Andvari - 01.01.2002, Qupperneq 142

140
ARMANN JAKOBSSON
ANDVARI
Atómstöðin er rammpólitísk en þó fjarri því að vera raunsæisverk. Þvert á
móti er hún skref í átt að absúrdforminu. Hún er töfrumslungin, fáránleg, stíl-
færð og líkari abstraktmálverki en raunsæisverki.32 Organistinn getur orðið
fórnarlamb raunsæislesturs á sögunni, ef hann er aðeins skilinn sem góðvilj-
aður eldri maður sem gefur Uglu aleigu sínu, hjálpar þeim sem aðrir for-
dæma og heldur heimili fyrir fjörgamla móður og hvers konar auðnuleys-
ingja. Vissulega er þetta organistinn en hann er líka hvöss, ágeng og róttæk
rödd sem gefur lesendum hvað eftir annað á kjaftinn - ef þeir eru nógu vak-
andi til að taka eftir því.
HEIMILDIR
I Halldór Kiljan Laxness, Atómstöðin. [2.útg.] Rvík 1961 (frumútg. 1948), 26. Héðan í frá
verður vísað til þessarar bókar með blaðsíðutali í meginmáli.
: I danskri þýðingu bókarinnar heitir Atómstöðin Organistens hus og organistinn er þannig
túlkaður sem þungamiðja sögunnar. Það mun þó hafa verið að ósk útgefanda en ekki höf-
undar eða þýðenda. Jakob og Grethe Benediktsson þýddu söguna á dönsku og kom hún út
árið 1952. Undirtitill hennar er „En vittig, satirisk roman fra nutidens Island". í seinni út-
gáfu á dönsku heitir sagan Atomstationen.
’Peter Hallberg, „Ur vinnustofu sagnaskálds: Nokkur orð um handritin að Atómstöðinni,“
Tímarit Máls og menningar 14 (1953), 145-65 (einkum bls. 150-53). Sbr. Peter Hallberg,
Hús skáldsins: Um skáldverk Halldórs Laxness frá Sölku Völku til Gerplu II. Helgi J. Hall-
dórsson þýddi. Rvík 1971, 153-58.
4Ármann Jakobsson, „Hinn blindi sjáandi: Hallbera í Urðarseli og Halldór Laxness," Skírn-
ir 170 (1996), 325-39. Eyjólfur gamli í Sölku Völku er raunar hliðstæð persóna en Hallbera
er þó að minni hyggju mun mikilvægari í Sjálfstæðu fólki en Eyjólfur fyrir Sölku Völku.
5Þar má nefna ritdóm Sverris Kristjánssonar í Þjóðviljanum 17. okt. 1948 (endurpr. í bók
Sverris, Rœður og riss. Rvfk 1962, 86-92) og einnig umfjöllun Kristins E. Andréssonar frá
næsta ári á eftir (íslenzkar nútímabókmenntir 1918-1948. Rvík 1949, 339—40). Kristinn
segir um organistann: „Dýpsta einkenni hans er góðvild." (339)
'’Þetta skrifaði hann í greinum í Tímann í desember 1941. Sjá Eysteinn Þorvaldsson, Atóm-
skáldin: Aðdragandi og uppliaf módernisma í íslenskri Ijóðagerð. Rvík 1980, 84-100.
7Um viðhorf Halldórs Laxness til hugmyndastrauma 16. og 17. aldar má fræðast í ritgerð
hans, „Inngángur að Passíusálmum," Vettvángur dagsins: Ritgerðir. Rvík 1942, 5-72.
7 Erik Sondcrholm hefur bent á þetta (Halldór Laxness: En monografi. Khöfn 1981, 239):
„Organisten optræder i bogen som en Sokrates."
9 Sjá Þorleifur Hauksson og Þórir Óskarsson, íslensk stílfrœði. Rvík 1994, 644-66.
"’Sbr. Ármann Jakobsson, „Fjallkona með unglingaveikina: Óþjóðleg túlkun á íslandsklukk-
unni,“ Heimur skáldsögunnar. Ástráður Eysteinsson ritstýrði. Reykjavík 2001. 31-42.
(Fræðirit 11)
II Hallberg, Úr vinnustofu sagnaskálds, 149-50. Hann segir einnig: „í bókinni, eins og hún
liggur fyrir, virðist varla vera lengur nokkur snefill eftir af þessari kynvillu." (150) Orðin
um að organistinn sé fjærstur konum standa þó eftir, eins og spor eftir ósagða sögu.