Dagblaðið Vísir - DV - 20.09.2010, Blaðsíða 22

22 ÚTTEKT 20. september MÁNUDAGUR
Talið er að grunnurinn að muni kynjanna sé fyrst og fremst líffræðilegur en sé efldur með félagsmótun og sýn samfélagsins á kynin. Karlar og konur nota auð-vitað bæði tungumál, en rannsóknir á heilanum hafa
sýnt fram á að þau gera það á mismunandi máta. Hugsanaferlið
er ekki það sama. Karlar eru almennt betri með tölur og hneigj-
ast fremur til kerfis- og reglubundinna aðferða á meðan hegð-
un kvenna byggir fremur á grundvelli innsæis, sveigjanleika og
tilfinninga. Ein rannsókn hefur einnig bent á að allt niður í eins
og hálfs dags gömul börn hafa sumar af þessum tilhneigingum.
Rannsókn á vegum Cambridge-háskóla sýndi að þegar börnum
var sýndur farsími og andlit á sama tíma horfðu drengirnir örlít-
ið lengur á farsímann en andlitið en stúlkurnar gerðu hið gagn-
stæða.
Erfðir eða umhverfi?
Líkt og með mörg álitamál innan sálfræðinnar í dag snýst spurn-
ingin um helsta muninn á kynjunum sérstaklega um það hvort
hann sé lærður eða meðfæddur. Til dæmis hefur verið nefnt
að tilhneiging kvenfólks til þess að setja sig í spor annarra og
til þess að deila tilfinningum sínum sé hugsanlega menningar-
leg fremur en líffræðileg. Í þessu samhengi hefur einnig verið
nefnd upphafning sjálfstæðis hjá karlmönnum og tregða til þess
að viðurkenna eigin veikleika. Enginn vafi leikur á að líkamlegur
munur er á kynjunum. Til dæmis er munur á líkamlegum styrk
kynjanna og grundvallarmunur er á heilastarfsemi þeirra. Lík-
legast er að þessi munur hafi verið til staðar frá upphafi og átt
sinn þátt í að móta samfélagsvenjur, sem nú hafi ráðandi
áhrif í félagsmótun.
Konur fjölhæfari, karlar einhæfari
Líklegast kannast margir við þá staðhæfingu að konur geti gert
marga hluti í einu en karlmenn ekki. Ef litið er á uppbyggingu
heilans virðist þessi fullyrðing alls ekki svo vitlaus. Meðal karl-
heilinn hefur um það bil sex sinnum meira af „gráu efni“ en
meðal kvenheilinn. Kvenheilinn hefur aftur á móti að meðaltali
10 sinnum meira af „hvítu efni“. Gráa efnið má kalla eins konar
vinnslustöðvar heilans. Hugsun fer fram í gráa efninu og þar eru
upplýsingar unnar. Hvíta sér hins vegar um flutning upplýsinga
á milli heilastöðva. Af þessu má draga þá ályktun að karlmenn
standi betur að vígi þegar einbeitingar er þörf á einn hlut, þá á
kostnað annarra, en konur hafi getu til að huga að fleiri hlutum
í einu.
Konur tala, karlar reikna?
Talið er að konur séu almennt færari í tungumálum en karl-
menn. Ástæðan fyrir þessu er að heilastarfsemi tengd tungu-
málanotkun er virk í báðum heilahvelum hjá konum en ein-
ungis í því vinstra hjá karlmönnum. En þetta álit hefur sætt
gagnrýni. Meðal annars hefur doktor Cordelia Fine taugavís-
indamaður sagt þetta tilhæfulaust. Samkvæmt rannsóknum á
heilanum hefur einnig komið fram að neðri hvirfilbleðillinn er
stærri hjá karlmönnum, en þar fer fram virkni og hugsun sem
snýr að tölum. Þess vegna er það útbreidd skoðun að karl-
menn séu almennt, ólíkt konum, hneigðari
til talna fremur en tungumála.
Ólík svör við streitu
Í annarri rannsókn kom fram
að karlar og konur svari stressi
á mismunandi máta. Þegar
konur upplifa mikið stress
eykst virkni í randkerfi heil-
ans, sem er bendlað við til-
finningar. Karlmenn hins
vegar, fá aukið blóðflæði í
heilastöð staðsetta í vinstri
hluta heilabarkar. Það kall-
ar fram svokallað „flótta- eða
árásarviðbragð“ (e. fight or
flight response),
sem er eins
konar
dýrs-
legt svar við hættu. Aukin innspýting hormónanna adrenalíns,
noradrenalíns og kortisóls veldur viðbragðinu. Við sterkt ótta-
eða árásarviðbragð þrengist sjónsviðið, einbeiting verður algjör
á hina skynjuðu hættu, en nánast engin á aðra hluti. Hjartslátt-
ur eykst og einbeiting heilavirkni verður mun meiri. Konur sýna
hins vegar örlítið vinalegri viðbrögð við stressi. Þær segja frá að-
stæðum og leita stuðnings ástvina. Karlmenn einangra sig frem-
ur, en konur leita í persónuleg og tilfinningaleg samskipti sem
svar við streitu.
Menningarlegur munur
Þó að vísindalega hafi verið bent á nokkurn líkamlegan mun á
kynjunum er einnig menningarlegur munur einnig mikill. De-
borah Tannen er málvísindamaður sem hefur rannsakað sam-
skipti kynjanna ítarlega. Hún segir að nokkur munur sé á karl-
kyni og kvenkyni í samskiptum. Í samtölum eru konur líklegri til
þess að hlusta virkt (að svara til dæmis með því að segja „aha“),
horfa frekar í augu viðmælanda síns, tala drjúgari stund um
hvert málefni og eru hneigðari til að tala meira heima hjá sér
en á almannafæri. Þær eru einnig líklegri til þess að sýna stuðn-
ing við afstöðu viðmælandans. Karlmenn eru hins vegar líklegri
til málþófs gegn skoðun viðmælandans, tala fremur á almanna-
færi en heima hjá sér, líta frá augum viðmælandans og hlusta
óvirkt. Þeir eru einnig meira fyrir að drepa á fleiri málefni, frem-
ur en að kafa af dýpt í eitt ákveðið.
Konur finna, karlar hugsa
í tölum yfir þátttakendur MBTI-persónuleikaprófsins (Myers-
Briggs type indicator) kemur fram að konur telja sig taka ákvarð-
anir fyrst og fremst með tilfinningum en karlar að úthugsuðu
máli. Hér er þó hvorki átt við að nota tilfinningarnar blint né að
málin séu hugsuð alla leið til enda. Með tilfinngingalegu leið-
inni í ákvörðunartöku er fyrst og fremst átt við að setja sig inn í
aðstæður. Þá er ákvörðun tekin með því að vega og meta að-
stæður innan frá og með því að taka mið af hagsmunum
allra þeirra sem koma að málinu. Sá sem tekur úthugs-
aðar ákvarðanir hins vegar slítur sig meira frá aðstæð-
unum, hugsar þær fremur út frá röklegu samhengi og
oft eftir fyrir fram gefnum reglum. Hinn fyrri er sveigj-
anlegri, hinn seinni reglufastari, en hvor um sig er jafn
gild leið til ákvörðunartöku. 60–75 prósent kvenna
telja sig taka ákvarðanir út frá tilfinningum, en 55–80
prósent karla telja sig gera það að vel hugsuðu máli.
Karlkyns, miðju- og
kvenkyns heili
Þó að hér að ofan hafi verið talað um mun á milli
kynjanna er í raun réttara að tala um karlkyns eða
kvenkyns heila. Karlmenn geta haft einkenni bæði
karl- og kvenheila, og öfugt. Deborah Tanner
gerir meðal annars grein fyrir þessu. Hún talar
fyrst og fremst um karlkyns manneskjur, eða
kvenkyns manneskjur, í stað þess að tala um
karlmenn og kvenmenn. Einstaklingar eru
mismunandi og geta haft mismörg af
þessum hugsunar einkennum. Grund-
vallar líffræðilegur munur kynjanna
er sagður byggður á mismunandi
magni af testósteróni, karlkyns
hormóninu, en það magn
getur verið mismunandi
á milli einstaklinga.
Mennirnir eru mis-
jafnir eins og þeir eru
margir.
VÍSINDIN UM MUN
KYNJANNA
Hugmyndin um mun kynjanna er ekki ný af nálinni, að minnsta kosti eru staðal-
ímyndirnar augljósar. Karlmenn upphefja sjálfstæði, eru þrjóskir, hneigðari til tækja
og tóla og spyrja aldrei til vegar. Konur leita hins vegar frekar eftir stuðningi annarra,
eiga auðvelt með að setja sig í spor annarra og eru liðtækari í persónuleg samskiptum.
Þetta virðast kannski vera tilhæfulausar alhæfingar, en sannleikskorn er í þessu öllu,
í það minnsta samkvæmt vísindunum.