Íslendingaþættir Tímans - 03.08.1972, Blaðsíða 4

annara að komizt yrði að kjarna máls-
ins á sem skemmstum tima i sem
fæstum orðum. Og þegar einu verkefni
var lokið, tók annað við. Þannig var
allt hans lif.
Þó aðilifsstarfi sinu ynni hann að
málefnum hinna mörgu, var hann ekki
allra. Þeir, sem nutu vináttu hans og
samferðar. þakka hana að leiðarlok-
um. Fyrir marga var hún mikil gæfa.
Heimir Hannesson.
t
Með Viihjáimi Þór er horfinn af
sjónarsviöi þessa heims einhver stór-
brotnasti athafnamaöur Islendinga
það sem af er þessari öld, og þar með
frá upphafi islandsbyggðar. Aldrei
hefir nokkur kynslóð upplifað svo stór-
stigar. örar og áhrifarikar breytingar
sem sú. er óx úr grasi um siðustu alda-
mót, og þar stóð Vilhjálmur i fylkingar
brjósti.
Það væri nánast aö bera i bakka-
fullan lækinn að fara að tina upp i ein-
stökum atriðum forystuhlutverk
Vilhjálms Þórs. Hann var búinn að
vera þjóðkunnur maður mestan hluta
ævi sinnar, að hann væri maður ekki
einhamur. Hinir eldri Eyfirðingar
kunna af honum frægöarsögur sem
ungum manni i fararbroddi fyrir
áhrifamestu félagsmálahreyfingu
þeirra, og þar sýna verkin ennþá
merkin.
Fljotlega varsvo Vilhjálmur kallað-
ur að heiman til vfðtækari starfa fyrir
þjóðina alla á erlendum vettvangi, þar
sem mikið lá við. að vel tækist tii. Þar
brást hann ekki heldur frekar en
annars staðar, en gat sér hiö mesta
frægðarorð. Heim kominn gerðist
hann þjóðbankastjóri i nokkur ár. unz
hann varð ráðherra i utanþingsstjórn
á sögulegum og víðsjárverðum tima.
Féll það þá i hans hlut m.a. að leiða hið
unga lýðveldi fyrstu sporin út i heim-
inn. ef svo mætti að orði komast.
Að loknum ráðherradómi hverfur
Vilhjálmur svo til sama lands, á þann
hátt, að hann tekur þá við forstjórn
sambands þeirrar félagsmála-
hreyfingar. er hann ungur hafði gengið
á hönd og lengst af helgað dýrmæta
krafta sina. Hefst þá gullöld sam-
vinnusamtakanna bæði á einn og
annan veg, með stærri framfara-
skrefum að flestu leyti en áður þekkt-
ust. Mun sjaldan eða aldrei hafa gætt
hér á landi svo mikils og margþætts
viðsýnis og framsýnis samfara eldleg-
um áhuga og framfaraþrótti sem
Vilhjálmur sýndi þann nálega áratug.
er hann var forstjóri SIS með óvið-
jafnanlegum glæsibrag. Munu sam-
4
vinnusamtökin búa að umsvifum
þessa timabils á fjölmörgum sviðum
um langan aldur. Þá voru stigin mörg
spor, sem seint mun fenna i. Þá voru
og talin ..kynslóðaskipti” innan for-
ystusveitar samvinnuhreyfingarinnar
hér á landi.
Á ný tekur svo Vilhjálmur við
bankastjórn — fannst m.a. sjálfum þá
orðin meiri þörf fyrir starfskrafta sina
þar með tilliti til þjóðarþarfa — og
verður svo fyrsti aðalbankastjóri
Seðlabankans, unz hann hættir fyrir
aldurs sakir, en tekur eftir það setu i
bankastjórn Alþjóðabankans um
tveggja ára skeið sem fulltrúi rikis-
stjórna allra Norðurlandanna. Sam-
timis aðalstörfum sinum gegnir
Vilhjálmur Þór þess utan fjölmörgum
mikilvægum og vandasömum
trúnaðarstörfum fyrir land og þjóð
innan lands og utan, sem of langt yrði
upp aö telja.
Að loknu þessu frjóa og rismikla at-
hafnatimabili i ævi Vilhjálms Þórs
sjást mun merki um langan aldur.
settist hann siður en svo i helgan stein.
Slikt lifsviðhorf var ekki likt skaplyndi
hans og athafnaþrá. Á þeim stutta
tima. sem hann átti eftir hér heima —
við þó lamaða heilsu — auðnaðist hon-
um á efri árum að bæta a.m.k. einu
stórvirki enn á langa afreka skrá sina:
djarfmannlegri forystu um byggingu
hins mikla samkomuhúss Frimúrara
hér i Reykjavik. E.t.v. leggur almenn-
ingur ekki mikið upp úr þessu afreki,
en það er þeim mun betur metið og
munað af þeim fámenna hópi manna.
sem á þessum litt kunna vettvangi átti
Yilhjálm Þór að hugumstórum bróður
og vini — minnisstæðan þaðan frá
ógleymanlegum stundum. ekki sizt á
s.l. vetri.
Þessi einstæði og stórbrotni lifsferill
að mestu sjálfmenntaðs manns, er
orðið hafði að læra lexiu sina i ströng-
um skóla sjálfs lifsins samtimis þvi að
vinna afrek jöfnum höndum — endur-
speglar áhrifamikla sögu. sem æsku-
mönnum væri hollt að læra og muna.
engu siður en frásagnir uni fyrri af-
reksmenn. sem gnæft hafa hæst. Sú
lærdómsrika saga segir þó ekki allt
um Vilhjálm Þór. Eitt er það. sem
blasir við hið ytra. Annað maðurinn
sjálfur i sinni innri gerö og viðhorfum.
Ég minnist þess. aö einhverju sinni á
hátiðlegri stund vitnaöi Jón i Yztafelli
i þessi visuorö i snjallri ræðu fyrir
minni Vilhjálms Þórs: ..Stendur um
stóra menn stormur i hverri átt.” Vil-
hjálmur fór sem kunnugt er. ekki var-
hluta af þeim gusti. sem vissulega
varð nokkuð ..kaldur á köflum”. Hæst
að honum gólu þó þeir að jafnaði. sem
minnst þekktu hann.
Vilhjálmur var af ýmsum talinn
fráhrindandi og óaðgengilegur maður
og sérstaklega ..popular” gat hann
vist aldrei talizt, og gerði sér ekki
heldur far um að vera það. Galt hann
þess á ýmsan veg, þvi margir, sem sáu
og fundu, hversu stórbrotinn persónu-
leiki hann var i verkum sinum, óskuðu
þess.aö hann væri dagsdaglega að
sama skapi ljúfur og„alþýðlegur”. En
slik alhliða yfirburðamennska er fá-
um. ef nokkrum gefin. Framkvæmda-
önn daganna var svo ströng hjá
Vilhjálmi Þór. að hún gaf honum ekki
tima til að rækja neitt gælusamhand
viö einstaklinginn og gera hosur sinar
grænar fyrir honum. Hann lagði
áherzlu á hið félagslega forystuhlut-
verk i þágu heildarinnar. Það var hans
opinbera aðferö og framlag til þess að
skapa betri heim. Ég held hann hafi
snemma á ævinni taliðsig þurfaaðtaka
þá stefnu manna að hafa aðeins tvennt
að leiðarljósi i lifi og starfi, og hirða
litt um annað: Guðog samvizkuna.
Hitt er svo annað mál. að svo var um
Vilhjálm Þór sem fleiri afreksmenn.
að undir hinu stundum nokkuð hrjúfa
og hryssingslega yfirborði, leyndist
hlýr. litillátur og elskulegur persónu-
leiki; auðmjúkur frammi fyrir stærstu
undrum lifsins og lögmálum þeirra.
Þetta vissu þeir áreiðanlega vel. sem
þekktu Vilhjálm bezt. og sjálfur taldi
ég mig oftsinnis reyna það. Jafnvel
þeir. sem aöeins einu sinni hlustuðu á
eða lásu athvglisvert útvarpserindi
hans i flokknum .. Lifsviöhorf mitt.”
máttu vel evgja þessa hlið innri manns
X'ilhjálms Þórs. Þessum mikilláta. að
sumra dómi. og stórbrotna athafna -
manni fannst þaö m.a. ekkert fyrir
neöan virðingu sina að hylla á
hugnæman hátt litinn hlut eins og
..glansmynd”, sem svo margir
..menningarvitar” nútimans hafa lagt
metnað sinn i að hella sér yfir sem
ómerkilegheit. En þetta gerði
Vilhjálmur Þór svo afdráttarlaust og
eftirminnilega — og mér iiggur við að
segja: i svo stórmannlegri einlægni.
að hrifningu vakti — af þvi að heilagt
tákn jafnvel slikrar myndar hafði
orðið honum sem barni áhrifarikur og
mótandi lærdómur fyrir lifið allt:.út
streymi frá henni var ljós. friður og
blessun. Enn i dag lýsir litla glans-
myndin með englinum og barninu
bjart i hugskoti minu. og áhrif hennar
gleymast mér aldrei.”
Fleiri eftirminnileg orð lét Vilhjálm-
ur þarna falla. sem e.t.v. betur lýsa
manninum sjálfum en jafnvel þau
mörgu stórvirki sem hann vann um
dagana. og svo margir njóta góðs af.
En um leið og þjóðin ma minnast
einstæðs æviferils Vilhjálms Þórs. og
islendingaþættir