Réttur - 15.03.1935, Blaðsíða 28

um sýnt, að hann er skáld, á hraðri þróunarbraut. Þess
vegna ber að varast að draga dóm um hæfileikaleysi
skáldsins af því, þó að fyrsta saga þess hafi misheppn-
azt. Til þess liggja aðrar ástæður, sem auðvelt er að
greina. Eg vil nefna tvær af þeim, ranga aðferð við
samning sögunnar og þróunarlega tímamótaaðstöðu
skáldsins.
Jóhannes úr Kötlum hefir viljað lýsa veruleikanum
sem allra sannast. Og hann hefir álitið, að aðferðin til
þess væri að sýna hversdagsleik hlutanna, draga hið al-
genga fram; til þess að ná alþýðustíl, yrði t. d. að stæla
ákveðið orðfæri alþýðunnar. En veruieikinn er marg-
brugðinn og þræðir hans samofnari en svo, að sönn
mynd hans fáist, þó að nokkrir þeirra, sem mikið ber
á, sé teknir út úr og þeim lýst af nákvæmni. Það fæst
engin lýsing á sjálfum vefnum við það. Naturalistarnir
voru aldrei beztu túlkendur verul,eikans. —- Hæfileiki
skáldsins verður að koma fram í því að sjá rök og
samhengi, skýra aðaldrættina í svip veruleikans, draga
þá fram til skilnings fyrir lesendurna. Þeir vilja njóta
þess, er skáldið sér betur, fá hjá því skýrari myndir
en þeir sjálfir sjá, fá aðgreint það, sem fyrir þeim lá
samflækt, sýnt í heild og samhengi, það sem þeir sjá
í brotum. Það hefnir sín á skáldunum sjálfum, ef þeir
vilja ekki sýna persónurnar skýrar og sérkennilegar.
Þær verða að vera fulltrúar (typur), ákveðinnar skap-
gerðar, stefnu eða stéttar, annars hættir þeim við að
renna út í sandinn. Þetta hefir Jóhannes úr Kötlum ekki
viljað gera. Saga hans ber öll einkenni naturalistanna,
en það er um leið tímamótaeinkenni, og vík ég því strax
að síðari ástæðunni fyrir misbresti sögunnar.
Jóhannes úr Kötlum er fæddur og uppalinn í rómantik
stríðsgróða-áranna, meðan þjóðin lifði í draumum sjálf-
stæðis og vaxandi gengis. Hann var einn af þeim, er
kvað útfararljóð hins íslenzka þjóðarmetnaðar 1930.
Hann var heitur þjóðernisdýrkandi og trúmaður á ís-
lénzkan sveitaunað (svipað og Haukur á að vera). En