Íslendingaþættir Tímans - 03.08.1972, Blaðsíða 12

PÁLL SVEINSSON
LANDGRÆÐSLUSTJÓRI
Kæddur 28. októbcr 1919.
Dáinn 14. júli 1972.
Afreksmaður er genginn. Páll
Sveinsson, landgræðslustjóri, er lát-
inn. Hann var skyndilega brott kallað-
ur hinn 14. júli s.l.
Páll fæddist 28. október 1919 að As-
um i Skaftártungu, sonur merkisbónd-
ans Sveins Sveinssonar i Asum og
Fossi i Mýrdal og konu hans Jóhönnu
Margrétar Siurðardóttur. Hann ólst
upp með foreldrum sinum i stórum
systkinahópi. Þar vandist hann öllum
venjulegum landbúnaðarstörfum og
mun ungur hafa lært að hlifa áe'r
hvergi við erfiði og starfi. Eftir gagn-
fræðanám gekk Páll i Hólaskóla og
brautskráðist búfræðingur þaðan vor-
ið 1941. Eftir það stundaði hann land-
búnaðarnam við tvo háskóla i Banda-
rikjunum, i Minnesota og Utáh. Lauk
hann háskólanámi sinu með kandi-
datsprófi i landgræðslu og gróðurrækt
frá Utah háskóla 1948.
Strax að loknu búfræðiprófi frá Hól-
um réðst Páll til Sandgræðslu Islands
sem aðstoðarmaður Gunniaugs Krist-
mundssonar, sandgræðslustjóra, og
vann hjá honum öilum stundum, sem
hann var ekki við nám, unz Gunnlaug-
ur lét af störfum fyrir aldurs sakir
1947. Runólfur Sveinsson, bróðir Páls,
var þá skipaður sandgræðslustjóri.
Páll réðst þegar aðstoðarmaður Run-
ólfs og gegndi þvi starfi þar til Runólf-
ur lézt af slysförum 1954. Eftir það var
Páll skipaður sandgræðslustjóri og
gengdi þvi starfi til dauðadags, um 18
ára skeið, en siðustu 7 árin undir
starfsheitinu landgræðslustjóri. Páll
Sveinsson var frábær embættismaður,
enda skilaði hann þjóð sinni á
skammri starfsævi ómetanlegu afreki
með stöövun uppblásturs á viðáttu-
miklum landflæmum, með þvi að
breyta stórum svæðum grárra upp-
blásinna mela og hrauna, gróður-
lausra jökulaura og ægisanda i iðja-
græn tún eða arðgæf beitilönd, og með
þessum verkum sinum skapaði hann
trú alþjóðar á möguleikum til að klæða
landið nytjagróöri — grasi og öðrum
beitargróðri — milli fjalls og fjöru.
Páll Sveinsson var maður athafna
fremur en orða. Ungur lærði hann
margt af húsbónda sinum, hugsjóna-
manninum Gunnlaugi Kristmunds-
syni. Hann dáði Gunnlaug, trú-
mennsku hans, viljaþrek og dugnað.
Hann sá glöggt hviliku afreki Gunn-
laugur hafði áorkað, þrátt fyrir erfiðar
aðstæður og litið fjármagn. Hann tók
hann sér á margan hátt til fyrirmynd-
ar, en tók auk þess i þjónustu sand-
græðslunnar nýja tækni og nýja þekk-
ingu, sem hann hafði aflað sér i banda-
riskum háskólum, bæði i bóklegu og
verklegu námi, og jÖK það æ siðan.
Er Páll hafði lokið námi og starfaði
sem aðstoðarmaður Runólfs bróður
sins, var verkaskipting þeirra bræðra
á þann veg, að Runólfur hafði veg og
vanda af sandgræðslustjórastarfinu
útávið, veitti Gunnarsholtsbúinu for-
stöðu og kom fram á heimili sinu á
staðnum með hinni mestu rausn og
glæsibrag, en Páll notaði sérfræði-
þekkingu sina i kyrrþey. Hann skipu-
lagði verkefnin og gekk ótrauður á
undan flokksstjórum og verkamönn-
um, og lagði sjálfur hönd að hvaða
verki, sem vinna þurfti, enda kunni
hann hvarvetna vel til verka. Með
þessu móti náði Páll vináttu og virð-
ingu allra, sem með honum eða fyrir
hann unnu, og kyrintist af eigin raun
hæfni hvers þess manns, sem vann
lengur eða skemur hjá Sandgræðsl-
unni. Á þessum árum var Páll sjaldan
prúðbúinn við skrifborð sitt eða á
mannfundum, en oftast i verkamanna-
klæðum við girðingarvinnu og ræktun-
arstörf. Ýmsir undruðust þessa starfs-
tilhögun i ræðu og riti. En Páll vildi
láta verkin tala og honum tókst það.
Samstarf þeirra bræðra, Runólfs og
Páls, var með ágætum og þeim tókst
að sýna grænt á gráu, að auðvelt væri
að breyta eyðisöndum i tún með þvi að
bera fosfatáburð og köfnunarefni á
sandana og sá að auki grasfræi, þar
sem gróðurlaust var með öllu, en viða
leyndist nóg af innlendum gróðri i
melum, sem strax kom i ljós, þegar
jurtirnar fengu næringu.
Er Páll tók við sandgræðslustjóra-
embættinu, að Runólfi látnum, kom
sér vel að hann var öllum hnútum
sandgræðslunnar kunnugur. Hann hélt
nú hátt merki fyrirrennara sinna og
herti enn sóknina, sannfærður um
möguleikana á uppgræðslu landsins,
ekki aðeins vegna fræðilegra kenninga
um slik efni, heldur miklu fremur
vegna eigin árangurs. Fjármagnið til
sandgræðslu og varnar uppblæstri var
litið miðað við þarfir. En hagsýni Páls,
stórhugur og óvenjuleg skipulags- og
verkstjórnarhæfni jók mjög gildi
þessa fjármagns. Skyldurækni hans
bauð honum að gera sem mest úr litlu.
Hann réði ekki i kringum sig fjölmennt
fulltrúa- og skrifstofulið, heldur aðeins
það fólk, sem brýn nauðsyn var að
ráða til landgræðslustarfa og búverka
i Gunnarsholti, og heldur lét hann
vanta vinnuafl en hafa það öþarflega
mikið. Starfsfólkið, sem vann fyrir
landgræðsluna, var flest lausráðið, að-
eins þegar þaðþurfti til starfa. Páll
gekk sem fyrr á undan starfsfólki sinu
og skipaði hverjum til þess verks, sem
hann var hæfastur til. Sjálfur var hann
frábær atorkumaður. Með þessu móti
tókst Páli að verja ótrúlega miklum
hluta af fjárveitingunum tril sjálfrar
landgræðslunnar.
Stærsta framfarasporið til aukinna
átaka i landgræðslumálum var stigið,
er Páll tók flugvélina i þjónustu land-
græðslunnar til þess að dreifa áburði
og fræi á hin örfoka lönd eða þar sem
stöðva þurfti uppblástur. Dráttarvélin
og áburðardreifarinn eru of smávirk
tæki til þeirra verka og auk þess ekki
hægt að kom þeim við nema á stöku
stað.
Mikilvægur þáttur i starfi land-
græðslunnar hefur verið samstarf og
samvinna við bændur. Páll Sveinsson
var manna fúsastur til hverskonar
samvinnu, sem hann taldi til ávinnings
landbúnaðinum. Hann leit svo á, aö
græða þyrfti upp landið til að skapa
betri skilyrði til búskapar, en ekki til
að láta gróðurinn falla ónotaðan til
jarðarinnar aftur. Þetta viðhorf og
margt fleira i fari Páls varð til þess, að
bændur báru traust til hans og áttu
auðvelt með samstarf við hann. Hin
mikla ræktun á Skógasandi, Sólheima-
sandi og á söndunum i Austur-Skafta-
fellssýslu og viðar, sem gerbreytt hef-
ur búskaparskilyrðum i viðkomandi
sveitum, er árangur farsæls samstarfs
landgræðslunnar og bænda. Einnig
áburðardreifing allviða á beitilönd.
islendingaþættir
12