Þjóðmál - 01.06.2014, Síða 52

Þjóðmál SUmAR 2014 51
2 .
Kristmann var orðinn vinsæll höfund ur í hinu nýja heimalandi sínu, Noregi,
eftir 13 ára dvöl þar í landi, 1924–1937,
og hafði hlotið brautargengi víðar erlendis
sem rithöfundur, jafnvel í svo fjarlægu landi
sem Japan . En hann hélt heim 1938, og
hann átti ekki afturkvæmt til Noregs eftir
það til að taka upp þráðinn . Af bréfunum
tveimur til Guðmundar Finnbogasonar má
ráða, að helsta ástæðan fyrir heimflutningi
Heimspekingurinn, sálfræðingurinn og rithöfund ur-
inn Guðmundur Finnbogason var fyrirferðarmikill
í íslensku menningarlífi á fyrri helmingi 20 . aldar .
Hann var afkastamikill rithöfundur, en auk þess
prófessor í sálfræði um skeið og landsbókavörður í
tvo áratugi .
hans frá Noregi hafi verið þrá hans eftir
Íslandi sem farin var að standa honum fyrir
þrifum við ritstörfin þegar hann skrifaði
þessi bréf sem hér eru birt, og sennilega
hefur ekki dregið úr þessari þrá hans uns
hann lét undan henni 1938 . Kristmann var
á Íslandi þegar styrjöldin brast á 1939 og
heimalönd hans bæði, Ísland og Noregur,
komust á vald helstu andstæðinganna á
næstu árum þar á eftir . Þau vistaskipti ollu
því að velgengnin, sem hafði fylgt honum á
Noregsárunum, snerist í höndum hans . Á
styrjaldartímanum urðu að engu markaðir
fyrir bækur Kristmanns sem skapast höfðu
fyrir stríðið og greiðslur, sem hann gerði
sér vonir um vegna útgáfu á bókum sínum,
heimtust illa eða alls ekki vegna þeirrar
óreiðu sem ríkti í styrjaldar lokin 1945 og
allmörg ár þar á eftir um Evrópu alla og
víðar .
Kristmann varð innlyksa á Íslandi eftir
að stríðinu lauk, einkum vegna fjárskorts
og kallaði sig þá útlaga á Íslandi, nánar
tiltekið í Hveragerði, þar sem hann bjó
á árunum 1943–1953 . Fljótlega eftir að
hann var sestur að á ný í þessu upprunalega
heimalandi sínu hófust pólitískar ofsóknir
gegn honum af hálfu íslenskra vinstri
manna, fyrir íhaldspólitík, sem á hann var
borin, og fyrir fleira, en þó líklega helst
fyrir það, að íslenskum menntamönnum
var á þessum tíma ætlað af hinum róttækari
stjórnmálaöflum í landinu að hafa uppi
ágreining hvar sem var og hvenær sem var
milli alvöru bókmennta, samkvæmt orðalagi
hinna róttækari, og afþreyingarskrifa sem
nærtækast var að bendla Kristmann við .
Með afþreyingu er átt við skemmtisögur
og dægurlagatexta sem hvort tveggja hefur
einkum að tilefni vinsældir og sölumögu-
leika . Kaupsýslusjónarmið var á þessum
árum álitin hægra íhald sem nú að loknu
köldu stríði hlýtur að teljast hæpin fullyrð-
ing . Peningasjónarmið rithöfunda voru