Læknablaðið - 15.11.2002, Page 65

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 149
Ný tegund rannsókna
Lísbet Grímsdóttir, meinatæknir, sendi nýlega fyrir-
spurn í tölvupósti vegna hugtaksins point of care
testing sem hún sagði einnig nefnt near-patient
testing. Lísbet tilgreindi tvö íslensk heiti sem fram
hefðu komið, nándarrannsóknir og nærrannsóknir.
Hugtakið point of care testing hefur undanfarin
örfá ár verið mikið notað af framleiðendum lítilla
mælitækja sem nota má nánast hvar sem vera skal.
Tækin sem mest eru auglýst eru oft svo lítil að þau
mætti nefna lófatæki. Þau eru ætluð til einfaldra mæl-
inga á blóði eða öðrum sýnum á hverjum þeim stað
þar sem heilbrigðisstarfsmaður og sjúklingur hittast.
í auglýsingunum er gjarnan bent á að fjölda blóð-
rannsókna megi gera við sjúkrabeðinn og fá svar á
augabragði. Sömuleiðis er bent á þægindin við það að
gera rannsóknir heima hjá sjúklingi og þurfa ekki að
senda sýnið á sérhæfða rannsóknarstofu með tilsvar-
andi bið eftir svari. Með prófun eða rannsókn á
staðnum er hægt að taka augabragðsákvörðun um
framhald meðferðar.
Nærrannsóknir
Point of care testing vísar í rannsókn eða prófun sem
fram fer á þeim stað þar sem umönnun eða meðferð
sjúklings á sér stað. Algengast er að um sé að ræða
heimili sjúklings, göngudeildarherbergi eða sjúkra-
stofu á deild, en vinnustaður og aðrir tímabundnir
dvalarstaðir koma að sjálfsögðu einnig til álita.
Undirrituðum fannst hvorugt heitanna, nándar-
rannsóknir eða nærrannsóknir, gefa rétta hugmynd
um það sem mestu máli skipti. Því var í upphafi lagt til
að notast yrði við heitin rannsókn við sjúkrabeð eða
heimarannsókn eins og við ætti í hvert sinn. Lísbet
svaraði þeirri hugmynd að bragði með heitinu beð-
próf. Aftur þumbaðist undirritaður við og þá einkum
með þeirri röksemd að sjúklingur þyrfti alls ekki að
vera á beði sínum eða í rúminu til þess að heitið point
of care testing ætti við. Sömuleiðis fannst honum heit-
ið prófun vísa í mjög einfalda athugun, mun einfald-
ari en þær margvíslegu mælingar sem þessi litlu rann-
sóknartæki ráða nú við. Hins vegar lagðist undirrit-
aður ekki gegn því að heitið yrði tekið í notkun til
reynslu, með þeirri von að annað betra kæmi fram.
Vettvangsrannsókn
Mikilvægt er að sem fyrst komi fram heiti sem heil-
brigðisstarfsmenn og sjúklingar geta sætt sig við.
Gera má ráð fyrir að rannsóknum af þessu tagi fari
fjölgandi og að þær verði í auknum mæli teknar upp í
heimaþjónustu við sjúklinga og í hvers konar heil-
brigðisþjónustu utan stofnana. Við ritun pistilsins
kom fram enn ein hugmyndin, vettvangsrannsókn.
Orðið ber að túlka sem heiti á rannsókn sem fram
fer á vettvangi, það er að segja á einhverjum af
mörgum atburðastöðum hins daglega lífs. Samkvæmt
íslenskri orðabók Máls og menningar táknar vett-
vangur stað þar sem eitthvað geríst, mótsstað. Orð-
sifjabókin tilgreinir að upphaflega merkingin hafi
verið vígvöllur, staður þar sem barist er. Þetta sam-
setta orð er talið dregið af nafnorðunum vétt, sem
merkir bardagi eða víg, og vangur, sem merkir völlur.
Það ætti ekki að valda misskilningi þó til sé orðið
vettvangsskoðun, sem merkir það að skoða vettvang
atburðar og aðstœður þar.
Útvarðareitill
Bryndís Óskarsdóttir, læknaritari, spurðist fyrir um
samsetta enska heitið sentinel node biopsy, sem ekki
er að finna í íðorðasafni lækna. Erfitt reyndist að
finna heitið í öðrum læknisfræðiorðabókum, sem ef
til vill bendir til að það sé að falla úr notkun. Hin
mikla læknis- og líffræðiorðabók Wileys frá 1986 gaf
þó eftirfarandi lýsingu: þreifanlegur eitill ofan við-
beins, venjulega vinstra megin, sem inniheldur mein-
varp frá illkynja œxli, oftast á djúplœgum og ógreind-
um frumstað. Samheiti þessa eitils eru mörg, til dæmis
signal node, Troisier’s nodc, Virchow’s node og
Ewald’s node. Læknisfræðiorðabók Dorlands lýsir
signal node á sambærilegan hátt, en tilgreinir einnig
almenna lýsingu á sentinel node: fyrsti eitillinn sem
tekur við afrennslifrá œxli; notaður til að greina hvort
um sé að rœða sáningu frá vissum tegundum krabba-
meins um vessaœðar.
Sentinel merkir vörður eða útvörður, node merkir
hér eitill og biopsy sýni eða lífsýni. Með beinni þýð-
ingu á sentinel node biopsy setti undirritaður því
saman heitið sýnistaka úr útvarðareitli.
Sjúkrafræöi
Ónafngreindur starfsbróðir hringdi og hafði ýmislegt
á hornum sér varðandi umfjöllun um heitið medicine
í 148. pistli (Læknablaðið 2002; 88: 775). Hann vildi
að heitið yrði áfram sérgreint fyrir læknisfræði og að
ný heiti yrðu fundin á greinar eða svið sem mynduð
væru með þátttöku annarra stétta eða fræðigreina. Þá
fannst honum afleitt að stofnanir, sem tækju á móti
sjúkum, væru nefndar heilbrigðisstofnanir og að þær
stéttir, sem þar störfuðu, væru nefndar heilbrigðis-
stéttir. Þar vill hann tala um sjúkrastofnanir og sjúkra-
stéttir. Taldi þessi starfsbróðir að stéttirnar lentu í
háskalegum blekkingaleik og jafnvel tilvistarkreppu
með því að gefa til kynna að viðfangsefnin væru eitt-
hvað annað en sjúkdómar og sjúklingar. Um heil-
brigði væri fjallað utan þessara stofnana. Loks sagði
hann að sameiginlegt heiti fræðanna ætti að vera
sjúkrafræði.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Læknablaðið 2002/88 857