Íslendingaþættir Tímans - 03.08.1972, Blaðsíða 23

Áttræð:
Steinunn Þorgilsdóttir
Breiðabóls stað
Steinunn Þorgilsdóttir, fyrrum hús-
freyja á Breiðabólsstað á Fellsströnd i
Dalasýslu, varð áttræð 12, júni s.l. Hún
var húsfreyja á Breiðabólsstað þangað
til fyrir fáum árum, að maður hennar
andaðist. Gömlu hjónin höfðu seinustu
árin búiö þarna á móti syni sinum og
tengdadóttur, og nú situr hún þarna i
ellinni i skjóli ungu hjónanna.
En þó að maður segi af vana, að hún
sitji þarna i elli sinni. þá á það ekki við
um þessa konu. ellin er henni viðs
fjarri.
Ókunnur maður, sem kemur að
Breiðabólsstað i fyrsta skipti og mætir
Steinunni i dyrunum, verður i nokkr-
um vanda að ráða við sig, hver sú kona
sé, sem þarna birtist. vinnuklædd, i
látlausum hversdagsfötum, ekki há
vexti. grönn og létt á fæti eins og ung
stúlka. en hrukkurnar i andlitinu og
vinnulúnar hendur sýna, að hún er
ekki ung aö árum. En ellimörkin eru
eins og gegnsæ grima. á bak við er ung
stúlka. minnir á heimasætu frá fyrstu
áratugum aldarinnar. sem hefur horf-
ið frá þvi ráði að gifta sig. Það sópar
ekki að þessari konu á venjulegan
máta, en hún ber með sér þægilegt,
áreynslulaust jafnvægi. röddin er lág-
stemmd en ung og þjál. Þessi kona
virðist ekki hafa haft mikil kynni af
áhyggjum eða erfiði um dagana. Hún
hefur varla staðið i barneignum eða
miklu búskaparumstangi. Liklega hef-
ur hún bara verið frænkan á heimilinu
— aðstoðarkona hjá góðu fólki.
Kannski fylgir konan gestinum til
stofu og sezt niður til að spjalla við
hann, og þaö kemur fljótlega i ljós. að
þarna er engin fávis vinnukona á ferð-
inni. heldur vel menntuð og fróð kona.
sem talar þá islenzku aö framburði og
málfari. er sæma mundi hverjum
langskólamanni. Og ef innt er eftir
ævistarfi hennar kemur i jós, að hún
hefur verið húsfreyja hátt i sex ára-
tugi. átt sin börn og annazt uppeldi
fleiri barna en algengast er um hús-
freyjur þessa lands.
Arið sem Steinunn fæddist, 1892, hófu
foreldrar hennar búskap i Knarrar-
höfn i Hvammssveit og höfðu áður
eignazt son. En hann dó á barnsaldri,
svo Steinunn var elzt þeirra systkin-
anna. sem lifðu. Faðirhennar, Þorgils
Friðriksson. var af fátæku bændafólki
kominn. Hann var gáfumaður svo sem
verið höfðu sumir forfeður hans og
hafði hugur hans staðið til mennta, en
islendingaþættir
þar var fátæktin I vegi. Hann var mað-
ur vel sjálfmenntaöur og alla ævi
var hann mikill áhugamaður um
skólamenntun. Kona hans var Hali-
dóra Ingibjörg Sigmundsdóttir frá
Skarfsstöðum, af góðu fólki komin.
Litil munu efnin hafa verið, þegar þau
byrjuðu búskap i Knarrarhöfn, og
ómegð hlóðst niður. Fjórtán börn hafði
Halldóra i heiminn borið, þegar hún
tók sótt og andaðist haustið 1909,43 ára
gömul. Yngsta barnið var þá árs-
gamalt og sex voru börnin innan við
sjö ára aldur. Tveir drengir voru dánir
og tveir ólust upp annars staðar, hin
voru heima, og'Steinunn elzt, sautján
ára. Ekki var heimilið leyst upp, og
ekki réð Þorgiis utanaðkomandi konu
til búsforráða. heldur tók Steinunn við
húsmóðurstörfum og annaðist uppeldi
systkina sinna. Vinnukona var að visu
á heimilinu meðan börnin voru ung.
Auk húsmóðurstarfanna aðstoöaði
Steinunn föður sinn við að kenna börn-
unum skólalærdóm, þvi hann hafði
ýmis störf utan heimilis, oddviti i
sveitinni. endurskoðandi i sparisjóöi
og kaupfélagi, afgreiðslumaður i
verzlunarútibúi, og stundum var hann
tima og tima heiman að við barna-
kennslu.
Þegar um hægðist hjá Steinunni og
svstir hennar. Helga, sem var fimm
árum yngri, var komin til verka, brá
hún sér til höfuðstaðarins og hóf nám i
Kvennaskólanum. En hún gerði sér lit-
ið fyrir og fór i fjórða bekk og reyndist
þar hlutgeng. Eftir vetrardvölina i
Kvennaskólanum snéri Steinunn heim
til föður sins og systkina og tók við
heimilisstjórn á ný. En svo var barna-
kennsla henni hugleikin. að næstu vet-
ur fór hún heimanaö tima og tima til
að kenna börnum nágrannanna.
Árið 1918, þegar Steinunn var tutt-
ugu og sex ára gömul, giftist hún efni-
legum bóndasyni úr nágrenninu, Þórði
Kristjánssyni frá Breiðabólstað á
Fellsströnd og byrjuðu þau búskap i
Knarrarhöfn. En Þorgils hætti þá bú-
skap og var eftir það til heimilis hjá
dóttur sinni og tengdasyni óg vann að
bústörfum á sumrum en stundaði
barnakennslu á vetrum. Kenndi hann
til sjötiu og fimm ára aldurs, en varð
93 ára og lengst af ern og vinnufær
Það kom af sjálfu sér að systkini
Steinunnar. þau er i ómegð voru,
fylgdu henni inni nýja heimiliö, og öli
höfðu systkinin athvarf hjá þeim hjón-
um svo sem hjá foreldrum væri.
Eftir þriggja ára búskap i Knarrar-
höfn fluttu þau Steinunn og Þóröur að
Breiðabólsstað og bjuggu þar góðu búi
þangað til Þórður andaðist áriö 1967.
Steinunn eignaðist sjálf sex mannvæn-
leg börn. Dóttur missti hún sautján
ára gamla, en hin eru nýtir borgarar,
og á hún orðið margt afkomenda. Einn
sonur hennar er Friðjón Þórðarson
sýslumaður og alþingismaður. Mörg
systkina Steinunnar brutust til
mennta, og einn bróðir hennar, Þór-
hallur Þorgilsson bókavörður, sem nú
er látinn, var magister i Suöurlanda-
málum.
Hjá Steinunni var löngum mann-
margt heimili og gestanauð, og þvi
mikið að starfa fyrir húsmóöurina, en
hún lét sér ekki nægja að kenna sinum
eigin börnum barnaskólalærdóm,
heldur tók hún stundum á heimilið
vandalaus börn, um nokkurra vikna
tima i senn, til að kenna þeim. Kennari
þótti hún ágætur og var sótt eftir að
koma til hennar erfiðum börnum. Það
hefur sagt sveitungi hennar, athugull
maður, að nokkuð megi þekkja úr
skrift margra þeirra er hjá henni
iærðu, en hún er listaskrifari svo sem
var faðir hennar.
Sá, sem þessar linur skrifar, fékk
sinn barnaskólalærdóm hjá Þorgilsi
fööur Steinunnar. Smátt var skömmt-
uð skólavistin á þeim árum, og var
skólasetan fjórar vikur annan vetur-
inn en sex hinn, alls tiu vikur. En ég
held áð ég hafi ekki fengið öllu lakari
veganesti út úr þessum tiu vikum, en
börn fá nú úr barnaskóla, sem telur
næstum þvi eins marga vetur og þarna
voru vikur. Yfirferðin var vist stórum
minni en i skólunum nú, en sú einlæga
virðirig og ást á bóklegum lærdómum,
sem kennarinn haföi til að bera, verð-
ur ekki mælt i blaðsiöum.
Þó að Steinunn ætti löngum annrikt
heima fyrir, þá var hún manna viljug-
ust að sinna fálags- og framfaramál-
um. Hún var ötull þátttakandi i ung-
mennafélagi sveitar sinnar, meðan
slik fyrirtæki áttu gengi að fagna. Hún
hefur verið i skólaráði húsmæðraskól-
ans á Staðarfelli frá stofnun hans 1927,
og prófdómari hefur hún verið við
þann skóla frá upphafi og er enn.
Og nú kennir Steinunn sonarbörnun-
um á heimilinu, og mikið má vera, ef
henni finnst það ekki hálfgerður óþarfi
að vera að senda þau á heimavistar-
skólann innan fermingar.
Megi Steinunn á Breiðabólsstað,
sem ekki hefur elzt nema að árum,
halda æsku sinni og hreysti um mörg
ár enn.
Hnjóti i örlygshöfn,
14. júli 1972.
Magnús Gestsson.
23