hátt samanborið við önnur lönd.
Framleiðslukostnaður lambakjöts
hefur á hinn bóginn lítið breyst
reiknað á föstu verðlagi. Sam-
keppnisstaða þess hefur versnað.
Stjómvöld styðja hinn hefðbundna
landbúnað í samkeppni við „hvíta
kjötið"; greiða niður verð á lamba-
kjöti og skattleggja aðfóng til kjúkl-
inga- og svínaræktar.
Erfið samkeppnisstaða
lambakjöts
Þrátt fyrir opinberar aðgerðir
minnkar neysla lambakjöts stöð-
ugt. Ýmislegt bendir til að í land-
búnaði séu framundan mikhr
breytingatímar. Það fé sem ríkis-
sjóöur getur varið til stuðnings
sauðfjárbúskap hrekkur ekki leng-
ur til að jafna aðstöðumuninn.
Ailt bendir tfl að samkeppnis-
staða hins hefðbundna landbúnað-
ar muni stöðugt versna á næstu
árum. Fyrir því em einkum tækni-
legar og rekstrartæknflegar orsak-
ir. í hefðbundnum íslenskum land-
búnaði er ekki að óbreyttu unnt að
koma við hagræðingu tfl að lækka
framleiðsluverð á kjöti svo neinu
nemi.
Hagræðingu má á hinn bóginn
koma við í kjúkhnga- og svína-
rækt. Líklega mun það skipta sköp-
um hér á landi eins og víða annars
staðar. í þessari grein era taldir
upp nokkiir kostnaðarþættir sem
valda því að hefðbundinn íslenskur
landbúnaður getur ekki framleitt
jafnódýrt kjöt og hin tæknivædda
svína- og kjúkhngarækt.
Slátur- og geymslu-
kostnaður
Sauðfjárslátrun er á haustin.
Sláturhúsin era dýr en ekki nýtt
nema brot úr árinu. Af þeim sökum
era fjárfestingar meiri en gerist í
öðram búgreinum. Svínum og
kjúklingum er slátrað allt árið.
Svína- og kjúkhngasláturhús hafa
Kjallariim
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
af þeim sökum mun meiri afköst
en jafndýr sauðfjársláturhús. Slát-
urkostnaður sauðfjár verður þess
vegna ahtaf meiri en svína og
kjúklinga. Það hækkar vöraverð
því sláturkostnaður er einn þáttur
framleiðslukostnaðar.
Lambakjötið þarf að geyma frá
sláturtíð þar til þess er neytt.
Byggja verður dýrar geymslur yfir
framleiðslu hefls árs. Það kostar
miklar fjárfestingar í fasteignum
og tækjum. Einnig er kostnaöar-
samt að geyma vöra marga mánuði
frá því hún er framleidd. Kjötiö
rýmar við geymslu, vextir hlaðast
upp og greiða þarf fólki laun fyrir
að huga að kjötinu í geymslum.
Þetta vandamál er ekki fyrir hendi
í kjúkhngarækt eða svínarækt.
Slátranin dreifist á árið og kjötið
fer beint á markað. Birgðir eru ein-
ungis til fárra vikna.
Launakostnaður
Sauðfjárbúskapur er mannfrek
atvinnugrein því framleiðsluein-
ingar era smáar. Sæmflega stór
sauðfjárbú, sem ein fjölskylda ann-
ast, framleiða nálægt 6 til 8 tonn
af lambakjöti á ári. Allra stærstu
búin ná varla 20 tonna ársfram-
leiðslu. Svínabú og kjúklingabú
verða mun stærri. Stærsta kjúkl-
ingabú landsins framleiðir líklega
meira kjöt en 100 meðalstór sauð-
fjárbú.
Með aukinni stærö minnkar
launakostnaður. Svínabú og kjúkl-
ingabú, sem framleiða á við 50
sauðfjárbú af meðalstærð, þurfa tfl
dæmis ekki nema 2-4 starfsmenn
ef nýjustu tækni er beitt. Af þessum
sökum er launakostnaður mun
meiri í hefðbundinni sauðfjárrækt
en tæknivæddri svína- og kjúkl-
ingarækt.
Fjárfestingar I fasteignum
Dýrara er að reisa mannvirki fyr-
ir sauðfjárrækt en kjúkhngarækt
og svínarækt. Kjúkhngahús eru að
vísu tvöfalt dýrari en fjárhús og
fullkomnustu svínahús fjórfalt
dýrari. Það er þó léttvægt því tfl
að framleiða jafnmikið kjöt þarf
meira en þrefalt stærri hús í sauð-
fjárrækt.
Þegar tekið hefur verið tflht tfl
þess er stofnkostnaður fjárhúsa
50% hærri en svína- og kjúkhnga-
húsa. Munurinn er í raun meiri því
hvorki hlöður, votheystumar né
önnur útihús era tahn með. Þá er
einnig ótahð að nýjustu svína- og
kjúklingahús era vandaðri bygg-
ingar og endast lengur en fjárhús.
Fóðurkostnaður og kyn-
bætur
Kjúkhngar og svín éta aðallega
innflutt fóður. Samkvæmt upplýs-
ingum aðfla í svínarækt er fóður-
kostnaður um 180 krónur á hvert
kg af svínakjöti. Sauðfé lifir hins
vegar að mestu á heimafengnu
fóðri. Það gengur sjálfala á sumrin
og lömbin vaxa í náttúrunni. Fóð-
urkostnaður er aðahega vegna
heyja og kjamfóðurs fyrir fuilorðið
fé. Fóðuröflunin er þó kostnaðar-
söm.
Stofnanir landbúnaðarins telja
að hey kosti í sumar hðlega 10
krónur hvert kg. Samkvæmt því
er fóöurkostnaður aht að 250 krón-
ur fyrir hvert kg af lambakjöti. Þá
er kjamfóður ekki meötahð. Ná-
lægt þriðjungur af kostnaði við
svína- og kjúkhngafóður er hins
vegar skattlagning á búgreinamar.
Má tfl dæmis nefna svonefnd
kjarnfóðurgjöld.
Innlendu kjúkhnga- og svína-
stofnamir éta meira en erlendir
stofnar og vaxa auk þess hægar.
Þeir eru af þeim sökum ekki eins
arðbærir. Innflutningur nýrra
stofna og kynbætur geta minnkað
fóðurþörfma og aukiö framleiöslu.
Þaö er sérstaklega mikilvægt í
kjúklingarækt.
ur en fjárhús." - Úr einu svínabúanna hér.
„Nokkrir kostnaðarþættir valda því að
hefðbundinn landbúnaður getur ekki
framleitt jafnódýrt kjöt og hin tækni-
vædda svína- og kjúklingarækt.“
Stefán Ingólfsson