Þjóðviljinn - 24.12.1948, Blaðsíða 4

var nóg til af öllu. Nú er sá siður víða að leggjast
niður, að láta Ijós logu alla jólanótt, og hvort sem
hann er niður fallinn eða ekki, þá getur hann ekki
lengur haft það gildi, sem hann áður hafði, hunn
er ekki lengur átak Ijóssoltinnar þjóðar til að svala
þeim sulti aðeins einu sinni á ári hverju.
Hér á landi hafa jólin verið og eru enn heilt há-
tíðatímabil. „Níu nóttum fyrir jól kem ég til manna.
Upp á stól, stól, stól, stendur mín kanna“, segir í
gömlu jólasveinakvœði. Með fyrstu jólasveinunum
kemur forsmekkur jólanna. Þegar ' aldrað fólk rifjar
upp jólaminningar sínar, þá minnist það ekki aðeins
aðfangadagskvölds og jóladaganna. Hugljúfustu end-
urminningarnar eru ekki síður bundnar við dagana
fyrir jólin, þegar undirbúningurinn stendur sem
hœst, þegar þrœldómurinn yar hvað mestur, þegar
viðurvœrið var oft allra fátæklegast, þótt ekki vœri
af öðru en bví, að tími gafst ekki til að sinna þeim
éldhússtörfum, sem lutu að hinum líðandi degi, —
þeirra daga, begar fátœktin kom fram i átakanleg-
astri nekt sinni, t. d. í því, að börnin þurftu að liggja
nakin í rúmunum, meðan verið var að þvo fötin
þeirra fyrir jólin. Ljómanum, sem yfir þessum störf-
um hvíldi stafaði af eftirvœntingu, er koma mundi,
það var gleði byltingamannsins, sem hefur tekið
bjargfasta ákvörðun og stendur í manndómsraunum
nýbyggingarinnar. Þessi undirbúningsstörf eru líka
svo hátiðleg í eðli sínu, eins og öll þau störf, sem
miða að innreið nýrri og bjartari tíma, og auk þess
gerð svo hátíðleg, að með þeim hefst hátíðleiki jól-
anna. í Gömlum glœðum lýsir Guðbjörg í Brodda-
nesi því, þegar móðir hennar var að steypa kertin
fyrir jólin. „Þann dag fór hún snemmu á fœtur til að
tvinna rökin, þau voru úr Ijósagarni. Þann morgun
þótti mér mjög gaman að vakna í rúminu fyrir ofan
móður mína, sjá hana tvinna rökin og láta þau á
kertaspýturnar. Þá fannst 'mér ég vera stödd í fordyri
jólahátíðarinnarHér er í fáum og látlausum orð-
um sagður innsti kjarni jólaundirbúningsins, hann
leiddi inn í fordyri hátíðarinnar. Ljós í baðstofunni
að morgninum fyrr en venjulega, barnið vaknar og
m-amma situr á rúmstokknum með Ijósagarn í hönd-
unum, og um þetta Ijósagarn myndast svo kertin,
sem gefin verða hverju barni og lysa á hverjum rúm-
stöpli, þegar jólin eru komin í allri sinni dýrð.
Jólin hafa spunnið afarmargháttaðan og merki-
legan þátt í menningu þjóðarinnar. Þáttur þessi hef-
ur verið svo samgróinn innstu hjartarótum hennar,
að þótt fullyrða megi, eins og áður er að vikið, að
jólin hafi aldrei verið eins alger trúarhátíð og aðrar
hátíðir kristinnar kirkju, þá eru það samt jólin, sem
lifa að meiru eða minna leyti sem trúarhátíð í sál
þjóðarinnar, eftir að aðrar hátíðir eru að mestu
horfnai+úr lifi hennar öðruvxsi en sem fjallgöngu og
útilegudagar. Þetta á rœtur sínar i því, að trúarþátt-
ur jólanna hefur frá öndverðu verið slunginn þáttum
hinnar daglegu lífsbaráttu, fegurstu draumum, þessa
fátæklega lífs. Þau voru oft á tíðum einu. rofin, sem
fyrirfundust á kafþykkum vetrarhimni œvilángs
armóðs. Það var samstillt barátta allra héimilisr
manna fyrir björtum dögurn, í svartasta skamm-
deginu, barátta, sem að jafnaði var háð méð fullum
sigri-með hjálp guðs, sem sendi son simr í heiminn
ekki fyrif réttlœtissakir, eins og þegar hann lét
krossfesta hann, heldur af því að hann elskaði heim-
inn. „í dag er glatt í döprum hjörtum.“ Það er tján-
ing þeirra tilfinninga, sem vöjctu í sál þjóðarinnar á
hverjum jólum, öld fram af öld, þótt sú tjáning fengi
ekki kraft til að brjótast fram í samstilltum söng
fyrr en á vordögum íslenzkrar endurvakningar á 19.
öld.
Eitt skýrasta dœmið um áhrif jólanna í íslenzku
þjóðlífi er þáttur þeirra í bókmenntum þjóðarinnar.
Allir þekkja jólakvœði Matthíasar, eitt fegursta
kvœðið í íslenzkum bókmenntum, kvœðið um barnu-
hópinn með kertin sín við kné móður sinnar, hlust-
andi á dýpsta vísdóm lífsins af vörum hennar. En
jólamyndirnar, sem koma fram í bókmenntum okk-
ar eru frá svo mörgum sviðum og fléttaðar svo marg-
víslegum viðfangsefnum. Með jólin. að sviði hafa
ýmsir þœttir þjóðlífsins verið dregnir frarh á áhrifa-
ríkastan hátt, bæði þeir, er rista dýpstar sorgarrún-
ir og hinir, sem bjartast er yfir, og þá verða hin and-
legu átök við að ráða rúnir tilverunnar, þegar þau
eru háð undir kyndlum jólastjörnunnar. Við eigum
sögur um jólaferðina í kaupstaðinn. Aldrei gat harð-
neskja erlends verzlunarvalds komið fram í grimm-
ari mynd, en þegar fátæklingurinn, sem brotizt hafði
yfir fjöll og firnindi í svartasta skammdeginu til að
le'ita glaðnings bjargarlausu heimili fyrir jólin. var
látinn fara synjandi heim til sín með tvær hendur
tómar. Hvenær gat eftirvœntingin stigið hœrra en
hjá lconu og börnum, sem biðu heimilisföðurins,
biðu þess, hvort hann kæmi með nokkra björg fyrir
jólin, eða hvort hann kæmist heim í hríðum og
fannfergi? Og hvenær gat .fögnuðurinn risið hœrra